نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محسن امین

دکترای رشته جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

حوزه علمیه قم در عصر پهلوی دوم، شرایط خاصی را تجربه می‌کرد. آیت الله بروجردی در این دوران، از سویی مسئولیت حفظ و تکوین میراث حوزه تازه تأسیس قم را برعهده داشت و از سوی دیگر خود را در برابر پیامد سیاست‌های غیردینی یا ضددینی دولت پهلوی و برخی هم‌پیمانان و حتی مخالفان آن مسئول می‌دید. در این مقاله ضمن کاربست روش‌ جامعه‌شناسی تاریخی تلاش می‌کنیم از طریق تشریح مواضع گفتاری و رفتاری آیت الله در بستر تحولات سیاسی-اجتماعی این دو دهه، رویکرد مرجعیت شیعه را در نسبت با سیاست‌ها، اقدامات و مواضع سایر نیروهای اجتماعی توضیح دهیم.
بر اساس داده‌های این پژوهش روشن می‌شود که اقدامات بروجردی در شرایطی که دولت،‌ روشنفکران چپ‌گرا و بهائیان هرکدام به‌نوعی تلاش خود را برای دور کردن عناصر شیعی و روحانیت شیعی از کانون سازه هویت ملی ایرانیان و جایگزینی عناصر مدنظر خود معطوف ساخته بودند، او توانست با اتخاذ سیاست «تذکر و مذاکره» در نسبت با دولت، اولاً جایگاه خود به‌مثابه نماینده نهاد مذهب را در میان دیگر نیروها ارتقا بخشد. ثانیاً ازطریق راهبرد امت‌گرایی، هم جایگاه شیعیان را در میان امت اسلامی تثبیت کند و هم از طریق برقراری ارتباط فراملی، قدرت خود را در داخل تقویت نماید.
تحلیل‌‌ها همچنین نشان می‌دهد که مجموعه اقدامات ملی و فراملی آیت الله بروجردی با دو طرح کلان مدنظر دیگر نیروهای اجتماعی و سیاسی، یعنی «ایران بدون اسلام» و «اسلام ایرانی» مقابله کرد و توانست موجبات هم‌گرایی بیشتر ایرانیان حول رکن اسلامی هویت ملی را فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

• آیت الله بروجردی
• حوزه علمیه قم
• ملت‌سازی
• امت‌گرایی
• پهلوی دوم

موضوعات

• بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان

عنوان مقاله [English]

Shi'i Authority in the Middle of the Nation and the Ummah; National and Transnational Actions of Ayatollah Borujerdi in the Second Pahlavi Era

نویسنده [English]

• Mohsen Amin

PhD in Cultural Sociology, Social Sciences Faculty, Allameh Tabataba'i University

چکیده [English]

The Qom Seminary experienced special conditions during the second Pahlavi era. During this period, Ayatollah Boroujerdi, on the one hand, was responsible for preserving and developing the heritage of the newly established seminary, and on the other hand, he saw himself as responsible for the consequences of the non-religious or anti-religious policies of the Pahlavi state and some of its allies and even opponents.
While applying the method of Historical Sociology, we attempt to explain the approach of the Shi'i authority in relation to the policies, actions, and positions of other forces by describing the Ayatollah's speech and behavior in the context of the socio-political developments.
Based on the data, it becomes clear that Boroujerdi's actions, in a situation where the state, leftist intellectuals, and Baha'is were trying to remove Shi'i elements from the core of the Iranian national identity structure and replace them with their own elements, were able to adopt a policy of "reminding and negotiating" with the state, firstly, to enhance his position as a representative of the religious institution among other forces. Secondly, through the strategy of Ummatism, he was able to both consolidate the position of Shiites among the Islamic Ummah and strengthen his power domestically through establishing transnational relations. The analysis also shows that Boroujerdi's set of national and transnational actions countered the two grand plans of other forces, namely "Iran without Islam" and "Iranian Islam," and was able to provide the conditions for greater convergence of Iranians around the Islamic pillar of national identity.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ayatollah Boroujerdi
• Qom Seminary
• Nation-Building
• Ummatism
• Second Pahlavi Era