مقاله پژوهشی
ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
ابراهیم خانی
چکیده
هدف از این مقاله، تبیین معنای دقیق هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی و اثبات ضرورت و مزیت جایابی این موضوع در منظومۀ مباحث حکمت اسلامی برای شناخت بهتر قوس نزول و صعود آفرینش از منظر فلسفی است. به این منظور و با روشی فلسفی-تحلیلی، ابتدا امکان جایابی این مسئله براساس موضوع و روش فلسفۀ اسلامی تحلیل و بررسی می‌شود و نشان داده می‌شود که «هستی‌شناسی» ...
بیشتر
هدف از این مقاله، تبیین معنای دقیق هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی و اثبات ضرورت و مزیت جایابی این موضوع در منظومۀ مباحث حکمت اسلامی برای شناخت بهتر قوس نزول و صعود آفرینش از منظر فلسفی است. به این منظور و با روشی فلسفی-تحلیلی، ابتدا امکان جایابی این مسئله براساس موضوع و روش فلسفۀ اسلامی تحلیل و بررسی می‌شود و نشان داده می‌شود که «هستی‌شناسی» هر موضوعی از جمله حیات‌های اجتماعی در حیطۀ مسائل فلسفۀ اولی است. به این ترتیب فراتر از امکان، این وظیفۀ فیلسوف است که درمورد جامعه از منظر هستی‌شناختی اعلام موضع کند. همچنین اهمیت و لزوم فعلیت این مبحث از بعد تأثیر آن در تعیین الگوهای کلان روشی در علوم اجتماعی مورد بحث قرار می‌گیرد. در گام پایانی، با تشریح جایگاه هستی‌شناسانۀ حیات‌های اجتماعی در قوس نزول و صعود آفرینش روشن می‌شود که شناخت این دو قوس آفرینش بدون هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی دچار نواقص عمده‌ای به‌لحاظ فلسفی است. در مقابل با جایابی این مبحث در منظومۀ قواعد حکمی می‌توان به خوانش‌های نوینی از برخی از قواعد حکمی با رویکرد اصالت جمعی دست یافت. امکان تبیین حرکت جوهری حیات‌های اجتماعی و پرداختن به موضوع فلسفۀ تاریخ در متن مباحث فلسفی، از مزایای این نگرش در چینش و طرح قواعد حکمی است.
مقاله پژوهشی
ارائه بحث انتقادی اصیل پیرامون ماهیت علوم انسانی جدید و تعیین نسبت آن با دین
محمد تقی پیربابایی؛ مرتضی میرغلامی؛ رسول حق بیان
چکیده
نظریۀ زندگی همگانی یان گل از نظریه‌های مطرح درباره برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای شهری است که تجارب اجرایی موفقی را در کشورهای غربی داشته است؛ از این‌رو این نظریه‌پرداز در کشورهای مختلف دنیا از جمله ایران مدنظر قرار گرفته و آثار برجستۀ وی، ترجمه و منتشر شده است. اگرچه اجرای نظریۀ زندگی همگانی گل می‌تواند آثار مثبتی برای کیفیت زندگی ...
بیشتر
نظریۀ زندگی همگانی یان گل از نظریه‌های مطرح درباره برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای شهری است که تجارب اجرایی موفقی را در کشورهای غربی داشته است؛ از این‌رو این نظریه‌پرداز در کشورهای مختلف دنیا از جمله ایران مدنظر قرار گرفته و آثار برجستۀ وی، ترجمه و منتشر شده است. اگرچه اجرای نظریۀ زندگی همگانی گل می‌تواند آثار مثبتی برای کیفیت زندگی شهری مانند افزایش سرزندگی، امنیت، سلامت و پایداری داشته باشد، به‌دلیل تفاوت‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی میان کشورهای غربی و کشور ایران، امکان‌سنجی و بومی‌سازی آن بسیار ضروری به‌نظر می‌رسد. به همین علت این پژوهش با تأکید بر بعد فرهنگی و با بهره‌گیری از اندیشه‌های اسلامی به‌دنبال نقد این نظریه است. این عمل در پژوهش حاضر با محوریت اندیشه‌های علامه طباطبایی، از فیلسوفان اسلامی برجستۀ معاصر و صاحب نظریۀ ارزشمند ادراکات اعتباری صورت گرفته است. روش پژوهش براساس نظریۀ ادراکات اعتباری علامه طباطبایی تدوین شده است. با توجه به این نظریه مفاهیم جهان اجتماعی را مفاهیم اعتباری و تغییرپذیر تشکیل می‌دهند؛ از این‌رو برای تحلیل اعتباریات باید هستی‌شناسی و انسان‌شناسی شکل‌دهنده به این مفاهیم شناسایی و تحلیل شوند تا علل پیدایش و کارایی آن‌ها روشن شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اعتباریات اصلی تشکیل‌دهندۀ نظریۀ زندگی همگانی گل، مغایرت‌هایی با اندیشۀ اسلامی دارد. با این حال می‌توان با مدنظر قراردادن اعتباریات تغییریافته بر مبنای اندیشۀ اسلامی برای اصلاح نظریۀ موجود سبب رفع پیامدهای منفی فرهنگی آن شد و از این نظریه برای پاسخ‌گویی توأمان به نیازهای مادی و معنوی شهروندان استفاده کرد.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
علی آقاجانی
چکیده
یکی از جریاناتی که به چالش‌های فقه معاصر پرداخته، نحلۀ قرآن‌گرایان است که دارای طیف‌های گوناگون است. محمد صادقی تهرانی، صاحب تفسیر الفرقان، از زمرۀ قرآن‌گرایانی است که به این چالش توجه داشته و آن را کاویده است. مقاله براساس چارچوب نظری مدل بحران اسپریگنز و مراحل چهارگانۀ آن با تصرفاتی به بررسی نگرش صادقی تهرانی پرداخته است. صادقی ...
بیشتر
یکی از جریاناتی که به چالش‌های فقه معاصر پرداخته، نحلۀ قرآن‌گرایان است که دارای طیف‌های گوناگون است. محمد صادقی تهرانی، صاحب تفسیر الفرقان، از زمرۀ قرآن‌گرایانی است که به این چالش توجه داشته و آن را کاویده است. مقاله براساس چارچوب نظری مدل بحران اسپریگنز و مراحل چهارگانۀ آن با تصرفاتی به بررسی نگرش صادقی تهرانی پرداخته است. صادقی بر آن است که مهجوریت قرآن و دوری از آن، اصلی‌ترین چالش روش‌شناختی و محتوایی فقه معاصر است. بر این پایه، او دلایل بحران یا مسئلۀ مهجوریت قرآن را ظنی الدلاله خواندن قران، تفسیر قرآن با روایات نه بالعکس، ترجیح سنت غیرقطعی بر قرآن، بشری‌انگاشتن قرآن و برخی عوامل بیرونی مانند استعمار دانسته است. راه‌حل صادقی، انقلاب قرآنی در همۀ ابعاد است. از این‌رو علوم اسلامی موجود به‌ویژه فقه بالمعنی الاعم یا فقه اکبر را قرآنی نمی‌داند و بر آن نقد دارد. بدین‌جهت «تفقه گویا» را در مقابل تفقه سنتی و تفقه پویا به‌عنوان راه‌حل چالش فقه معاصر مطرح می‌سازد. تفقه گویا از نظر او مبتنی بر پذیرش قطعی‌الدلاله‌بودن قرآن و استناد به سنت قطعیه در حاشیه آن است که تمامی علوم اسلامی را اشراب و اشباع می‌سازد. این تفقه قرآنی تمام عرصه‌های فردی، اجتماعی و سیاسی را شامل می‌شود که هرکدام می‌تواند حوزه‌هایی از فقه و علوم اسلامی انسانی را دربرگیرد و نتایج متفاوتی در تمام عرصه‌ها دارد.
مقاله پژوهشی
مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
مریم مختاری؛ مجید جبار
چکیده
میان نظریه‌های کلان و خرد جامعه‌شناسی نوعی گسست معرفتی وجود دارد. برخی از این نظریه‌ها اصالت را به ساختارهای کلانی مانند جامعه و برخی آن را به افراد و مفاهیم خرد مانند رفتار و کنش مربوط می‌دانند. برای اتصال این دو سطح مفاهیمی مانند «خود» می‌توانند کارگشا باشند. خود از مفاهیم اصلی مکتب کنش متقابل‌گرایی نمادین به‌شمار می‌آید ...
بیشتر
میان نظریه‌های کلان و خرد جامعه‌شناسی نوعی گسست معرفتی وجود دارد. برخی از این نظریه‌ها اصالت را به ساختارهای کلانی مانند جامعه و برخی آن را به افراد و مفاهیم خرد مانند رفتار و کنش مربوط می‌دانند. برای اتصال این دو سطح مفاهیمی مانند «خود» می‌توانند کارگشا باشند. خود از مفاهیم اصلی مکتب کنش متقابل‌گرایی نمادین به‌شمار می‌آید که در آرای اندیشمندان اجتماعی مسلمان مانند حسین نصر نیز مدنظر قرار گرفته است. در این پژوهش مقایسۀ این دو دسته از نظریه‌پردازان صورت گرفته و این مقوله بررسی شده است که آیا نصر با رویکردی متفاوت قادر به اتصال سطح خرد و کلان است. این پژوهش کیفی و از نوع اسنادی است و از منابع دسته اول و دسته دوم در آن استفاده شده است. با توجه به یافته‌های تحقیق، این دو دسته از نظریه‌پردازان تفاوت هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی با یکدیگر دارند. کنش متقابل‌گرایان واقعیت را فراگردی اجتماعی می‌دانند که حاصل کنش متقابل افراد است، اما حسین نصر معتقد است واقعیت سلسله‌مراتبی عینی (وجود) دارد که از سطح مادی تا ذات حق (خداوند) گسترده است. همچنین سلسله‌مراتبی ذهنی (آگاهی) دارد که مراتب مختلفی از جمله درک طبیعی انسان از خود، جهان خارجی و درنهایت آگاهی به خود مطلق را شامل می‌شود. علاوه‌براین با توجه به یافته‌های پژوهش به‌نظر می‌رسد نصر با رویکردی متفاوت به پیوند میان سطوح خرد و کلان پرداخته است.
مقاله پژوهشی
کاربردی‌سازی تجربی دانش اجتماعی مسلمین
شهروز شریعتی؛ علی نعمت‌پور
چکیده
با ورود کنشگران و سازمان‌های غیردولتی به عرصۀ جهانی و نقش‌آفرینی آن‌ها بعد از جنگ سرد، تغییرات مهمی در فهم دیپلماسی و نقش آن در نظام‌های جهانی به وجود آمده است. این پژوهش با بررسی منابع قدرت دیپلماسی در آموزه‌های شیعی تلاش کرده است تا ضمن تبیین ابعاد مفهوم «دیپلماسی مبتنی‌بر ایمان» چگونگی پیشبرد اهداف دیپلماتیک را با استفاده ...
بیشتر
با ورود کنشگران و سازمان‌های غیردولتی به عرصۀ جهانی و نقش‌آفرینی آن‌ها بعد از جنگ سرد، تغییرات مهمی در فهم دیپلماسی و نقش آن در نظام‌های جهانی به وجود آمده است. این پژوهش با بررسی منابع قدرت دیپلماسی در آموزه‌های شیعی تلاش کرده است تا ضمن تبیین ابعاد مفهوم «دیپلماسی مبتنی‌بر ایمان» چگونگی پیشبرد اهداف دیپلماتیک را با استفاده از ظرفیت تشیع به‌عنوان یک بازیگر غیردولتی ورای مرزهای ملی و با تأکید بر ظرفیت موازنه‌سازی نشان دهد. مقاله در پی یافتن پاسخ به این پرسش نظری است که ظرفیت نهاد شیعه به‌عنوان یک کنشگر و «بازیگر غیردولتی» (NSA)چگونه در پیشبرد اهداف و برنامه‌های پیروان این مذهب عمل می‌کند؟ در پاسخ به این پرسش این فرضیه آزموده می‌شود که دیپلماسی مبتنی‌بر ایمانِ مذهب تشیع، به کمک اجماع عمومی پیروان بر سر اصول و بنیان‌های مشترک ایمانی و با بهره‌گیری توامان از سه گونه دیپلماسی «مبادله‌ای»، «حمایتی» و «فرهنگی» برای دستیابی به اهداف مشترک شیعیان در ایجاد موازنه با اجتماعات رقیب، ظرفیت‌سازی می‌کند. در این پژوهش همچنین با مطالعۀ کتابخانه‌ای، اسنادی و مدارک علمی تلاش می‌شود تا دیپلماسی شیعه در جهان معاصر به «روش تفسیری» تبیین شود. یافته‌های این مقاله با یادآوری این نکته که دیپلماسی مبتنی‌بر ایمان در تحولات آیندۀ نظام بین‌المللی نقش بسیار مهمی ایفا خواهد کرد، نشان می‌دهد نهاد تشیع با استفاده از منابع و ظرفیت دیپلماسی مبتنی‌بر ایمان خود می‌تواند نفوذ خود را به صورت توامان در سطوح فروملی و ورای مرزهای ملی گسترش دهد و در جهان پیرامونی خود موازنه‌سازی‌های نیرومندی را ایجاد کند. یافته‌های این پژوهش همچنین با تأکید بر مبانی مشترک عقیدتی ـ سیاسی در فرهنگ سیاسی شیعه نشان می‌دهد این نگرش‌های ایمانی موجب افزایش قدرت کنشگری و انسجام شیعیان می‌شود و ظرفیت مهمی را برای جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری با اکثریت شیعی فراهم می‌کند.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
غلامرضا جمشیدیها؛ مریم شعبان
چکیده
پژوهش حاضر دربارۀ موضوع «تأثیر زندگی کوخ‌نشینی و کاخ‌نشینی بر انسان (مردم و جامعه) از منظر امام خمینی (ره)» انجام شده است. هدف پژوهش، بررسی ماهیت و چگونگی کوخ‌نشینی و کاخ‌نشینی و تأثیر آن‌ها بر زندگی اجتماعی و رفتار انسان است که از منظر امام خمینی (ره) به آن‌ها پرداخته شده است. روش پژوهش با رویکرد کیفی و طرح تحقیق «تحلیل اسنادی» ...
بیشتر
پژوهش حاضر دربارۀ موضوع «تأثیر زندگی کوخ‌نشینی و کاخ‌نشینی بر انسان (مردم و جامعه) از منظر امام خمینی (ره)» انجام شده است. هدف پژوهش، بررسی ماهیت و چگونگی کوخ‌نشینی و کاخ‌نشینی و تأثیر آن‌ها بر زندگی اجتماعی و رفتار انسان است که از منظر امام خمینی (ره) به آن‌ها پرداخته شده است. روش پژوهش با رویکرد کیفی و طرح تحقیق «تحلیل اسنادی» است. برای انجام پژوهش بر منابع دست‌اول تمرکز شده است که مبانی اعتبار پژوهش هستند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در جامعۀ اسلامی، کاخ‌نشینی و زندگی به این سبک فساد و برای جامعه مضر است؛ زیرا موجب ایجاد فاصله در اجتماع، بی‌اعتمادی عمومی، تضعیف همبستگی و انسجام اجتماعی، ایجاد حس بی‌عدالتی و درنهایت تضاد و تعارض در جامعه می‌شود، اما کوخ‌نشینی و داشتن این روحیه سبب همبستگی، انسجام و اعتماد در جامعه می‌شود و بستر مشارکت هرچه بیشتر را فراهم می‌کند؛ زیرا هدف از هر اقدام و مشارکتی رضای خداوند است و چنین امری علاوه‌بر اینکه در کنشگر ایجاد انگیزه می‌کند سبب بازتولید مشارکت و فعالیت بیشتر در خدمت جمع و جامعه می‌شود. براساس نتایج پژوهش، جامعه‌ای با روح کوخ‌نشینی پایدار است و رشد و توسعه خواهد یافت و همچنین دشمنان، در بحران‌ها از جمله جنگ‌ها، فتنه‌ها و کارشکنی‌ها نمی‌توانند خدشه‌ای به آن وارد کنند؛ زیرا مردم و حاکمیت در قالب کلیتی منسجم، هر ضربه‌ای را نمی‌پذیرند و آن را دفع می‌کنند.
