نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• نعمت اله کرم اللهی

دانشیار جامعه شناسی، دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام، قم، ایران.

چکیده

هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی به‌سوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است. یافته‌ها: در اندیشۀ خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان می‌پردازد. از این‌رو برحسب مبدأ کنش انسانی می‌توان قائل به انواع سه‌گانۀ علم مدنی شد. اگر محقق به کنش‌هایی توجه کند که مبدأ و منشأ آن‌ها ذات و طبیعت انسان باشد، محصول معرفتی او «علم مدنی حِکمی» است که همیشه ثابت است که از روش برهان پیروی و لایۀ زیرین معرفت اجتماعی را تولید می‌کند. اگر مبدأ کنش‌ها وضع انبیا و امامان باشد، «علم مدنی شرعی» شکل می‌گیرد و روش آن اجتهادی است. اما اگر کنش‌های انسان ناشی از وضع و قرارداد اجتماعی باشد، مطالعۀ آن در صلاحیت «علم مدنی خطابی» است که مقصود از آن نگاه واقع‌گرایانه به حقایق تاریخی و دستیابی به مصالح، منافع و دفع شرور است. نتیجه‌گیری: با توجه به الگوی علم‌شناختی حکیم طوسی، «امر اجتماعی» به‌مثابۀ هستی اعتباری، برحسب مبدأ کنش انسان دارای دو لایۀ ثابت و متغیر است و دانش اجتماعی نیز امری فرایندی و محصول حرکت در بین این لایه‌ها است؛ بنابراین برای مطالعه و تبیین لایه‌های امر اجتماعی می‌توان انواع سه‌گانه‌ای از علم مدنی را صورت‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها

• امر اجتماعی
• حکمت عملی
• حکیم نصیرالدین طوسی
• علم مدنی حکمی
• علم مدنی خطابی
• علم مدنی شرعی

موضوعات

• بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان

عنوان مقاله [English]

A Reappraisal of Tusi's Civil Science: Toward a Stratified and Three-Dimensional Comprehension of the Social Phenomenon

نویسنده [English]

• Nematollah Karamollahi

Associated Professor of Socology, Baqir-ul-Uloom University, Qom, Iran.

چکیده [English]

This article undertakes a critical rereading of Nasir al-Din Tusi’s conception of civil science, seeking to advance a layered and multidimensional understanding of "the social" through a descriptive-analytical approach. The study reveals that, within Tusi’s philosophical framework, civil science - categorized under practical wisdom - concerns itself with conscious and voluntary human actions. Depending on the ontological origins of these actions, three distinct modalities of civil science may be identified. When human actions arise from the innate essence and nature of humanity, the resultant epistemological framework constitutes wise civil science, characterized by permanence, a reliance on demonstrative reasoning (burhan), and the production of the foundational stratum of social knowledge. When actions are grounded in the normative authority of prophets and Imams, religious civil science emerges, whose epistemic methodology is based on ijtihad. Alternatively, when human actions are shaped by social conditions and contractual arrangements, the resulting field of inquiry aligns with empirical civil science, which entails a pragmatic engagement with historical realities, the pursuit of collective interests, and the mitigation of harm. According to Tusi’s scientific-cognitive model, "the social" exhibits a dual-layered structure—comprising fixed and mutable dimensions—and social knowledge itself is conceived as a dynamic and processual movement across these layers.

کلیدواژه‌ها [English]

• Nasir al-Din Tusi
• Practical Wisdom
• Principles and Types of Civil Science
• Social Ontology
• The social