نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه انقلاب و اندیشه سیاسی در اسلام، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

سیاست چه نسبتی با متافیزیک دارد؟ آیا می‌توان برای سیاست، مبانی یا بنیادهایی متافیزیکی در نظر گرفت که بتواند به ما در توصیف ماهیت امر سیاسی کمک کند؛ یا اینکه همان‌طور که در سیاست به معنای جدید طرح می‌شود، سیاست فاقد بنیادهای فلسفی، نظری یا متافیزیکی است؟ این پژوهش به سراغ این پرسش رفته است که سیاست در جهان‌بینی اسلامی بر چه بنیادهای نظری یا متافیزیکی استوار است؟ به نظر می‌رسد برای پاسخ به این پرسش مهم باید ابتدا به سراغ تقسیم‌بندی‌های اولیه از دانش در بین مسلمین یعنی حکمت نظری و عملی رفت. با بررسی سیر دانش از این منظر و ارتباط میان این دو می‌توان گفت «فلسفه به معنای خاص» یا «الهیات»، آبشخور اصلی گزاره‌های متافیزیکی مؤثر بر سیاست در جهان‌بینی اسلامی است، گزاره‌هایی که به یک معنا ماهیت متفاوتی به سیاست در جهان‌بینی اسلامی بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Political metaphysics within the Islamic worldview

نویسنده [English]

  • gholamali soleimani

Assistant Professor, Department of Revolution and Political Thought in Islam, Faculty of Islamic Education and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

What is the correlation between metaphysics and politics? Is it possible to identify metaphysical underpinnings that could assist in elucidating the essence of political matters, or does politics, in its contemporary sense, lack philosophical, theoretical, or metaphysical foundations? The purpose of this research is to provide an answer to the question of what metaphysical or theoretical foundations Islam places on politics. Before we can address this crucial inquiry, we must first examine the fundamental categories of knowledge that exist within the Muslim faith: theoretical wisdom and practical wisdom. Through an analysis of the knowledge process and the interconnection between philosophy and theology, it is possible to deduce that “philosophy in the specific sense” or “theology” serves as the primary origin of metaphysical propositions that influence politics within the Islamic worldview. These propositions have endowed politics with an entirely new essence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Worldview
  • Metaphysics
  • Politics
  • Practical Wisdom
  • Theoretical Wisdom
ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله (1385). الهیات شفاء. تحقیق حسن حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله (1404 ق). الشفاء (المنطق: البرهان). به تحقیق سعید زاید. قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله (1980 م). عیون الحکمه. بیروت: دارالقلم.
آدامز، یان (1383). متافیزیک و سیاست. ترجمۀ سعید محبی. اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 201-202، 114-123.
ارسطو (1366). متافیزیک. ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی. تهران: گفتار.
اشتراوس، لئو (1373). فلسفۀ سیاسی چیست؟ ترجمۀ فرهنگ رجائی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
افلاطون (1353). رساله جمهوری. ترجمۀ محمدحسن لطفی. تهران: ابن‌سینا.
امام خمینی، سید روح‌الله (1382). شرح چهل حدیث. چاپ بیست و هفتم. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه امام (دورۀ 22 جلدی). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‌الله (1392). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
بارت، ادوین آرتور (1369). مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین. ترجمۀ عبدالکریم سروش. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بوذری‌نژاد، یحیی (1395). روش‌شناسی حکمت عملی. تهران: دانشگاه تهران.
پزشکی، محمد (1383). چیستی فلسفۀ سیاسی در حوزۀ تمدن اسلامی. قم: بوستان کتاب.
جمشیدی، محمدحسین (1385). اندیشۀ سیاسی امام خمینی (س). تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1387). سیاست حکمت متعالیه: تبیین آیت‌الله جوادی آملی از وجود سیاست در حوزۀ حکمت متعالیه. مجله پگاه حوزه، 229، 7-18.
حائری یزدی، مهدی (1361). کاوشهای عقل عملی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
داوری اردکانی، رضا (1374). فارابی. تهران: طرح نو.
دوانی، جلال‌الدین (1393). اخلاق جلالی. تصحیح عبدالله مسعودی آرانی. تهران: اطلاعات.
رحیمیان، سعید (1383). هویت فلسفه اسلامی. قم: بوستان کتاب.
سبحانی تبریزی، جعفر (1365). ارتباط حکمت عملی با حکمت نظری. کیهان اندیشه، 9، 32-50.
سبحانی تبریزی، جعفر (1368). حسن و قبح عقلی. با نگارش علی ربـانی گـلپایگانی. انتشارات مؤسسۀ مطالعه و تحقیقات فـرهنگی.
سـروش، عبدالکریم (1358). دانش و ارزش. تهران: آسمان خیال.
سعادتی خمسه، اسماعیل (1394). نسبت نظر و عمل با ملکات اخلاقی و تبدل ذاتی انسان در حکمت متعالیه، خردنامۀ صدرا، 79، 17-30.
سلیمانی، غلامعلی (1401). بنیان‌های انسان‌شناختی سیاست خارجی امام خمینی (ره). پژوهشنامۀ متین، 24، (96)، 87-117.
سلیمانی، غلامعلی (1392). بنیادهای سیاست خارجی امام خمینی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (175). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمۀ هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شریعتی، علی (1376). جهان‌بینی و ایدئولوژی. چاپ هفتم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
شکراللهی، نادر (1387). علل کم‌رنگی حکمت عملی در فلسفه اسلامی (بررسی چند احتمال). پژوهش و حوزه، 34-35، 6-20.
شکوری، ابوالفضل (1384). فلسفۀ سیاسی ابن‌سینا. تهران: نقش و نگار.
صدرا، علیرضا (1387). علم مدنی فارابی. (ویراستار علمی محسن مهاجرنیا). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
صلیبا، جمیل (1366). فرهنگ فلسفی. ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران: حکمت.
طاهری، سیدصدرالدین (1385). مبانی نظری حکمت عملی در فلسفۀ اسپینوزا. شناخت، 50، 75-96.
طباطبایی، سید محمدحسین و مرتضی مطهری (1372). اصول فلسفه و روش رئالیسم. چاپ هفتم. تهران: صدرا.
 طوسی، سید خلیل‌الرحمن (1393). درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتالهین. قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
فارابی، ابونصر (1987). التنبیه علی سبیل السعادة. دراسة و تحقیق سحبان خلیفات. عمان: الجامعة الاردنیة.
فارابی، ابو نصر (1995). آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها. بیروت: مکتبه الهلال.
فارابی، ابونصر (1358). سیاست مدنیه. ترجمۀ سید جعفر سجادی. تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
فتح‌الهی، محمدعلی (1387). دلایل سیاسیـاجتماعی اقبال به ملاصدرا. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
فیرحی، داود (1386). درآمدی بر روش‌شناسی اندیشۀ سیاسی در دورۀ میانۀ تمدن اسلامی. سیاست، 1، 77-108.
قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود بن مصلح (1369). درة‌التاج. تصحیح محمد مشکوه. تهران: حکمت.
قوامی شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیۀ علامه طباطبائی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ سوم.
قوامی شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1371). مفاتیح الغیب یا کلید رازهای قرآن. ترجمه و تعلیق محمد خواجوی. جلد 2. تهران: مولی.
قوامی شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1382). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تصحیح سید مصطفی محقق داماد. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
کاظمی، علی‌اصغر (1374). روش و بینش در سیاست. تهران: وزارت امور خارجه.
کندی، ابویوسف بن اسحاق (1950). رسائل الکندی الفلسفیه. تحقیق محمدهادی ابوریده. قاهره: دارالفکر العربی.
گلشنی، مهدی (1369). تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیک‌دانان معاصر. تهران: امیر کبیر.
لک‌زایی، شریف (به کوشش) (1390). سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
محمودی، سید علی (1373). رابطۀ میان هست‌ها و بایدها در تئوری سیاسی. نامۀ فرهنگ، 14 و 15، 108-119.
 مصباح یزدی، محمدتقی (1374). دروس فـلسفۀ اخـلاق. چـاپ پنـجم. تهران: اطـلاعات.
مطهری، مرتضی (1361). عدل الهی. قم: انتشارات حوزۀ علمیۀ قم.
مطهری، مرتضی (1371). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (انسان و ایمان). تهران: انتشارات صدرا.
نصر، سید حسین (1382). موقعیت فلسفه اسلامی. مصاحبه با سید حسین نصر در روزنامۀ همشهری 13/5/ 1382.
نقیب‌زاده، احمد (1376). دو دولت: قدرت و جامعه در غرب و در سرزمین‌های اسلامی. نشریۀ حکومت اسلامی، 5، 288-293.
های، کالین (1385). درآمدی انتقادی بر تحلیل سیاسی. ترجمۀ احمد گل‌محمدی. تهران: نشر نی.
 هزاوه‌ای، محمد رضا (1380). باورها، زیرساخت بایدها. مجلۀ رشد آموزش معارف اسلامی، 4، 27-31.
هیوود، اندرو (1389). سیاست. ترجمۀ عبدالرحمن عالم. تهران: نشر نی.
وادن، تر (1400). متافیزیک سیاست است (هایدگر، ژیژک و انقلاب). ترجمۀ علی رسولی. تهران: هزارۀ سوم.
واعظی، احمد (1394). نسبت حکمت متعالیه با فلسفۀ سیاسی اسلامی. مجلۀ علوم سیاسی، 70.
واعظی، احمد (1395). درآمدی بر فلسفۀ سیاسی اسلامی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
Strauss, L. (1958). Thoughts on Machiavelli. Chicago University Press.