دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
خوانش پسااستعماری قانون در اندیشه میرزاملکم‌خان؛ با تاکید بر روزنامۀ «قانون»

سید مصطفی طاهرزاده؛ هادی نوری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.386821.1752

چکیده
  پژوهش حاضر به‌دنبال بازخوانی پروژه قانون‌خواهی میرزا ملکم‌خان در روزنامه «قانون» است تا به این پرسش پاسخ بدهد که آیا اندیشه ملکم‌خان حامل دورگه‌بودگی است یا تفکری ذات‌گرا دارد؟ اندیشه ملکم‌خان تا چه اندازه بازتاب امکان مقاومت فعالانه در برابر استعمار است. هدف پژوهش «تفسیر»، نوع پژوهش «بنیادی» و استراتژی‌ پژوهش ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
صورت‌بندی تحلیلی مهندسی فرهنگ براساس بر دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای

محمد سهیل سرو

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.391219.1779

چکیده
  مهندسی فرهنگ نگاهی سیستمی به فرهنگ و تنظیم و اداره آن است که رویکردی نوین به فرهنگ به‌حساب می‌آید. این رویکرد در کنار مهندسی فرهنگی که از سوی آیت الله خامنه‌ای بیان شده است می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد برای پیشبرد فرهنگ مؤثر باشد. هدف از این تحقیق دستیابی به‌صورت‌بندی این مفهوم بر اساس اندیشه آیت الله خامنه ای است. ازاین‌رو مسئله ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
مرجعیت شیعی در میانه ملت و امت؛ کنشگری ملی و فراملی آیت الله بروجردی در دوره پهلوی دوم

محسن امین

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.393404.1783

چکیده
  حوزه علمیه قم در عصر پهلوی دوم، شرایط خاصی را تجربه می‌کرد. آیت الله بروجردی در این دوران، از سویی مسئولیت حفظ و تکوین میراث حوزه تازه تأسیس قم را برعهده داشت و از سوی دیگر خود را در برابر پیامد سیاست‌های غیردینی یا ضددینی دولت پهلوی و برخی هم‌پیمانان و حتی مخالفان آن مسئول می‌دید. در این مقاله ضمن کاربست روش‌ جامعه‌شناسی تاریخی ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تبیین مفاهیم عرفانی انقلاب اسلامی از دیدگاه سید مرتضی آوینی

حسین ابراهیمی؛ عباس کشاورز شکری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.390520.1776

چکیده
  عرفان،به‌عنوان یک مکتب و جریان معنوی عمیق درفرهنگ ایران، نقشی کلیدی در تحولات سیاسی و اجتماعی این سرزمین ایفا کرده است.انقلاب اسلامی ایران،نه تنها یک تحول سیاسی،بلکه یک بیداری معنوی وتحول درونی بود که در آن روح عرفانی و فلسفی متجلی شد.از این رو درک ارتباط عرفان و انقلاب اسلامی می‌تواند منجر به شناختی جامع از ابعاد مختلف انقلاب وتأثیرات ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بازخوانی نظریۀ انحطاط مسلمانان علی شریعتی

سیدمحسن ملاباشی؛ فائزه کمالی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.383368.1737

چکیده
  بروز مسائل گوناگون اجتماعی و فرهنگی در ایران اسلامی در دهه‌ها و سده‌های متمادی، موجب شده است اندیشمندان بسیاری از منظرهای گوناگون نظری و با چهارچو‌ب‌های علمی متفاوتی به توصیف و تحلیل و تبیین این مسئلۀ بنیادین و پردامنه بپردازند و راهکارهای مختلفی برای بهبود وضعیت ارائه دهند. علی شریعتی از جمله اندیشمندانی است که به تحلیل این مسئله ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بازخوانی علم مدنی طوسی؛ راهی به‌سوی فهم لایه‌ای و چندبعدی از امر اجتماعی

نعمت اله کرم اللهی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 1-20

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.304490.1366

چکیده
  هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی به‌سوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است. یافته‌ها: در اندیشۀ خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان می‌پردازد. از این‌رو برحسب مبدأ کنش انسانی می‌توان قائل به انواع سه‌گانۀ علم مدنی شد. اگر محقق به کنش‌هایی ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
سیاست دوستی در اندیشۀ سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی

طاهره شریف؛ ابراهیم برزگر؛ محمدباقر خرمشاد؛ نفیسه السادات قادری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 64-80

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.385008.1748

چکیده
  دوستی مدنی بین انسان‌ها فضیلت والا و پیش‌شرط سعادت و وجه ممتازی است که به اندازۀ تاریخ بشر قدمت دارد. جوهرۀ سیاست به تعبیر اشمیت در دوگانۀ دوستی-دشمنی خلاصه می‌شود. درواقع نفس سیاست منازعه‌برانگیز است. در قرون اخیر در جهان اسلام، ادبیات منازعه و ستیزه‌جویی بسط و گسترش یافته است. مصداق عینی این ادعا کنش‌های فرقه‌هایی مانند وهابیت ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
رویکرد پدیدارشناختی دین ابوریحان بیرونی در آینۀ دین‌پژوهی جدید

قربان علمی؛ صدیقه ابریشم کار

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 81-96

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.384362.1741

چکیده
  ابوریحان بیرونی از معدود اندیشمندان مسلمان است که می‌توان او را به‌عنوان یک دین‌پژوه با رهیافتی مشابه با رویکردهای نوین معرفی کرد. یکی از ویژگی‌های او در دین‌پژوهی این است که با رویکردی پدیدارشناسانه به بررسی ادیان مختلف پرداخته است. در زمینۀ بررسی رویکرد پدیدارشناختی دین وی، پژوهشی مستقل با این عنوان صورت نگرفته است. این پژوهش ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
اصول بایسته برای بازتولید امت معیار در اندیشۀ سید جمال‌الدین اسدآبادی

سمیه برزو اصفهانی؛ روح الله شهیدی؛ علی راد

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 97-117

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.387425.1762

چکیده
  سید جمال‌الدین اسدآبادی، از اندیشه‌وران سدۀ معاصر، در روزگاری می‌زیست که بیگانگان بر کشورهای اسلامی تسلط یافته بودند و شرایط اجتماعی مسلمانان آشفته بود. اندیشه‌های او در باب فهم و تفسیر قرآن، هم سرآغاز رویکرد و گرایش اجتماعی است که از آن با نام گرایش عصری، هدایتی و تربیتی نیز یاد می‌شود و هم جریان‌ساز بوده و تأثیری شگرف بر مفسران ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تمایز رویکرد سیاسی با رویکرد فلسفی به مفهوم غرب‌زدگی در اندیشه آل‌احمد و شایگان

محمد نژادایران؛ روژان حسام قاضی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.370747.1686

چکیده
  این پژوهش باهدف بررسی مقایسه‌ای مفهوم غرب‌زدگی در ادبیات فکری روشنفکران ایرانی، به‌صورت موردی داریوش شایگان و جلال آل‌احمد، برای فهم ریشه تمایزات دیدگاه‌های آنها انجام شده و در آن سعی شده تا ضمن تحلیل نگرش آل‌احمد و شایگان به این مفهوم، دو رویکرد متفاوت سیاسی و فلسفی حاکم بر نگرش روشنفکران ایران در مواجهه با سیطره فرهنگ و تمدن ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
جهاد و مقاومت؛ راهبرد سیدعلی طباطبایی (صاحب ریاض) در مواجهه با استعمار

محمد ملک زاده

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 63-79

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.376584.1708

چکیده
  وجوب مقاومت در برابر دشمنان برای دفاع از کیان و استقلال سرزمین‌های اسلامی، مورد اتفاق علمای شیعه و سنی است و فقهای بزرگ اسلام در آثار فقهی خود از جمله در مبحث جهاد بدان پرداخته‏اند. این موضوع به‌ویژه در شرایطی که استقلال مسلمین در سرزمین‌های اسلامی در معرض هجوم دشمنان واقع شده بیشتر موردتوجه علمای اسلام قرار گرفته و فقها از طریق ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
نظریه مدنیت فطری آیت‌الله جوادی آملی

حسین حاج محمدی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.372572.1693

چکیده
  یکی از مسائل اساسی مکاتب فلسفی در حوزه علوم اجتماعی، مسئله اجتماعی بودن انسان است. براین‌اساس مسئله اصلی این نوشتار نیز تبیین نظریه آیت‌الله جوادی آملی درباره اجتماعی بودن انسان است. در این مقاله با مراجعه به آثار ایشان و بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای این نتایج به دست آمده است: بر اساس نظریه جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن، ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
سوژه و نسبت آن با منابع اقتدار در اندیشه‌های بازرگان و شریعتی

پیمان زنگنه؛ سید حسین اطهری؛ رضا نصیری حامد؛ روح الله اسلامی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 42-58

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.370237.1683

چکیده
  ترسیم نسبت دین با مدرنیته در دنیای در حال تحول ناشی از امواج توفنده مدرن که با سرعت بالایی همه ارزش­ها و باورهای دینی را در می­نوردد، از جمله وظایف نواندیشان دینی است. این جریان همواره درصدد بوده تا با بازخوانی­گزاره­های دینی متناسب با شرایط در حال تحول ناشی از امر مدرن، خوانشی روزآمد از دین ارائه دهد. «مهدی بازرگان» و ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تأثیر معماری بر جامعه از منظر اخوان‌الصفا

یحیی بوذری نژاد؛ مجید احمد پور

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 59-80

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.368409.1670

چکیده
  توجه به معماری در اندیشه اخوان‌الصفا متوقف به شناخت جایگاه علم هندسه و اعداد در نظام فکری ایشان است. اخوان‌الصفا معتقدند علم هندسه و اعداد قبل از تمامی دانش‌ها و بر تمامی دانش‌ها تقدم رتبی دارد. نوع مواجهه ایشان با هندسه و معماری به‌گونه‌ای است که هویت‌بخشی از لوازم اندیشه ایشان محسوب می‌شود؛ ازاین‌جهت در نقطه مقابل معماری مدرن ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
ترسیم وضعیت آرمانی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی از منظر مرتضی مطهری

حمید رضا منیری

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 99-115

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.370912.1685

چکیده
  مسئله ترسیم وضعیت آرمانی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی از منظر مرتضی مطهری که آثارش از نظر صحّت و غناى محتوا مورد تأیید امامین انقلاب اسلامی بوده است، ضروری است. به همین منظور مقاله حاضر تلاش دارد بر اساس چهارچوب نظری اسپریگنز شاخصه‌های وضعیت آرمانی در مسیر عبودیت در حکومت اسلامی بر اساس دیدگاه مرتضی مطهری را بررسی نماید. به این ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تحلیل انتقادی اندیشه‌های غزّالی در مورد زنان با تکیه بر زمینه‌های تاریخی جامعۀ اسلامی

زیبا اسماعیلی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.367695.1666

چکیده
  امام محمد غزّالی یکی از برجسته‌ترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزو سرامدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب می‌شود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او موردتوجه قرار گرفته که در ضمن آن، آرا خود در مورد زنان را نیز ذکر می‌کند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بازخوانی انتقادی چیستی جامعه در اندیشه اجتماعی متفکران قرآنی شیعی معاصر

محمد دادسرشت؛ نفیسه مقیسه

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 19-36

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.298469.1341

چکیده
  سؤال از چیستی جامعه، پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی متکفل پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بوده‌اند؛ اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه انتزاع از حقیقت بیرونی و شناخت واژه‌های متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگی‌های آن واژگان، به تبیین ماهیت جامعه ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بررسی تطبیقی جامعه آرمانی در دیدگاه سیاسی ـ اجتماعی ابن‌سینا و ابن‌خلدون بر اساس الگوی اسپریگنز

احمد جهانی نسب

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 86-107

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.367074.1661

چکیده
  مقاله در تلاش است تا جامعه آرمانی را در اندیشه سیاسی ـ اجتماعی ابن‌سینا و ابن‌خلدون، بر اساس الگوی اسپریگنز بررسی کند. لذا مسئله پژوهشی چنین تدوین شده است که ابن‌سینا و ابن‌خلدون بر اساس دیدگاه سیاسی ـ اجتماعی خود، در طرح جامعه آرمانی چگونه می‌اندیشند؟ به بیانی دیگر، این دو اندیشمند مسلمان، بحران استقرار جامعه آرمانی را چگونه ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
ارزیابی انتقادی کنش‌گرایی ماکس وبر در مسئله سیر تطوّر دین بر اساس منظومه فکری مطهری

محمد سلطانیه

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 109-126

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.367085.1662

چکیده
  رویکرد ماکس وبر به‌عنوان یک جامعه‌شناس در دسته رویکردهای خُرد جامعه‌شناسی طبقه بندی شده و تببین او از پدیده‌های مختلف هم تبیینی عینی است. توجه به فرد و تبیین بر اساس در نظر گرفتن موقعیت فرد در جامعه، حتی در مسئله سیر تطوّر دین در جامعه نیز خود را نشان داده است. این مقاله که با هدف فهم انتقادات به دست آمده از دیدگاه شهید مطهری بر نظرات ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تفکر، خردورزی و تعقل؛ زمینه‌ساز تحقق ساحات اخلاقی مدینۀ فاضله در نظریۀ جامعه‌گرایانۀ فارابی

فرشته ابوالحسنی نیارکی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 20-34

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.360028.1622

چکیده
  مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، به‌منزلۀ یکی از اصلی‌ترین عوامل زمینه‌ساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعه‌گرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهم‌ترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بررسی تطبیقی آرای حسن حنفی و رضا داوری اردکانی در باب انحطاط و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی

علی قنبری برزیان

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 49-62

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.361049.1625

چکیده
  عقب‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی از دغدغه‌های بنیادین همۀ متفکران مسلمان از جمله حنفی و داوری اردکانی است و هرکدام برای چرایی و تبیین آن دلایل و عوامل متعددی را گوشزد کرده‌اند. ولی مهم‌تر از راه‌حل و چه باید کرد، درک موضوع و واقعیت جهان اسلام و پرسش درست اهمیت دارد. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. داده‌ها و اطلاعات لازم ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بررسی ابعاد ایده امام خمینی در باره اداره جهان اسلام در مرحله پسا اتحاد

عَذرا اکبری؛ قاسم زائری

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 63-76

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.341148.1521

چکیده
  انقلاب اسلامی ایران در میانه‌ دو جریان سیاسی و اجتماعی اصلی غالب در جهان اسلام به پیروزی رسید: مارکسیسم و ناسیونالیسم. انقلاب اسلامی از ابتدا داعیة «جهانی بودن» داشت، و پاسخی بومی به بین‌الملل‌گرایی ناسیونالیسم در قالب سازمان ملل، و انترناسیونالیسم مارکسیستی بود. امام خمینی، داعیة «وحدت اسلامی» داشت تا مسلمانان را به ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تحلیل انتقادی نسبت دانش و ارزش در دیدگاه عبدالکریم سروش

سعید محمدپور؛ سیدحمیدرضا میرعظیمی؛ بهروز محمدی منفرد؛ حسین هاشم نژاد

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 77-90

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.365005.1647

چکیده
  رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار می‌رود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینه‌ساز طرح این نظریه از سوی سروش و به‌روش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویست‌ها ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
واکاوی در ابعاد و جنبه‌های روان‌شناختی اجتماعی آرا و اندیشۀ فارابی

علیرضا محسنی تبریزی؛ غلامحسین روحی؛ سید عابدین بزرگی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 91-113

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.363360.1638

چکیده
  مقالۀ حاضر با مرور منابع موجود در باب آرا و احوال فارابی و با استعانت از آثار باقی‌مانده از این فیلسوف اسلامی می‌کوشد تا با استفاده از روش تفسیر متن و تحلیل مضمون، آن موضوعات، مباحث و مفاهیمی را که واجد معانی و دارای مضامین روان‌شناختی اجتماعی هستند، اکتشاف و تحلیل کند. براین‌اساس، داده‌ها از متون (texts) مورد نظر جمع‌آوری شده و سپس ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تحلیل هرمنوتیکی نظریۀ انقلاب اسلامی و انفتاح تاریخ؛ مطالعۀ موردی کتاب انقلاب اسلامی و انفتاح تاریخ حسین کچویان

مهدی عباسی شاهکوه؛ عباس کشاورز شکری

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 114-127

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.364543.1653

چکیده
  وقوع انقلاب اسلامی ایران به چالش در اندیشۀ نظریه‌پردازان انقلاب منجر شد. تا پیش از این انقلاب‌ها مبتنی‌بر تجدد شکل می‌گرفتند یا در تعارض با تجدد نبودند، بلکه صرفاً قیام توده‌های دهقانی یا کارگری علیه صاحبان قدرت و مالکیت محسوب می‌شدند. اما در انقلاب اسلامی، ایدئولوژی، رهبری، شعارها و مردم در جهت موافق با اسلام شیعی قرار داشتند. ...  بیشتر