بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
سید مصطفی طاهرزاده؛ هادی نوری
چکیده
پژوهش حاضر بهدنبال بازخوانی پروژه قانونخواهی میرزا ملکمخان در روزنامه «قانون» است تا به این پرسش پاسخ بدهد که آیا اندیشه ملکمخان حامل دورگهبودگی است یا تفکری ذاتگرا دارد؟ اندیشه ملکمخان تا چه اندازه بازتاب امکان مقاومت فعالانه در برابر استعمار است. هدف پژوهش «تفسیر»، نوع پژوهش «بنیادی» و استراتژی پژوهش ...
بیشتر
پژوهش حاضر بهدنبال بازخوانی پروژه قانونخواهی میرزا ملکمخان در روزنامه «قانون» است تا به این پرسش پاسخ بدهد که آیا اندیشه ملکمخان حامل دورگهبودگی است یا تفکری ذاتگرا دارد؟ اندیشه ملکمخان تا چه اندازه بازتاب امکان مقاومت فعالانه در برابر استعمار است. هدف پژوهش «تفسیر»، نوع پژوهش «بنیادی» و استراتژی پژوهش «استفهامی» است. برای پاسخ به پرسش اصلی از نظریه پسااستعماری و برای تفسیر اطلاعات از روش وانوسازی استفاده میگردد. یافتههای تحقیق نشان میدهد تقابلهای دوگانه موجود در متن حامل «تقلید» از تجربه انسانِ غربی است. ملکمخان هویت ایرانی زمانه خود را نه خالص بلکه دورگه میبیند. اما این دورگهیافتگی عناصر با غلبه عناصر هویت غربی (11 مورد از تقابلها) بر سنت بومی همراه است که تنها انتظار انطباقیافتگی از آنان دارد (3 مورد از تقابلها). ملکمخان به تقلید غرب میپردازد اما این تقلید به تمسخر آن ختم نمیشود تا راه برای مقاومت در برابر سلطه فرهنگی غرب مهیا گردد. از این رو، پروژه قانونخواهی او با مرجعیتی اروپامحور برساخت میشود و چنین اندیشهای امکان مقاومت فعالانه در برابر استعمار و سلطه فرهنگی غرب ندارد. ردیابی عناصری مانند پروژه آدمیت او نشان میدهد که اندیشه ذاتگرا بر پروژه قانونخواهی ملکمخان مستولی است و سیالیت پروژه به حدی نیست که باعث بیثباتشدگی تقابلهای دوگانه و سلسلهمراتب آن گردد چراکه ملکمخان برغم ادعای نخستینش در پیوند شریعت و ترقی بلافاصله و همواره سراغ ثبات غرب میرود، و از «فضای سوم» و خلق هویت دورگه جدید دور میشود.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد سهیل سرو
چکیده
مهندسی فرهنگ نگاهی سیستمی به فرهنگ و تنظیم و اداره آن است که رویکردی نوین به فرهنگ بهحساب میآید. این رویکرد در کنار مهندسی فرهنگی که از سوی آیت الله خامنهای بیان شده است میتواند بهعنوان یک راهبرد برای پیشبرد فرهنگ مؤثر باشد. هدف از این تحقیق دستیابی بهصورتبندی این مفهوم بر اساس اندیشه آیت الله خامنه ای است. ازاینرو مسئله ...
بیشتر
مهندسی فرهنگ نگاهی سیستمی به فرهنگ و تنظیم و اداره آن است که رویکردی نوین به فرهنگ بهحساب میآید. این رویکرد در کنار مهندسی فرهنگی که از سوی آیت الله خامنهای بیان شده است میتواند بهعنوان یک راهبرد برای پیشبرد فرهنگ مؤثر باشد. هدف از این تحقیق دستیابی بهصورتبندی این مفهوم بر اساس اندیشه آیت الله خامنه ای است. ازاینرو مسئله تحقیق را چیستی مهندسی فرهنگ و صورتبندی تحلیلی آن در نظر آیت الله خامنهای تشکیل میدهد. این مقاله با روش اسنادی در مرحله گردآوری دادهها و با تحلیل مضمون در تحلیل دادهها صورت پذیرفته است. یافتههای تحقیق نشان میدهد که مهندسی فرهنگ از دیدگاه ایشان شامل پنج مقوله اصلی است: نظارت، هدایت، رشد، ماهیت و ساخت فرهنگ. این مقولات در یک فرآیند چرخشی و پویا با یکدیگر تعامل دارند و امکان جدایی آنها از هم وجود ندارد. نظارت فرهنگ به معنای کنترل و مراقبت از فرآیندهای فرهنگی، هدایت فرهنگ به معنای جهتدهی به فرهنگ در مسیر اهداف کلان نظام اسلامی، رشد فرهنگ به عنوان توسعه و ارتقای بنیانهای فکری و معنوی جامعه، ماهیت فرهنگ به عنوان حرکتی درونزا و کیفیتبخش و ساخت فرهنگ به معنای ایجاد فرهنگ جدید متناسب با نیازهای جامعه است. این مقاله با مقایسه دیدگاه آیتالله خامنهای با رویکردهای لیبرالیسم و سوسیالیسم، نشان میدهد که ایشان راهحلی بینابین بین رهاسازی و کنترل کامل فرهنگ ارائه میدهند. این رویکرد نه تنها به حفظ آزادیهای فرهنگی احترام میگذارد، بلکه از طریق هدایت و نظارت هوشمندانه، فرهنگ را در مسیر اهداف نظام اسلامی قرار میدهد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محسن امین
چکیده
حوزه علمیه قم در عصر پهلوی دوم، شرایط خاصی را تجربه میکرد. آیت الله بروجردی در این دوران، از سویی مسئولیت حفظ و تکوین میراث حوزه تازه تأسیس قم را برعهده داشت و از سوی دیگر خود را در برابر پیامد سیاستهای غیردینی یا ضددینی دولت پهلوی و برخی همپیمانان و حتی مخالفان آن مسئول میدید. در این مقاله ضمن کاربست روش جامعهشناسی تاریخی ...
بیشتر
حوزه علمیه قم در عصر پهلوی دوم، شرایط خاصی را تجربه میکرد. آیت الله بروجردی در این دوران، از سویی مسئولیت حفظ و تکوین میراث حوزه تازه تأسیس قم را برعهده داشت و از سوی دیگر خود را در برابر پیامد سیاستهای غیردینی یا ضددینی دولت پهلوی و برخی همپیمانان و حتی مخالفان آن مسئول میدید. در این مقاله ضمن کاربست روش جامعهشناسی تاریخی تلاش میکنیم از طریق تشریح مواضع گفتاری و رفتاری آیت الله در بستر تحولات سیاسی-اجتماعی این دو دهه، رویکرد مرجعیت شیعه را در نسبت با سیاستها، اقدامات و مواضع سایر نیروهای اجتماعی توضیح دهیم. بر اساس دادههای این پژوهش روشن میشود که اقدامات بروجردی در شرایطی که دولت، روشنفکران چپگرا و بهائیان هرکدام بهنوعی تلاش خود را برای دور کردن عناصر شیعی و روحانیت شیعی از کانون سازه هویت ملی ایرانیان و جایگزینی عناصر مدنظر خود معطوف ساخته بودند، او توانست با اتخاذ سیاست «تذکر و مذاکره» در نسبت با دولت، اولاً جایگاه خود بهمثابه نماینده نهاد مذهب را در میان دیگر نیروها ارتقا بخشد. ثانیاً ازطریق راهبرد امتگرایی، هم جایگاه شیعیان را در میان امت اسلامی تثبیت کند و هم از طریق برقراری ارتباط فراملی، قدرت خود را در داخل تقویت نماید.تحلیلها همچنین نشان میدهد که مجموعه اقدامات ملی و فراملی آیت الله بروجردی با دو طرح کلان مدنظر دیگر نیروهای اجتماعی و سیاسی، یعنی «ایران بدون اسلام» و «اسلام ایرانی» مقابله کرد و توانست موجبات همگرایی بیشتر ایرانیان حول رکن اسلامی هویت ملی را فراهم کند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
حسین ابراهیمی؛ عباس کشاورز شکری
چکیده
عرفان،بهعنوان یک مکتب و جریان معنوی عمیق درفرهنگ ایران، نقشی کلیدی در تحولات سیاسی و اجتماعی این سرزمین ایفا کرده است.انقلاب اسلامی ایران،نه تنها یک تحول سیاسی،بلکه یک بیداری معنوی وتحول درونی بود که در آن روح عرفانی و فلسفی متجلی شد.از این رو درک ارتباط عرفان و انقلاب اسلامی میتواند منجر به شناختی جامع از ابعاد مختلف انقلاب وتأثیرات ...
بیشتر
عرفان،بهعنوان یک مکتب و جریان معنوی عمیق درفرهنگ ایران، نقشی کلیدی در تحولات سیاسی و اجتماعی این سرزمین ایفا کرده است.انقلاب اسلامی ایران،نه تنها یک تحول سیاسی،بلکه یک بیداری معنوی وتحول درونی بود که در آن روح عرفانی و فلسفی متجلی شد.از این رو درک ارتباط عرفان و انقلاب اسلامی میتواند منجر به شناختی جامع از ابعاد مختلف انقلاب وتأثیرات آن بر جامعه شیعی و ایران گردد.سید مرتضی آوینی، به عنوان یکی از نخبگان فکری این دوره، با نگاهی عمیق و عارفانه به این پدیده پرداخته است. هدف این مقاله،بررسی رویکردآوینی به انقلاب اسلامی از منظر عرفان و دینمداری است.چارچوب نظری این تحقیق بر مبنای اندیشههای عرفانی شکل گرفته است.آوینی بر این باور است که انقلاب اسلامی،تجلی عشق الهی وجستجوی حقیقت است که در آن،مردم با فطرت خویش به سمت خداوند بازگشته و در پی تحقق ارزشهای الهی برآمدهاند.روش کار این مقاله،تحلیلی و توصیفی است و ابزارهای جمعآوری داده ها،فیش برداری از سه اثر شهید آوینی،آغازی بر یک پایان ،حلزون های خانه به دوش وحکومت فرزانگان است.نتایج این پژوهش نشان میدهد که رویکرد عرفانی آوینی نه تنها انقلاب اسلامی را متفاوت از سایر انقلاب های رخ داده در جهان می داند،بلکه با تاکید بر عناصر رویکرد عرفانی خود شامل:تحول درونی،توحید،تقابل عشق و عقل و لقاء الله به ما یادآوری میکند که انقلاب، فراتر از یک تغییر سیاسی،یک سفر معنوی وعرفانی است.آوینی با اشاره مراحل سیروسلوک عرفانی در سیاست:خودآگاهی،هجرت،جهاد و ولایت به ما میآموزد که انقلاب اسلامی فرصتی برای بازگشت به خویشتن و درک عمیقتر از معنا و هدف زندگی است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
سیدمحسن ملاباشی؛ فائزه کمالی
چکیده
بروز مسائل گوناگون اجتماعی و فرهنگی در ایران اسلامی در دههها و سدههای متمادی، موجب شده است اندیشمندان بسیاری از منظرهای گوناگون نظری و با چهارچوبهای علمی متفاوتی به توصیف و تحلیل و تبیین این مسئلۀ بنیادین و پردامنه بپردازند و راهکارهای مختلفی برای بهبود وضعیت ارائه دهند. علی شریعتی از جمله اندیشمندانی است که به تحلیل این مسئله ...
بیشتر
بروز مسائل گوناگون اجتماعی و فرهنگی در ایران اسلامی در دههها و سدههای متمادی، موجب شده است اندیشمندان بسیاری از منظرهای گوناگون نظری و با چهارچوبهای علمی متفاوتی به توصیف و تحلیل و تبیین این مسئلۀ بنیادین و پردامنه بپردازند و راهکارهای مختلفی برای بهبود وضعیت ارائه دهند. علی شریعتی از جمله اندیشمندانی است که به تحلیل این مسئله از زاویۀ انحطاط مسلمانان پرداخته است؛ زیرا رویکرد او به دین اسلام متأثر از تحصیلات جامعهشناختی و تاریخی اوست. شریعتی در پاسخ به این پرسش بنیادین که علت انحطاط مسلمانان چه بوده است، ابتدا فاصلهگرفتن از اسلام راستین را مطرح میکند و سپس به علل انحراف از آن و نقش آن در انحطاط مسلمانان میپردازد و در نهایت، راهکارهایی برای بازگشت به اسلام راستین به دست میدهد. به نظر او از میان علل و عوامل گوناگونی که به انحراف از اسلام راستین منجر شدهاند، تغییر ایدئولوژی اسلام اصلیترین و بنیادیترین علت است و در نتیجه، بازگشت به ایدئولوژی اسلام گرهگشاترین راهکار به حساب میآید و مسئولیت اصلی آن نیز بر عهدۀ روشنفکران است. روش این پژوهش مطالعۀ کتابخانهای است که هدف آن عبارت است از صورتبندی نظاممند اندیشۀ شریعتی دربارۀ چیستی اسلام و علل انحطاط مسلمانان و راهکارهایی برای احیای آن.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
نعمت اله کرم اللهی
چکیده
هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی بهسوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است. یافتهها: در اندیشۀ خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان میپردازد. از اینرو برحسب مبدأ کنش انسانی میتوان قائل به انواع سهگانۀ علم مدنی شد. اگر محقق به کنشهایی ...
بیشتر
هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی بهسوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است. یافتهها: در اندیشۀ خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان میپردازد. از اینرو برحسب مبدأ کنش انسانی میتوان قائل به انواع سهگانۀ علم مدنی شد. اگر محقق به کنشهایی توجه کند که مبدأ و منشأ آنها ذات و طبیعت انسان باشد، محصول معرفتی او «علم مدنی حِکمی» است که همیشه ثابت است که از روش برهان پیروی و لایۀ زیرین معرفت اجتماعی را تولید میکند. اگر مبدأ کنشها وضع انبیا و امامان باشد، «علم مدنی شرعی» شکل میگیرد و روش آن اجتهادی است. اما اگر کنشهای انسان ناشی از وضع و قرارداد اجتماعی باشد، مطالعۀ آن در صلاحیت «علم مدنی خطابی» است که مقصود از آن نگاه واقعگرایانه به حقایق تاریخی و دستیابی به مصالح، منافع و دفع شرور است. نتیجهگیری: با توجه به الگوی علمشناختی حکیم طوسی، «امر اجتماعی» بهمثابۀ هستی اعتباری، برحسب مبدأ کنش انسان دارای دو لایۀ ثابت و متغیر است و دانش اجتماعی نیز امری فرایندی و محصول حرکت در بین این لایهها است؛ بنابراین برای مطالعه و تبیین لایههای امر اجتماعی میتوان انواع سهگانهای از علم مدنی را صورتبندی کرد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
طاهره شریف؛ ابراهیم برزگر؛ محمدباقر خرمشاد؛ نفیسه السادات قادری
چکیده
دوستی مدنی بین انسانها فضیلت والا و پیششرط سعادت و وجه ممتازی است که به اندازۀ تاریخ بشر قدمت دارد. جوهرۀ سیاست به تعبیر اشمیت در دوگانۀ دوستی-دشمنی خلاصه میشود. درواقع نفس سیاست منازعهبرانگیز است. در قرون اخیر در جهان اسلام، ادبیات منازعه و ستیزهجویی بسط و گسترش یافته است. مصداق عینی این ادعا کنشهای فرقههایی مانند وهابیت ...
بیشتر
دوستی مدنی بین انسانها فضیلت والا و پیششرط سعادت و وجه ممتازی است که به اندازۀ تاریخ بشر قدمت دارد. جوهرۀ سیاست به تعبیر اشمیت در دوگانۀ دوستی-دشمنی خلاصه میشود. درواقع نفس سیاست منازعهبرانگیز است. در قرون اخیر در جهان اسلام، ادبیات منازعه و ستیزهجویی بسط و گسترش یافته است. مصداق عینی این ادعا کنشهای فرقههایی مانند وهابیت و گروههای جهادی-تکفیری در منطقه است. از آنجا که اصل بر منازعه و وظیفۀ سیاست حل منازعه مبتنی بر دوستی است، پژوهش حاضر درصدد بسط «سیاست دوستی» در ایران و میان ملتهای مسلمان است. برای نیل به این مقصود، فضای فکری متفکر مؤثر عصر زرین اندیشۀ اسلامی یعنی خواجه نصیرالدین طوسی را بهدلیل اهمیتی که به محبت در سیاست میدهد و آن را بالاتر از عدالت میداند و ظرفیت خوبی برای پرورش سیاست دوستی دارد، با نگاهی نو قرائت میکند. پرسش اصلی این جستار آن است که سیاست دوستی در دستگاه فکری اندیشمند چگونه شکل میگیرد. فرضیه آن است که عناصر شکلدهندۀ سیاست دوستی در دستگاه فکری خواجه نصیر نظیر خوشبختی عمومی، قدرت، برابری، پذیرش تفاوت، پذیرش دیگری، دوستی مسئولانه و عشق بستر شکلگیری سیاست دوستی را فراهم میکند. یافتۀ پژوهش این است که اندیشۀ سیاسی خواجه نصیر براساس الگوی نظری طراحیشده در زمینۀ دوستی سیاسی و مدنی قابلیت معاصرسازی دارد. این پژوهش با بهرهگیری از نظرات اندیشمندان مغربزمین در زمینۀ این سیاست دوستی (آرنت و دریدا) با جرحوتعدیل و نیز یک شاخص از امام خمینی سازۀ نظری را طراحی کرده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
قربان علمی؛ صدیقه ابریشم کار
چکیده
ابوریحان بیرونی از معدود اندیشمندان مسلمان است که میتوان او را بهعنوان یک دینپژوه با رهیافتی مشابه با رویکردهای نوین معرفی کرد. یکی از ویژگیهای او در دینپژوهی این است که با رویکردی پدیدارشناسانه به بررسی ادیان مختلف پرداخته است. در زمینۀ بررسی رویکرد پدیدارشناختی دین وی، پژوهشی مستقل با این عنوان صورت نگرفته است. این پژوهش ...
بیشتر
ابوریحان بیرونی از معدود اندیشمندان مسلمان است که میتوان او را بهعنوان یک دینپژوه با رهیافتی مشابه با رویکردهای نوین معرفی کرد. یکی از ویژگیهای او در دینپژوهی این است که با رویکردی پدیدارشناسانه به بررسی ادیان مختلف پرداخته است. در زمینۀ بررسی رویکرد پدیدارشناختی دین وی، پژوهشی مستقل با این عنوان صورت نگرفته است. این پژوهش با هدف بررسی دیدگاهها و نوع مواجهۀ او با ادیان مختلف انجام شده است و با روش تطبیقی و مقایسهای و با بهرهگیری درست از آثار برجستۀ ابوریحان بیرونی و مهمترین نظرات او که ناظر به بحث دینپژوهی است، همچنین با استفاده از تحقیقات جدید، به بررسی دینشناسی ابوریحان و نوع مواجهۀ او با سایر ادیان میپردازد. مهمترین نتیجۀ این پژوهش آن است که رویکرد دینی ابوریحان، شباهت زیادی به رویکردها و رهیافتهای جدید در دینپژوهی، بهویژه در زمینۀ پدیدارشناسی دین دارد. برایناساس او با رویکردی پدیدارشناسانه، به بررسی مقایسهای ادیان پرداخته است. در بررسی ادیان با احتیاط و به دور از تعصب برخورد کرده و در مواجهه با «دیگری دینی» روشی همدلانه و فارغ از ارزش داوری بهکار گرفته است. بهعلاوه در بررسی ادیان سعی کرده است تا به دین آنها از منظر متدینان آن دین بنگرد. او حقیقت را امری متکثر میداند که در اختیار تمام افراد بشر است؛ بنابراین همۀ ادیان را نجاتبخش تلقی میکند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
سمیه برزو اصفهانی؛ روح الله شهیدی؛ علی راد
چکیده
سید جمالالدین اسدآبادی، از اندیشهوران سدۀ معاصر، در روزگاری میزیست که بیگانگان بر کشورهای اسلامی تسلط یافته بودند و شرایط اجتماعی مسلمانان آشفته بود. اندیشههای او در باب فهم و تفسیر قرآن، هم سرآغاز رویکرد و گرایش اجتماعی است که از آن با نام گرایش عصری، هدایتی و تربیتی نیز یاد میشود و هم جریانساز بوده و تأثیری شگرف بر مفسران ...
بیشتر
سید جمالالدین اسدآبادی، از اندیشهوران سدۀ معاصر، در روزگاری میزیست که بیگانگان بر کشورهای اسلامی تسلط یافته بودند و شرایط اجتماعی مسلمانان آشفته بود. اندیشههای او در باب فهم و تفسیر قرآن، هم سرآغاز رویکرد و گرایش اجتماعی است که از آن با نام گرایش عصری، هدایتی و تربیتی نیز یاد میشود و هم جریانساز بوده و تأثیری شگرف بر مفسران پس از خود دارد. مسئلۀ اصلی این پژوهش، بازیابی و تحلیل مستندات و دادههای قرآنی در آثار سید جمال است تا اندیشۀ قرآنی او را دربارۀ اصول تعالی امتها و مصادیق امت تکاملیافته بازسازی کند. یافتههای پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی انجام گرفت، نشان میدهد سید جمال امت نخستین اسلام را امتی باشکوه و تعالییافته میداند و درصدد است با بازخوانی آیات قرآن و دستیابی به اسباب تعالی امتها، امت نخستین را بازسازی کند. دستاورد این پژوهش بازسازی پانزده اصل دستیابی به امت معیار در دو حیطۀ نظری و رفتاری است. از اصول مهم در اندیشۀ سید جمال، جایگاه عالمان و مفسران قرآن است که بایستی افزون بر حکمت، خبرگی و احاطۀ علمی در مسائل نظری، در حیطۀ اجرا نیز وارد شوند. عالمان نخست باید از چالشهای اجتماعی آگاهی یابند و درصدد رفع آن در ساحتهای گوناگون سیاسی، تربیتی و اجتماعی برآیند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد نژادایران؛ روژان حسام قاضی
چکیده
این پژوهش باهدف بررسی مقایسهای مفهوم غربزدگی در ادبیات فکری روشنفکران ایرانی، بهصورت موردی داریوش شایگان و جلال آلاحمد، برای فهم ریشه تمایزات دیدگاههای آنها انجام شده و در آن سعی شده تا ضمن تحلیل نگرش آلاحمد و شایگان به این مفهوم، دو رویکرد متفاوت سیاسی و فلسفی حاکم بر نگرش روشنفکران ایران در مواجهه با سیطره فرهنگ و تمدن ...
بیشتر
این پژوهش باهدف بررسی مقایسهای مفهوم غربزدگی در ادبیات فکری روشنفکران ایرانی، بهصورت موردی داریوش شایگان و جلال آلاحمد، برای فهم ریشه تمایزات دیدگاههای آنها انجام شده و در آن سعی شده تا ضمن تحلیل نگرش آلاحمد و شایگان به این مفهوم، دو رویکرد متفاوت سیاسی و فلسفی حاکم بر نگرش روشنفکران ایران در مواجهه با سیطره فرهنگ و تمدن غربی بر جامعه ایرانی تبیین و راهکارهای آنها برای رهایی از این وضعیت مورد ارزیابی و مقایسه قرار گیرد. روش تحلیلی - مقایسهای در این پژوهش موردتوجه بوده که با بهکارگیری آن سعی شده ضمن تحلیل مفهوم غربزدگی در ادبیات فکری این دو روشنفکر و بررسی نسبت خاستگاه فکری آنها با ادبیات فکری و تمایز اساسی میان آنها مورد بررسی قرار گیرد. یافته اصلی پژوهش نشانگر آن است که تمایز اصلی مفهوم غربزدگی اندیشه آلاحمد و شایگان، ریشه در رویکرد متفاوت فلسفی و سیاسی آنها در بررسی نسبت میان تمدن مدرن غربی با فرهنگ و تمدنهای غیراروپایی است. نتیجه کلی نشان میدهد که رویکرد سیاسی و اقتصادی آلاحمد منجر به استفاده پسااستعماری مفهوم غربزدگی شده درحالیکه نگاه فلسفی شایگان که مبتنی بر نقد هستیشناختی مدرنیته است، دیدگاههای وی را بهسوی نگرشهای پسامدرن سوق داده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد ملک زاده
چکیده
وجوب مقاومت در برابر دشمنان برای دفاع از کیان و استقلال سرزمینهای اسلامی، مورد اتفاق علمای شیعه و سنی است و فقهای بزرگ اسلام در آثار فقهی خود از جمله در مبحث جهاد بدان پرداختهاند. این موضوع بهویژه در شرایطی که استقلال مسلمین در سرزمینهای اسلامی در معرض هجوم دشمنان واقع شده بیشتر موردتوجه علمای اسلام قرار گرفته و فقها از طریق ...
بیشتر
وجوب مقاومت در برابر دشمنان برای دفاع از کیان و استقلال سرزمینهای اسلامی، مورد اتفاق علمای شیعه و سنی است و فقهای بزرگ اسلام در آثار فقهی خود از جمله در مبحث جهاد بدان پرداختهاند. این موضوع بهویژه در شرایطی که استقلال مسلمین در سرزمینهای اسلامی در معرض هجوم دشمنان واقع شده بیشتر موردتوجه علمای اسلام قرار گرفته و فقها از طریق صدور رسالهها، بیانیهها و فتاوای جهادیه بدان پرداختهاند. سیدعلی طباطبایی حائری معروف به صاحب ریاض ازجمله فقهای بزرگ اسلام است که بیش از هر چیز به حفظ دیانت و استقلال جوامع اسلامی در تمام عرصههای اجتماعی و سیاسی میاندیشید. هدف این تحقیق بررسی اندیشه و رفتار سیاسی صاحب ریاض و چگونگی مواجهه ایشان با بحرانهایی است که با هدایت قدرتهای استعماری، استقلال ایران و سایر کشورهای اسلامی را تهدید میکرد. رقابت قدرتهای استعماری بر سر توسعه مستعمرات خویش، تجاوز روسها علیه ایران و ظهور فرقههای انحرافی مذهبی که با حمایت استعمار، اتحاد و انسجام جوامع اسلامی را هدف قرار داده بود از مهمترین بحرانهایی است که در آن دوره کشورهای اسلامی با آنها درگیر شده بودند. گفتار حاضر با استفاده از روش کتابخانهای و توصیف و تحلیل مبانی اندیشگانی سیدعلی طباطبایی، راهبرد صاحب ریاض را برای مقابله با بحرانهای پیشگفته و حفظ استقلال و رهایی جوامع اسلامی از سلطه استعمار بررسی میکند. نتایج تحقیق، راهبرد مقاومت و جهاد علیه قدرتهای استعماری را مورد تأکید قرار میدهد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
حسین حاج محمدی
چکیده
یکی از مسائل اساسی مکاتب فلسفی در حوزه علوم اجتماعی، مسئله اجتماعی بودن انسان است. برایناساس مسئله اصلی این نوشتار نیز تبیین نظریه آیتالله جوادی آملی درباره اجتماعی بودن انسان است. در این مقاله با مراجعه به آثار ایشان و بهرهگیری از روش کتابخانهای این نتایج به دست آمده است: بر اساس نظریه جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن، ...
بیشتر
یکی از مسائل اساسی مکاتب فلسفی در حوزه علوم اجتماعی، مسئله اجتماعی بودن انسان است. برایناساس مسئله اصلی این نوشتار نیز تبیین نظریه آیتالله جوادی آملی درباره اجتماعی بودن انسان است. در این مقاله با مراجعه به آثار ایشان و بهرهگیری از روش کتابخانهای این نتایج به دست آمده است: بر اساس نظریه جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن، انسان در نقطه آغاز موجودی جسمانی است و با حرکت جوهری به تدریج وجودی روحانی مییابد. بر اساس این نظریه اگرچه انسانها در حدوث، بهرهمند از مبدأ واحد مشترک هستند، اما در بقاء، متناسب با نوع حرکت خود به انواع متعدد مبدل میشوند. جوادی آملی اجتماعی بودن انسان را یکی از مراحل حرکت جوهری انسان برمیشمرد. وی انسان و کنش او را بر اساس حرکت جوهری در چند دسته جای میدهد: نخست؛ توحش طبعی و کنش حیوانی، دوم؛ استخدام متقابل و کنش متقابل، سوم؛ استخدام عادلانه و کنش مبتنی بر عقل، چهارم؛ احسان و ایثار و کنش مبتنی بر فطرت الهی. جوادی آملی استخدامگری را ناشی از طبیعت انسان دانسته و معتقد است آدمی بر اساس فطرت خویش مدنی است، اما بر اساس طبیعت خود متوحش است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
پیمان زنگنه؛ سید حسین اطهری؛ رضا نصیری حامد؛ روح الله اسلامی
چکیده
ترسیم نسبت دین با مدرنیته در دنیای در حال تحول ناشی از امواج توفنده مدرن که با سرعت بالایی همه ارزشها و باورهای دینی را در مینوردد، از جمله وظایف نواندیشان دینی است. این جریان همواره درصدد بوده تا با بازخوانیگزارههای دینی متناسب با شرایط در حال تحول ناشی از امر مدرن، خوانشی روزآمد از دین ارائه دهد. «مهدی بازرگان» و ...
بیشتر
ترسیم نسبت دین با مدرنیته در دنیای در حال تحول ناشی از امواج توفنده مدرن که با سرعت بالایی همه ارزشها و باورهای دینی را در مینوردد، از جمله وظایف نواندیشان دینی است. این جریان همواره درصدد بوده تا با بازخوانیگزارههای دینی متناسب با شرایط در حال تحول ناشی از امر مدرن، خوانشی روزآمد از دین ارائه دهد. «مهدی بازرگان» و «علی شریعتی» دو تن از نواندیشان ایرانیاند که تلاش نمودهاند جایگاه سوژه دینی در دوران جدید را بر اساس بازتفسیری از مبانی سنتی در تعامل با دوران جدید مشخص سازند. این نوشتار با بهرهگیری از دو روایت اقتدارگرا و دیالوگمحور از نسبت سوژه و اقتدار بهعنوان چهارچوب نظری و روش تحلیل محتوایکیفی، آرای بازرگان و شریعتی را مورد بررسی و کنکاش قرار داده است. یافتههای این پژوهش حاکی از آن استکه شیوه هر یک از این دو تفاوتهایی با مشی دیگری داشته است؛ بازرگان با دغدغهمندی درخصوص ارائه تعریفی از مبانی سنتی دینیکه در سازگاری با دنیای متجدد باشد، تلاش نمود تا مجال بیشتری برای سوژه فراهم کند. در مقابل شریعتی با تأکید بر خوانشی ایدئولوژیک از تشیّع برآن بود تا سوژه را از سیطره اقتدار سنتی خارج نموده و انسانیتِ وی را حتی در عین وفاداری به آموزههای سنتی مورد تأکید قرار دهد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
یحیی بوذری نژاد؛ مجید احمد پور
چکیده
توجه به معماری در اندیشه اخوانالصفا متوقف به شناخت جایگاه علم هندسه و اعداد در نظام فکری ایشان است. اخوانالصفا معتقدند علم هندسه و اعداد قبل از تمامی دانشها و بر تمامی دانشها تقدم رتبی دارد. نوع مواجهه ایشان با هندسه و معماری بهگونهای است که هویتبخشی از لوازم اندیشه ایشان محسوب میشود؛ ازاینجهت در نقطه مقابل معماری مدرن ...
بیشتر
توجه به معماری در اندیشه اخوانالصفا متوقف به شناخت جایگاه علم هندسه و اعداد در نظام فکری ایشان است. اخوانالصفا معتقدند علم هندسه و اعداد قبل از تمامی دانشها و بر تمامی دانشها تقدم رتبی دارد. نوع مواجهه ایشان با هندسه و معماری بهگونهای است که هویتبخشی از لوازم اندیشه ایشان محسوب میشود؛ ازاینجهت در نقطه مقابل معماری مدرن قرار میگیرد که با تکیه به مبانی فلسفه پوزیتیویستی، خالق آثاری است که بیهویتی در آن مشهود است. ابتناء اندیشه اخوانالصفا بر مبانی ژرف تفکر اسلامی سبب شده که نوعی هندسه متعالی و اسلامی طرح کنند که کارکرد القای مفاهیم ناب عرفانی مانند فنای کثرات در وحدت را به نمایش بگذارد و بهصورت زبانی از جنس نماد، منتقلکننده مفاهیم عالی اسلامی باشد. اخوانالصفا معتقدند "مثلث" و "نقطه" کارکرد نمایش "کثرات حول محور وحدت" را دارند و شکل "لانهزنبوری" از جمله مصادیقی است که در القای هویت دینی میتواند ابزار خوبی باشد. نوع نگاه اخوانالصفا به اعداد، کیفی است نه کمی؛ بنابراین با نظام فکری عرفان اسلامی نیز مطابقت دارد. در پژوهش پیشرو ابتدا ملاکهای معماری اسلامی مورد بررسی قرار میگیرد و سپس به کاوش در اندیشه اخوان پرداخته خواهد شد و نسبتسنجی میان اندیشه اخوان و معماری اسلامی صورت میگیرد. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای، آثار اخوانالصفا مورد بررسی قرار خواهد گرفت و به سؤالات پژوهش پاسخ داده خواهد شد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
حمید رضا منیری
چکیده
مسئله ترسیم وضعیت آرمانی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی از منظر مرتضی مطهری که آثارش از نظر صحّت و غناى محتوا مورد تأیید امامین انقلاب اسلامی بوده است، ضروری است. به همین منظور مقاله حاضر تلاش دارد بر اساس چهارچوب نظری اسپریگنز شاخصههای وضعیت آرمانی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی بر اساس دیدگاه مرتضی مطهری را بررسی نماید. به این ...
بیشتر
مسئله ترسیم وضعیت آرمانی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی از منظر مرتضی مطهری که آثارش از نظر صحّت و غناى محتوا مورد تأیید امامین انقلاب اسلامی بوده است، ضروری است. به همین منظور مقاله حاضر تلاش دارد بر اساس چهارچوب نظری اسپریگنز شاخصههای وضعیت آرمانی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی بر اساس دیدگاه مرتضی مطهری را بررسی نماید. به این منظور و با روش تفسیر متن به متن بهعنوان روش عملیاتی، سطوح و مراتب مختلف انسانها در سه دسته (مقرّبین، اصحاب الیمین و مکذّبین) تبیین شد. بر اساس این تقسیمبندی، مهمترین بحران در مسیر عبودیت، فاجر و مکذب شدن انسان است و دلایل بحران در مسیر عبودیت عبارتاند از: خواستههای صِرف مادی و تکذیب معاد و آخرت. تصویر مطلوب و آرمانی انسان در مسیر عبودیت زمانی رخ میدهد که انسان به مرتبه و مقام ابرار و سپس مقربین برسد. راهحل برطرفکردن این مسائل در شکلگیری حکومت اسلامی بهعنوان نهاد و تقویت جایگاه علما و نوابغ بهعنوان افراد تأثیرگذار در جامعه، است. هر علم مفید و نافع براى جامعه اسلامى با محوریت کتاب و سنت و اجتهاد، منابع الگوی حکومت اسلامی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی محسوب میشود. هدف غاییِ حکومت اسلامی در مسیر عبودیت، لزوم هماهنگى در رشد ارزشهای انسانى و رساندن انسان به کمال الهی است. ابعادی که حکومت اسلامی میتواند جهت رسیدن به هدف مذکور فعالیت کند عبارتاند از: بُعد معرفتی، معنوی و احکام.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
زیبا اسماعیلی
چکیده
امام محمد غزّالی یکی از برجستهترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزو سرامدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب میشود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او موردتوجه قرار گرفته که در ضمن آن، آرا خود در مورد زنان را نیز ذکر میکند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن ...
بیشتر
امام محمد غزّالی یکی از برجستهترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزو سرامدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب میشود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او موردتوجه قرار گرفته که در ضمن آن، آرا خود در مورد زنان را نیز ذکر میکند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن اسلام مغایرت دارد. بررسی دقیقتر آرا او در مورد زنان، دیدگاه فرهنگی جامعۀ اسلامی را نسبت به زنان آشکار میکند. در این تحقیق با روش توصیفی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه امام محمد غزّالی در مسائل مربوط به زنان مورد بررسی قرار گرفته، سپس زمینههای تاریخی و اجتماعی تأثیرگذار بر تفکر او تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که برخی دیدگاههای غزّالی در مورد زنان، از فرهنگ جاهلی و تحولات جامعۀ اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص)، متأثر است. وجود سفارشهایی چون مشورت با زنان و برخلاف آن عمل کردن، آفریده شدن زنان از دندۀ کج، محبوس کردن زنان در خانه و محروم کردن آنها از آموزش، قرار دادن زنان در ردیف بردگان و تأکید بر کارکرد فرزندآوری مباحث مورد تأکید در اندیشههای غزّالی است که با تغییرات فرهنگی جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص)، ارتباط مستقیم دارد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد دادسرشت؛ نفیسه مقیسه
چکیده
سؤال از چیستی جامعه، پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی متکفل پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بودهاند؛ اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه انتزاع از حقیقت بیرونی و شناخت واژههای متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگیهای آن واژگان، به تبیین ماهیت جامعه ...
بیشتر
سؤال از چیستی جامعه، پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی متکفل پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بودهاند؛ اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه انتزاع از حقیقت بیرونی و شناخت واژههای متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگیهای آن واژگان، به تبیین ماهیت جامعه بپردازند، اما این راه نیز چندان که باید مسئله را حل نکرده است. قرآن کریم مابهالاشتراکی که موجب پدیدآیی جامعه میشود را در واژه «ولایت» خلاصه نموده و نوعی رابطه عرضی را بین افراد، بر پایه ایمان یا کفر و کنشهای مطابق با آنها، ذکر مینماید که در این پژوهش از آن با عنوان ولایت جمعی یادشده است. نوشتار حاضر که با روش اسنادی و با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش تفسیر استنطاقی به رشته تحریر درآمده، در تبیین چیستی جامعه معتقد است که اولاً قرآن ماهیت جامعه را معنوی ذکر میکند و وابسته به جغرافیا، قبیله، نژاد و زبان نمیداند و ثانیاً ازنظر قرآن کریم جامعه به مجموعهای از انسانها اطلاق میشود که بر یکدیگر ولایت جمعی مبتنی بر بینش و کنشهای منطبق بر ایمان یا کفر داشته باشند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
احمد جهانی نسب
چکیده
مقاله در تلاش است تا جامعه آرمانی را در اندیشه سیاسی ـ اجتماعی ابنسینا و ابنخلدون، بر اساس الگوی اسپریگنز بررسی کند. لذا مسئله پژوهشی چنین تدوین شده است که ابنسینا و ابنخلدون بر اساس دیدگاه سیاسی ـ اجتماعی خود، در طرح جامعه آرمانی چگونه میاندیشند؟ به بیانی دیگر، این دو اندیشمند مسلمان، بحران استقرار جامعه آرمانی را چگونه ...
بیشتر
مقاله در تلاش است تا جامعه آرمانی را در اندیشه سیاسی ـ اجتماعی ابنسینا و ابنخلدون، بر اساس الگوی اسپریگنز بررسی کند. لذا مسئله پژوهشی چنین تدوین شده است که ابنسینا و ابنخلدون بر اساس دیدگاه سیاسی ـ اجتماعی خود، در طرح جامعه آرمانی چگونه میاندیشند؟ به بیانی دیگر، این دو اندیشمند مسلمان، بحران استقرار جامعه آرمانی را چگونه تعلیلیابی کرده و برای برونرفت از آن چه راهکاری ارائه میدهند؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی موردی و با استفاده از منابع کتابخانهای، به این گزارش دست یافته است که ابنسینا در تلاش برای پیوند بین سیاست و نبوت، بحران را نبود قدرت متمرکز ملی دانسته که فقدان سیاست نبوی و عدم اجرای درست شریعت را در پی داشته است. وی در طرح جامعه آرمانی، بهترین نوع نظام را نظام سیاسی نبوی دانسته که پیامبر یا جانشین او، در رأس امور قرار دارند. آرمان او آشتی بین دین و فلسفه، پیوند سیاست با شریعت و حفظ وحدت جامعه مسلمان از طریق قدرت متمرکز فیلسوف ـ پیامبر است. در واقع طرح جامعه آرمانی در اندیشه سیاسی ـ اجتماعی ابنسینا بر مبنای فطرت الهی انسان و نقش حداکثری دولت در سعادت و رستگاری اتباع در هر دو جهان بنا شده است. در حالی که در آراء ابنخلدون، شکلگیری و بسط حکومتهای پهناور و قدرتمند با منشاء اصول دینی و نقش دین و مذهب در طول عمر دولتها ارتباط دارد. وی دولت را پدیدهای سیال و زوالپذیر میداند که همانند انسانها دارای عمر طبیعی، از زایش تا مرگ، بوده که در این راستا، علاوه بر عصبیت قبیلهای، عصبیت دینی میتواند قوامبخش دولتها باشد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد سلطانیه
چکیده
رویکرد ماکس وبر بهعنوان یک جامعهشناس در دسته رویکردهای خُرد جامعهشناسی طبقه بندی شده و تببین او از پدیدههای مختلف هم تبیینی عینی است. توجه به فرد و تبیین بر اساس در نظر گرفتن موقعیت فرد در جامعه، حتی در مسئله سیر تطوّر دین در جامعه نیز خود را نشان داده است. این مقاله که با هدف فهم انتقادات به دست آمده از دیدگاه شهید مطهری بر نظرات ...
بیشتر
رویکرد ماکس وبر بهعنوان یک جامعهشناس در دسته رویکردهای خُرد جامعهشناسی طبقه بندی شده و تببین او از پدیدههای مختلف هم تبیینی عینی است. توجه به فرد و تبیین بر اساس در نظر گرفتن موقعیت فرد در جامعه، حتی در مسئله سیر تطوّر دین در جامعه نیز خود را نشان داده است. این مقاله که با هدف فهم انتقادات به دست آمده از دیدگاه شهید مطهری بر نظرات ماکس وبر در خصوص مسئله سیر تطوّر دین و به روش اکتشافی، توصیفی و انتقادی نگاشته شده است، به این ملاحظات دست یافته که دین پدیدهای با خاستگاه الحادی، بشری یا اجتماعی نیست تا در اثر تغییر و تحولات شرایط و زمان، نیاز به تطوّر و همسانی با شرایط داشته باشد. جامع بودن و تطابق دین با واقع، دو عنصر اساسی برای عدم احتیاج دین به تغییرات ماهوی است. همچنین ماهیت دین در گذر تاریخ تغییر نکرده تا دین نیاز به تکمیل داشته باشد. عناصر همه ادیان الهی، یکسان است و تغییری در این عناصر شکل نگرفته تا گمان تغییر، تحوّل و تطوّر در دین ایجاد شود. دیدگاه قرآن در خصوص سیر تطوّر دین، دیدگاهی یکپارچه است. یعنی این دین از بدو خلقت اولین انسان تا آخرین مخلوق توسط خداوند متعال با هدف ایجاد تضمین سعادت زندگی دنیوی و اخروی با انسان و جامعه انسانی همراه شده و چون هدف یکسان است، دین نیز جامع این هدف از ابتدا تاکنون بوده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
فرشته ابوالحسنی نیارکی
چکیده
مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، بهمنزلۀ یکی از اصلیترین عوامل زمینهساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعهگرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهمترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. ...
بیشتر
مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، بهمنزلۀ یکی از اصلیترین عوامل زمینهساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعهگرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهمترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. روش اصلی مقاله تحلیلی-عقلانی است و از ابزارهای مختلف تحلیل مفهومی، تحلیل گزارهای و سیستمی برای تحلیل آرای فارابی استفاده شده است. فارابی جامعه را ساختار یا نظام و مجموعهای سازمانیافته میداند و اگرچه بهصراحت شاهدی وجود ندارد که بگوید جامعه از هویت و وجود مستقل برخوردار است، بحثها ناظر بر نظمی جمعی مانند نظام هستی است که فارابی دربارۀ خصوصیات آن مینویسد. برایناساس خردگرایی و تفکرمحوری برای نیل به غایت اجتماعی مطلوب علاوهبر افراد و اخلاق شهروندان جامعه، بر محوریت این نظام نیز نظریهپردازی کرده است؛ تا آنجا که در برخی آثار، ملاک تشخیص مدینۀ فاضله از ضد آن، شاخصههای رشد شناختی در دو بعد علم و عمل است. بحث از قدرت استنباط و استدلال و همچنین سنجش و عقلانیت در سراسر نظریۀ جامعۀ اخلاقی آرمانی میدرخشد و آن را در خصوصیات رئیس مدینۀ فاضله (که در بالاترین مرتبۀ عقلانیت است) و اخلاق شهروندان میبینیم. شهروندان برای وضعیت مطلوبشان و ملکهشدن فضایل نیکو، نیازمند قضاوتها و سنجشهای همیشگی و دائمی قوۀ ناطقه هستند. فضیلتهای فکری که از عقل عملی برمیخیزد، هم در باب شهروندان و هم در قالب فضایل فکری، مدنی، منزلی و... طراحی شدهاند و سعادت فردی و سعادت جامعه، هر دو بر مبنای خردورزی هستند؛ تا جایی که حتی عواطف اجتماعی مدنی مانند محبت در مدینۀ فاضله، براساس شاخصۀ عقلانیت ارزشگذاری میشوند. البته عقلانیت و سنجش خردبنیان، هرگز همۀ سلامت و سعادت شهروندان و جامعه نیست، اما مهمترین شاخصهای است که حتی عامل ایجاد سایر مؤلفهها است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
علی قنبری برزیان
چکیده
عقبماندگی و توسعهنیافتگی از دغدغههای بنیادین همۀ متفکران مسلمان از جمله حنفی و داوری اردکانی است و هرکدام برای چرایی و تبیین آن دلایل و عوامل متعددی را گوشزد کردهاند. ولی مهمتر از راهحل و چه باید کرد، درک موضوع و واقعیت جهان اسلام و پرسش درست اهمیت دارد. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. دادهها و اطلاعات لازم ...
بیشتر
عقبماندگی و توسعهنیافتگی از دغدغههای بنیادین همۀ متفکران مسلمان از جمله حنفی و داوری اردکانی است و هرکدام برای چرایی و تبیین آن دلایل و عوامل متعددی را گوشزد کردهاند. ولی مهمتر از راهحل و چه باید کرد، درک موضوع و واقعیت جهان اسلام و پرسش درست اهمیت دارد. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. دادهها و اطلاعات لازم از کتابها و مقالات و سایر منابع مکتوب، تألیفات حنفی و داوری اردکانی، و پژوهشهایی که شارحان و محققان در تبیین و تحلیل اندیشۀ داوری اردکانی و حنفی نگارش کردهاند، جمعآوری شد. در آثار داوری و حنفی، بر ضرورت شناخت غرب و کامل و دقیق مدرنیته و فرهنگ آن تأکید شده است. آنان بخش مهمی از مشکلات جوامع اسلامی را ناشی از طرح نادرست و تقلید بیشناخت از مبانی فرهنگی فلسفی مدرنیتۀ غربی میدانند. از دیدگاه آنها، این تقلید سبب شد در لحظاتی از تاریخ معاصر، حوزۀ اندیشهورزی فلسفی و سیاسی در جهان اسلام، سخنگو و شعبهای از فلسفه و مدرنیتۀ غربی شود. داوری و حنفی در تحلیل انحطاط از نظریۀ ترکیبی استفاده کردند و متغیرهای متعددی را دخیل دانستند، اما در نگاه هردو متفکر، عوامل درونساختاری و گسست معرفتی-فلسفی در انحطاط و فرسودگی تمدن اسلامی نقش بیشتری دارند. از دید حنفی، علاوه بر استعمار و سکولاریسم درکنشدۀ غربی، گسست معرفتی-فلسفی، جزماندیشی و خودحقپنداری، تقدم علوم نقلی بر علوم عقلی، حاکمیت نگرش اشراقی، ناسیونالیسم و نبود رویکرد عقلانی به قرآن، مهمترین عوامل انحطاط و عقبماندگی هستند. حنفی طرح تراث را راهکار میداند و داوری اردکانی از نبود سیاست توسعه و فلسفۀ نقاد و شکاف نظری و عملی دانش، بهعنوان موانع توسعهیافتگی یاد میکنند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
عَذرا اکبری؛ قاسم زائری
چکیده
انقلاب اسلامی ایران در میانه دو جریان سیاسی و اجتماعی اصلی غالب در جهان اسلام به پیروزی رسید: مارکسیسم و ناسیونالیسم. انقلاب اسلامی از ابتدا داعیة «جهانی بودن» داشت، و پاسخی بومی به بینالمللگرایی ناسیونالیسم در قالب سازمان ملل، و انترناسیونالیسم مارکسیستی بود. امام خمینی، داعیة «وحدت اسلامی» داشت تا مسلمانان را به ...
بیشتر
انقلاب اسلامی ایران در میانه دو جریان سیاسی و اجتماعی اصلی غالب در جهان اسلام به پیروزی رسید: مارکسیسم و ناسیونالیسم. انقلاب اسلامی از ابتدا داعیة «جهانی بودن» داشت، و پاسخی بومی به بینالمللگرایی ناسیونالیسم در قالب سازمان ملل، و انترناسیونالیسم مارکسیستی بود. امام خمینی، داعیة «وحدت اسلامی» داشت تا مسلمانان را به رغم تنوع فکری و فرهنگیشان به یکدیگر نزدیک کند، و با تاکید بر مفهوم «امت»، و راهبرد «امتگرایی اسلامی»، راهی برای اداره جهان اسلام باز کند. این مقاله به بررسی نگرش امام خمینی(ره) پیرامون چگونگی ادارة جهان اسلام در مرحلة پس از اتحاد پرداخته است و مبانی و لوازم ایدة مهم ایشان (تشکیل یک دولت بزرگ اسلامی با جمهوری های مستقل ازاد) را مورد بررسی قرار داده است که در نهایت تصویری از یک اتحادیه با سیستمی کنفدرالی را به دست میدهد. در این پژوهش با استفاده از روش اسنادی و تحلیل تاریخی به گردآوری و تحلیل دادهها پرداخته شده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
سعید محمدپور؛ سیدحمیدرضا میرعظیمی؛ بهروز محمدی منفرد؛ حسین هاشم نژاد
چکیده
رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار میرود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینهساز طرح این نظریه از سوی سروش و بهروش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویستها ...
بیشتر
رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار میرود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینهساز طرح این نظریه از سوی سروش و بهروش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویستها در تعریف علم و تمایز علوم؛ اعتقاد به اینکه استنتاج «باید» از «هست»، با قواعد منطق ناسازگار است؛ باور به اینکه ارزشها، اعتباریات محض هستند؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، اخلاقی بیهویت است؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، با جبرگرایی ملازمه دارد. نتایج تحقیق نشان میدهد، میتوان «باید»ها را از «هست»ها استنتاج کرد؛ قائل شدن به وجود پیوند میان دانش و ارزش، منجر به جبرگرایی و بیهویتی اخلاق نخواهد شد، بلکه میتوان با تکیهکردن بر حقایق (هستها)، به اخلاق هویت بخشید؛ مفاد بایدونبایدهای اخلاقی درواقع همان ضرورت بالقیاس است که میان فعل انسان و نتایج فعل او برقرار میشود؛ علم، هم شامل دانش تجربی است و هم شامل دانش عقلی، عرفانی، نقلی و فلسفی و تعریف علم میتواند معارف غیرتجربی را نیز دربربگیرد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
علیرضا محسنی تبریزی؛ غلامحسین روحی؛ سید عابدین بزرگی
چکیده
مقالۀ حاضر با مرور منابع موجود در باب آرا و احوال فارابی و با استعانت از آثار باقیمانده از این فیلسوف اسلامی میکوشد تا با استفاده از روش تفسیر متن و تحلیل مضمون، آن موضوعات، مباحث و مفاهیمی را که واجد معانی و دارای مضامین روانشناختی اجتماعی هستند، اکتشاف و تحلیل کند. برایناساس، دادهها از متون (texts) مورد نظر جمعآوری شده و سپس ...
بیشتر
مقالۀ حاضر با مرور منابع موجود در باب آرا و احوال فارابی و با استعانت از آثار باقیمانده از این فیلسوف اسلامی میکوشد تا با استفاده از روش تفسیر متن و تحلیل مضمون، آن موضوعات، مباحث و مفاهیمی را که واجد معانی و دارای مضامین روانشناختی اجتماعی هستند، اکتشاف و تحلیل کند. برایناساس، دادهها از متون (texts) مورد نظر جمعآوری شده و سپس با استفاده از شیوۀ کدگذاری اشتراوس تنظیم و مرتب شدهاند. در مرحلۀ کدگذاری باز، 113 مفهوم از دادهها در شکل جملات، عبارات، کلمات و مفاهیم اکتشاف و براساس واحدهای معنایی دستهبندی و متعلقات و مفاهیم در شکل کد به آنها ضمیمه شد. در مرحلۀ کدگذاری محوری بدواً 26 مضمون در شکل طبقات و مقولات براساس دادههای مأخوذ از کدگذاری باز شناسایی و صورتبندی شد و سپس با پالایش و تفکیک آنها به ده مضمون در هیئت مقولات و طبقات اصلی به انضمام مقولات فرعیتر تقلیل یافت. در کدگذاری گزینشی، ارتباطات میان مقولات و طبقات و مقولات فرعیتر تعیین و مشخص شد. مقولات دهگانۀ بهدستآمده از تفسیر متون و تحلیل مضمون عبارتاند از: علم مدنی یا علم رفتار، ماهیت و طبیعت آدمی، اصالت فرد و اصالت جامعه، مدنیالطبعبودن انسان و نیاز به زندگی تعاونی، همانندی جامعه و ارگانیسم، انواع اجتماعات و انواع جامعه، تأثیرات گروه بر فرد و نقش اجتماعیکننده و تربیتی جامعه، بیهنجاری و انحراف، عوامل محافظتکننده و خطرآفرین رفتار، و رهبری و ویژگیهای رهبر.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
مهدی عباسی شاهکوه؛ عباس کشاورز شکری
چکیده
وقوع انقلاب اسلامی ایران به چالش در اندیشۀ نظریهپردازان انقلاب منجر شد. تا پیش از این انقلابها مبتنیبر تجدد شکل میگرفتند یا در تعارض با تجدد نبودند، بلکه صرفاً قیام تودههای دهقانی یا کارگری علیه صاحبان قدرت و مالکیت محسوب میشدند. اما در انقلاب اسلامی، ایدئولوژی، رهبری، شعارها و مردم در جهت موافق با اسلام شیعی قرار داشتند. ...
بیشتر
وقوع انقلاب اسلامی ایران به چالش در اندیشۀ نظریهپردازان انقلاب منجر شد. تا پیش از این انقلابها مبتنیبر تجدد شکل میگرفتند یا در تعارض با تجدد نبودند، بلکه صرفاً قیام تودههای دهقانی یا کارگری علیه صاحبان قدرت و مالکیت محسوب میشدند. اما در انقلاب اسلامی، ایدئولوژی، رهبری، شعارها و مردم در جهت موافق با اسلام شیعی قرار داشتند. یکی از اندیشمندانی که در ساحت انقلاب اسلامی اندیشهورزی کرده است، حسین کچویان است. این مقاله بر آن است تا به پرسش ماهیت، بازتاب و موانع انقلاب اسلامی در اندیشۀ حسین کچویان پاسخ بدهد. ابزار جمعآوری اطلاعات اسنادی و با استخدام روش هرمنوتیک متن میکوشد نظریۀ انقلاب اسلامی و انفتاح تاریخ کچویان را بررسی و مطالعه کند. این مقاله برمبنای روش هرمنوتیک دریافت مطابق نظر کچویان، انقلاب اسلامی که در مفهوم انقلاب، انقلاب کرده است، ماهیتی دینی و فرهنگی دارد و از همینرو نیز توانست به فتح تاریخ مبادرت کند و به این دلیل نیز در شمار انقلابهای کبیر قرار میگیرد؛ چراکه انقلابهای کبیر بهدلیل ذات تمدنی خود توان اثرپذیری بر انقلابهای پس از خود را دارد و روش و مطالبات جنبشها را تغییر میدهند. بدعت مقاله از آنرو است که متفکری ایرانی را در ساحت نظریهپردازی انقلاب بررسی کرده است.