نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، قم، ایران.
چکیده
هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی به سوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله، توصیفی – تحلیلی است. یافته ها: در اندیشه خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان میپردازد. از اینرو برحسب مبدا کنش انسانی میتوان قائل به انواع سهگانه علم مدنی شد. اگر محقق به کنشهایی توجه کند که مبدأ و منشأ آنها ذات و طبیعت انسان باشد، محصول معرفتی او «علم مدنی حِکمی» است که همیشه ثابت و از روش برهان پیروی و لایه زیرین معرفت اجتماعی را تولید میکند. اگر مبدأ کنشها، وضع انبیاء و امامان باشد «علم مدنی شرعی» شکل میگیرد و روش آن اجتهادی است. اما اگر کنشهای انسان ناشی از وضع و قرارداد اجتماعی باشد، مطالعه آن در صلاحیت «علم مدنی خطابی» است که مقصود از آن نگاه واقع‌گرایانه به حقایق تاریخی و دستیابی به مصالح، منافع و دفع شرور است. نتیجه گیری: با توجه به الگوی علمشناختی حکیم طوسی، «امر اجتماعی» به مثابه هستی اعتباری، برحسب مبدأ کنش انسان دارای دو لایۀ ثابت و متغیر است و دانش اجتماعی نیز امری فرایندی و محصول حرکت در بین این لایهها است. بنابراین برای مطالعه و تبیین لایههای امر اجتماعی میتوان انواع سهگانهای از علم مدنی را صورتبندی کرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Rereading Tusi's Civil Science: A Path to a Layered and Three-Dimensional Understanding of Social Matters
نویسنده [English]
- Nematollah Karamollahi
Associate Professor of Social Sciences, Baqir al-Olum University, Qom, Iran.
چکیده [English]
Purpose: This article seeks to re-examine the civil science of the sage Nasir al-Din al-Tusi and open a path to understanding the social. Method: The method of this article is descriptive-analytical. Findings: In the thought of Khawaja Tusi, civil science, under practical wisdom, deals with the conscious and voluntary actions of man. Therefore, according to the origin of human action, it is possible to consider three types of civil science. If the researcher pays attention to actions whose origin and source is the essence and nature of man, his epistemological product is "wise civil science" which is always constant and follows the method of proof and produces the underlying layer of social knowledge. If the origin of actions is the situation of the prophets and imams, "religious civil science" is formed and its method is ijtihad. However, if human actions are due to the situation and social contract, its study is within the competence of "verbal civil science", the purpose of which is a realistic look at historical facts and achieving interests, benefits and warding off evil. Conclusion: According to the scientific model of Hakim Tusi, "social matter" as a valid existence, has two fixed and variable layers according to the origin of human action, and social knowledge is also a process and the product of movement between these layers. Therefore, to study and explain the layers of social matter, three types of civil science can be formulated.
کلیدواژه‌ها [English]
- Hakim Nasir al-Din Tusi
- Practical Wisdom
- Wise Civil Science
- Shari'a Civil Science
- Khatabi Civil Science
- The Social
- آرون، ریمون؛ مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعهشناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: علمی و فرهنگی، 1382.
- آزادارمکی، تقی؛ تاریخ تکون جامعهشناسی، تهران: سمت، 1390.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ تسع الرسائل فی الحکمة و الطبیعیات، قاهره مصر: دارالعرب، 1368
- ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ الشفاء، منطق، مدخل، به کوشش قنواتی و دیگران، قاهره، ۱۹۵۲م.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله؛ المباحثات، قم: بیدار، 1371.
- ابنمنظور، محمدبن مکرم؛ لسان العرب، بیروت: دارالصادر، 1414.
- بیرو، آلن؛ فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران: کیهان، 1366.
- پارسانیا، حمید؛ جهانهای اجتماعی، قم: کتاب فردا، 1392.
- ثقفی، سیدمحمد؛ نظریههای جامعهشناختی عالمان مسلمان، تهران: جامعهشناسان، 1393.
- حلی، علامه؛ الجوهر النضید(شرح بخش منطق تجریدالاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی)، ترجمه منوچهر صانعی درهبیدی، تهران: حکمت1370.
- خانی، ابراهیم، «ارائه برهانی نوین بر اصالت جامعه متکی بر قاعده «فناء عرفانی» بر اساس اندیشه علامه‌طباطبایی و خواجه نصیرالدین طوسی»، نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان، دوره 12، شماره 1، فروردین 1401، صفحه 81-99
- دورکیم، امیل؛ قواعد روش جامعهشناسی، ترجمه علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383
- رضوی، سیدابوالفضل؛ «طبقات اجتماعی در نظرگاه خواجه نصیرالدین طوسی»، فصلنامه مطالعات اسلامی(فلسفه و کلام)، ش2/85، پاییز و زمستان 1390.
- ساروخانی، باقر؛ فرهنگ علوم اجتماعی، تهران: موسسه کیهان، 1366.
- شریعتی، محمدهادی؛ صورتبندی نظریه سیاستی دینداری از منظر حکمت اسلام، رساله دکتری، استاد راهنما نعمتالله کرمالهی، دانشگاه باقرالعلوم(ع) شهریور 1403.
- شعرانی، ابوالحسن؛ شرح فارسی تجرید الاعتقاد، تهران: اسلامیه، 1376.
- شیرازی، قطبالدین؛ درّة التاج، تصحیح سید محمد مشکوة، تهران: حکمت، 1369.
- صلواتی، عبدالله؛ خواجهپژوهی، تهران: خانه کتاب، 1390.
- طباطبایی، سیدجواد؛ درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر، 1385.
- طباطبایی، سیدجواد؛ زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر، 1386.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر همدانی، ج6، قم: جامعه مدرسین، 1386.
- طبرسی، امینالاسلام فضلبنحسن؛ الآداب الدینیة للخزانة المعینیة، ترجمه احمد عابدی، قم: زائر، 1380.
- طوسی، نصیرالدین؛ «رسم و آئین پادشاهان قدیم راجع به مالیات و مصارف آن»، در مجموعه رسائل خواجه نصیرالدین طوسی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران، 1390.
- طوسی، نصیرالدین؛ اخلاق ناصری، ایران، تهران: نشر اقبال، 1391.
- طوسی، نصیرالدین؛ اخلاق ناصری، ج1، ایران، تهران: علمیه اسلامیه، 1371.
- طوسی، نصیرالدین؛ اساس الاقتباس، بازنگاری مصطفی بروجردی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
- طوسی، نصیرالدین؛ تجریدالاعتقاد در: کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و تعلیق حسنزاده آملی، قم: جامعه مدرسین، 1422ق.
- طوسی، نصیرالدین؛ جبر و اختیار، در: مجموعه رسائل خواجه نصیرالدین طوسی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: انشارات دانشگاه تهران، 1390.
- طوسی، نصیرالدین؛ رساله اقسام الحکمة، در: تلخیص المحصل، بیروت، دارالاضواء، 1405ق.
- طوسی، نصیرالدین؛ رساله مالیه، در: استاد بشر (پژوهشهایی در زندگی، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسی)، گزینش و ویرایش حسین معصومی همدانی و محمدجواد انواری، تهران: میراث مکتوب، 1391.
- طوسی، نصیرالدین؛ شرح الاشارات و التنبیهات ج3، تصحیح حسن حسنزاده آملی، قم: بوستان کتاب، 1386.
- طوسی، نصیرالدین؛ فصول العقائد، به کوشش محمدتقی دانشپژوه، تهران: دانشگاه تهران، 1335.
- طوسی، نصیرالدین؛ قواعدالعقائد، در: خواجهپژوهی(مجموعه مقالاتی به قلم گروهی از نویسندگان)، به کوشش عبدالله صلواتی، تهران: خانه کتاب، 1390.
- فارابی، ابونصر؛ کتاب الحروف، بیروت لبنان: دار المشرق. 1970 میلادی
- فارابی، ابونصر؛ آراء اهل المدینة الفاضله، قاهره: مطبعة الحجازی، ۱۳۶۸ق.
- فارابی، ابونصر؛ کتاب الملۀ و نصوص اخری، حققها و قدم علیها محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق، 1991م.
- فارابی، ابونصر؛ تحصیل السعاده، بیروت لبنان: دارالمناهل. (نشر اثر اصلی 1413)
- فارابی، ابونصر؛ سعادت از نگاه فارابی، علیاکبر، جابریمقدم، ایران، قم: دارالهدی، ۱۳۸۴.
- کرایب، یان؛ نظریه اجتماعی، از پارسونز تا هابرماس، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر آگه، 1389.
- مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه نصیر الدین طوسی، تهران: اساطیر، 1383.
- معصومیهمدانی، حسین و محمدجواد انواری؛ استاد بشر(پژوهشهایی در زندگی، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسی)، تهران: میراث مکتوب، 1391.
- موسوی، سیدمهدی؛ «صناعت خطابه به مثابه روش فرهنگ»، همایش دین و نظریه فرهنگی، قم: شورای حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1394.
- Schutz, Alfred. The Phenomenology of Social World, Northwestern University Press, 1967.
- Giddens, Anthony. The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration . University of California Press, 1984.
)