مقاله پژوهشی مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
از مدینه فاضلۀ اسلامی تا کلان شهر مدرن؛ مطالعۀ مقایسه‌ای اندیشۀ فارابی و زیمل و دلالت های آن در فرهنگ و حیات شهری معاصر

حسین مهربانی‌فر؛ محمدرضا قائمی نیک

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.351018.1569

چکیده
  شهر به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی تکوین دنیای مدرنِ غربی، مورد توجه متفکرین غربی همچون ماکس وبر، کارل مارکس و گئورگ زیمل قرار گرفته است. در مقابل در سنت اسلامی-ایرانی، درکی از شهر در ذیل مدینۀ فاضله وجود داشته است که باعث شده در مواجهۀ مسلمین با جهانِ غربی، تاملات الاهیاتی دربارۀ شهر تبدیل به حوزه‌ای گسترده شود. هدفِ این مقاله، ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تفکر، خردورزی و تعقل؛ زمینه‌ساز تحقق ساحات اخلاقی مدینۀ فاضله در نظریۀ جامعه‌گرایانۀ فارابی

فرشته ابوالحسنی نیارکی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 20-34

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.360028.1622

چکیده
  مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، به‌منزلۀ یکی از اصلی‌ترین عوامل زمینه‌ساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعه‌گرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهم‌ترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. ...  بیشتر

مقاله پژوهشی مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
بررسی تطبیقی مفهوم شهروندی از منظر فارابی، السدیر مک‌اینتایر و جان‌ رالز

محمدحسین نوروزی؛ جواد نظری مقدم

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 35-48

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.359770.1619

چکیده
  چگونگی حقوق و تکالیف متقابل شهروندان و دولت یکی از مهم‌ترین موضوعات حوزۀ علوم اجتماعی و سیاست به‌ویژه در جوامع امروزی است. به‌موازات تغییر ساختارهای سیاسی و اجتماعی در جوامع، پدیدارشدن دولت مدرن مفهوم شهروندی و نقش شهروند به‌مثابۀ یکی از مهم‌ترین عناصر اجتماعی در جامعۀ مدرن، حقوق سیاسی و اجتماعی و تکالیف دوسویۀ دولت و شهروندان ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بررسی تطبیقی آرای حسن حنفی و رضا داوری اردکانی در باب انحطاط و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی

علی قنبری برزیان

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 49-62

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.361049.1625

چکیده
  عقب‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی از دغدغه‌های بنیادین همۀ متفکران مسلمان از جمله حنفی و داوری اردکانی است و هرکدام برای چرایی و تبیین آن دلایل و عوامل متعددی را گوشزد کرده‌اند. ولی مهم‌تر از راه‌حل و چه باید کرد، درک موضوع و واقعیت جهان اسلام و پرسش درست اهمیت دارد. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. داده‌ها و اطلاعات لازم ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بررسی ابعاد ایده امام خمینی در باره اداره جهان اسلام در مرحله پسا اتحاد

عَذرا اکبری؛ قاسم زائری

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 63-76

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.341148.1521

چکیده
  انقلاب اسلامی ایران در میانه‌ دو جریان سیاسی و اجتماعی اصلی غالب در جهان اسلام به پیروزی رسید: مارکسیسم و ناسیونالیسم. انقلاب اسلامی از ابتدا داعیة «جهانی بودن» داشت، و پاسخی بومی به بین‌الملل‌گرایی ناسیونالیسم در قالب سازمان ملل، و انترناسیونالیسم مارکسیستی بود. امام خمینی، داعیة «وحدت اسلامی» داشت تا مسلمانان را به ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تحلیل انتقادی نسبت دانش و ارزش در دیدگاه عبدالکریم سروش

سعید محمدپور؛ سیدحمیدرضا میرعظیمی؛ بهروز محمدی منفرد؛ حسین هاشم نژاد

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 77-90

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.365005.1647

چکیده
  رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار می‌رود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینه‌ساز طرح این نظریه از سوی سروش و به‌روش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویست‌ها ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
واکاوی در ابعاد و جنبه‌های روان‌شناختی اجتماعی آرا و اندیشۀ فارابی

علیرضا محسنی تبریزی؛ غلامحسین روحی؛ سید عابدین بزرگی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 91-113

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.363360.1638

چکیده
  مقالۀ حاضر با مرور منابع موجود در باب آرا و احوال فارابی و با استعانت از آثار باقی‌مانده از این فیلسوف اسلامی می‌کوشد تا با استفاده از روش تفسیر متن و تحلیل مضمون، آن موضوعات، مباحث و مفاهیمی را که واجد معانی و دارای مضامین روان‌شناختی اجتماعی هستند، اکتشاف و تحلیل کند. براین‌اساس، داده‌ها از متون (texts) مورد نظر جمع‌آوری شده و سپس ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تحلیل هرمنوتیکی نظریۀ انقلاب اسلامی و انفتاح تاریخ؛ مطالعۀ موردی کتاب انقلاب اسلامی و انفتاح تاریخ حسین کچویان

مهدی عباسی شاهکوه؛ عباس کشاورز شکری

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 114-127

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.364543.1653

چکیده
  وقوع انقلاب اسلامی ایران به چالش در اندیشۀ نظریه‌پردازان انقلاب منجر شد. تا پیش از این انقلاب‌ها مبتنی‌بر تجدد شکل می‌گرفتند یا در تعارض با تجدد نبودند، بلکه صرفاً قیام توده‌های دهقانی یا کارگری علیه صاحبان قدرت و مالکیت محسوب می‌شدند. اما در انقلاب اسلامی، ایدئولوژی، رهبری، شعارها و مردم در جهت موافق با اسلام شیعی قرار داشتند. ...  بیشتر

مقاله پژوهشی ارائه بحث انتقادی اصیل پیرامون ماهیت علوم انسانی جدید و تعیین نسبت آن با دین
بررسی تاریخ مفهوم علم دینی؛ روشی برای ارزیابی بی‌معنایی ایدۀ علم دینی در اندیشۀ عبدالکریمی

سید محمد تقی موحد ابطحی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 128-143

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.366807.1659

چکیده
  بیژن عبدالکریمی یکی از اندیشمندان مسلمان ایرانی است که نقدهای بسیاری به ایدۀ علم دینی وارد کرده است. این نقدها را به دودسته می‌توان تقسیم کرد: نقدهایی که بیشتر مبتنی بر فلسفۀ قاره‌ای است، که عبدالکریمی به لحاظ فکری بیشتر به این حوزه تعلق دارد و نقدهایی که بیشتر با فلسفۀ تحلیلی تناسب دارد. در این مقاله یکی از نقدهای مرتبط به دستۀ دوم، ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
مبانی اندیشه و کنش سیاسی یوسف القرضاوی در آینۀ تحولات سوریه

محمد محمودی کیا

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 144-157

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.365605.1651

چکیده
  با عنایت به نقش محوری شیخ یوسف القرضاوی در تحولات پساانقلاب‌های عربی در سال 2011 و نیز جایگاه محوری وی در میان طرفداران اخوان‌المسلمین از یک‌سو، و نیز نحوۀ مواجهۀ وی با حکومت سوریه در این دورۀ زمانی، در این پژوهش برآنیم تا با استفاده از روش پژوهش مقایسه‌ای در مقام تحلیل و مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای در مقام جمع‌آوری اطلاعات، به ...  بیشتر

مقاله پژوهشی ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
متافیزیک سیاست در جهان‌بینی اسلامی

غلامعلی سلیمانی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 158-173

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.353653.1579

چکیده
  سیاست چه نسبتی با متافیزیک دارد؟ آیا می‌توان برای سیاست، مبانی یا بنیادهایی متافیزیکی در نظر گرفت که بتواند به ما در توصیف ماهیت امر سیاسی کمک کند؛ یا اینکه همان‌طور که در سیاست به معنای جدید طرح می‌شود، سیاست فاقد بنیادهای فلسفی، نظری یا متافیزیکی است؟ این پژوهش به سراغ این پرسش رفته است که سیاست در جهان‌بینی اسلامی بر چه بنیادهای ...  بیشتر

مقاله پژوهشی بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
نائینی و مفهوم ملت؛ استراتژی پذیرش و تصاحب

محسن امین

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 174-190

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.366119.1656

چکیده
  یکی از ابعاد بااهمیت و البته مغفول در هماوردی اسلام و مدرنیته، مواجهۀ علمای اسلامی با مفاهیم مدرنی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در بسط مدرنیته و کاربست مدرنیزاسیون در جوامع اسلامی داشته‌اند. مفهوم «ملت» ازاین‌دست مفاهیم است که تصویر جدیدی برای جهان و به‌ویژه کشورهای اسلامی منطقۀ خاورمیانه رقم زده است. روحانیان شیعه هریک به ...  بیشتر

مقاله پژوهشی سنت‌های فکری و تاریخی و تمدنی تفکر اجتماعی مسلمین
مصلحت و حاکمیت سیاسی: قدسی یا عرفی

مصطفی زالی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، صفحه 191-205

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.368780.1673

چکیده
  دریافتی متأخر و نسبتاً رایج از طرح مفهوم مصلحت در تجربه حکمرانی جمهوری اسلامی، دریافت سکولار از آن است. مطابق این دریافت طرح مفهوم مصلحت به معنای فراروی از ظرفیت‌های موجود در فقه شیعه و به‌رسمیت‌شناختن عقل سکولارِ عرفی در تدبیر مُلک است. این مقاله بر خلاف این رویکرد و در پاسخ به آن استدلال می‌کند که طرح این مفهوم برآمده از مسئله‌ای ...  بیشتر