دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

بررسی و نقد آراء شایگان در باب ایدئولوژیزاسیون سنت

محمد نژادایران

دوره 9، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 249-279

https://doi.org/10.22059/jstmt.2020.265691.1222

چکیده
  توسعه اسلام ایدئولوژیک که نقش مهمی در بسیج توده‌ها و سیطره اسلام سیاسی بر اسلام سنتی در ایران داشته است و پیامدهای سیاسی و فرهنگی آن را می‌توان در سال‌های پس از انقلاب اسلامی هم مشاهده کرد از سوی برخی از روشنفکران معاصر مورد نقد قرار گرفته است. روش مورداستفاده در این بررسی نیز روش اسنادی تحلیلی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است ...  بیشتر

جامعه پردازی درگامِ دوم انقلاب اسلامی با نظریه «نظام انقلابی»

سیدابراهیم سرپرست سادات

دوره 9، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 281-302

https://doi.org/10.22059/jstmt.2020.285405.1287

چکیده
  رسالت جدید ملت ایران در «گام دوم انقلاب» و فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی، با ورود به دهه پنجم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه پردازی است. مرحله ای که بعد از نظام سازی و دولت سازی مقدمه تمدن اسلامی-ایرانی در شکل نوین آن و مطلع بایسته ی طلوع خورشید ولایت عظمی بوده و مناسبات زندگی اجتماعی انسان ها را در هزاره جاری تحت تأثیر قرار ...  بیشتر

مفهوم ارزش در برنامه‌ریزی مسکن: مطالعه تطبیقی مدل هدانیک مسکن با دیدگاه ارزش‌شناسی علامه طباطبایی

محمدتقی پیربابائی؛ حامد بیتی؛ عاطفه صداقتی

دوره 9، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 303-329

https://doi.org/10.22059/jstmt.2020.273843.1252

چکیده
  نیاز مبرم امروزه‌ی برنامه‌ریزی مسکن کشور، تنها نظریه و تکنیک‌های جدیدتر نیست بلکه بومی‌کردن رویکردهای فوق در راستای توسعه‌ی مسکن مطلوب جامعه‌ی ایرانی نیز ضرورت دارد. روش ارزش‌گذاری «هدانیک» مرتبط با شناسایی ارزش مسکن، سال‌ها مورد استفاده‌های متعددی قرار گرفته‌است. نگاشت حاضر که با راهبرد تحقیق تطبیقی و روش استدلال منطقی ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
پژواک فرهنگ در کلام هستی: خوانش صدرایی تحولات فرهنگ در سایۀ ترابط جهان طبیعت و جهان اجتماعی

محسن لبخندق

دوره 13، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.362653.1633

چکیده
  ذیل حکمت متعالیه و با تکیه بر «نظریۀ فرهنگی صدرایی» می‌توان به روش قیاسی-برهانی، چگونگی ترابط فرهنگ و جهان طبیعت را تحت ربوبیت الهی تبیین کرد و الگویی برای تبیین تحولات فرهنگی از این مسیر ارائه داد. براساس «نظریۀ فرهنگی صدرایی»، فرهنگ یک جوهر معنایی است؛ بنابراین در تبیین ابعاد ترابط فرهنگ و طبیعت، این پرسش مطرح می‌شود ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی؛ حلقه‌ای مفقوده در نظام مباحث حکمت اسلامی

ابراهیم خانی

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 1-16

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.336703.1499

چکیده
  هدف از این مقاله، تبیین معنای دقیق هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی و اثبات ضرورت و مزیت جایابی این موضوع در منظومۀ مباحث حکمت اسلامی برای شناخت بهتر قوس نزول و صعود آفرینش از منظر فلسفی است. به این منظور و با روشی فلسفی-تحلیلی، ابتدا امکان جایابی این مسئله براساس موضوع و روش فلسفۀ اسلامی تحلیل و بررسی می‌شود و نشان داده می‌شود که «هستی‌شناسی» ...  بیشتر

مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
از مدینه فاضلۀ اسلامی تا کلان شهر مدرن؛ مطالعۀ مقایسه‌ای اندیشۀ فارابی و زیمل و دلالت های آن در فرهنگ و حیات شهری معاصر

حسین مهربانی‌فر؛ محمدرضا قائمی نیک

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.351018.1569

چکیده
  شهر به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی تکوین دنیای مدرنِ غربی، مورد توجه متفکرین غربی همچون ماکس وبر، کارل مارکس و گئورگ زیمل قرار گرفته است. در مقابل در سنت اسلامی-ایرانی، درکی از شهر در ذیل مدینۀ فاضله وجود داشته است که باعث شده در مواجهۀ مسلمین با جهانِ غربی، تاملات الاهیاتی دربارۀ شهر تبدیل به حوزه‌ای گسترده شود. هدفِ این مقاله، ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تحلیل انتقادی اندیشه‌های غزّالی در مورد زنان با تکیه بر زمینه‌های تاریخی جامعۀ اسلامی

زیبا اسماعیلی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.367695.1666

چکیده
  امام محمد غزّالی یکی از برجسته‌ترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزو سرامدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب می‌شود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او موردتوجه قرار گرفته که در ضمن آن، آرا خود در مورد زنان را نیز ذکر می‌کند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
نظریه مدنیت فطری آیت‌الله جوادی آملی

حسین حاج محمدی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.372572.1693

چکیده
  یکی از مسائل اساسی مکاتب فلسفی در حوزه علوم اجتماعی، مسئله اجتماعی بودن انسان است. براین‌اساس مسئله اصلی این نوشتار نیز تبیین نظریه آیت‌الله جوادی آملی درباره اجتماعی بودن انسان است. در این مقاله با مراجعه به آثار ایشان و بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای این نتایج به دست آمده است: بر اساس نظریه جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن، ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تمایز رویکرد سیاسی با رویکرد فلسفی به مفهوم غرب‌زدگی در اندیشه آل‌احمد و شایگان

محمد نژادایران؛ روژان حسام قاضی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.370747.1686

چکیده
  این پژوهش باهدف بررسی مقایسه‌ای مفهوم غرب‌زدگی در ادبیات فکری روشنفکران ایرانی، به‌صورت موردی داریوش شایگان و جلال آل‌احمد، برای فهم ریشه تمایزات دیدگاه‌های آنها انجام شده و در آن سعی شده تا ضمن تحلیل نگرش آل‌احمد و شایگان به این مفهوم، دو رویکرد متفاوت سیاسی و فلسفی حاکم بر نگرش روشنفکران ایران در مواجهه با سیطره فرهنگ و تمدن ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
نگاه انتقادی به رویکردهای برساخت‌گرا و واقع‌گرا در مطالعه ساختار اجتماعی بر اساس نظریه اعتباریات علامه طباطبایی

عرفان گلینی حسنی‌پور؛ ابراهیم راستیان

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.368820.1675

چکیده
  امروزه با توجه به بسیاری از مسائل بنیادین علوم اجتماعی که حول دوگانگی برساخت ـ واقعیت به وجود آمده‌اند، شاهد طیف گسترده‌ای از نظریات پیرامون ماهیت ساختار اجتماعی هستیم، به‌گونه‌ای که از یک سو واقع‌گرایانی نظیر دورکیم، ساختار اجتماعی را واقعیتی عینی و مسلط بر عاملیت‌های انسانی برشمرده که بایستی تحت ضوابط خاصی کشف شوند و در سوی ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بازخوانی علم مدنی طوسی؛ راهی به‌سوی فهم لایه‌ای و چندبعدی از امر اجتماعی

نعمت اله کرم اللهی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 1-20

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.304490.1366

چکیده
  هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی به‌سوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است. یافته‌ها: در اندیشۀ خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان می‌پردازد. از این‌رو برحسب مبدأ کنش انسانی می‌توان قائل به انواع سه‌گانۀ علم مدنی شد. اگر محقق به کنش‌هایی ...  بیشتر

معیار‌های عدالت اجتماعی در شهر اسلامی

حسن بخشی زاده؛ عبدالحسین کلانتری

دوره 10، شماره 1 ، فروردین 1399، ، صفحه 9-30

https://doi.org/10.22059/jstmt.2020.295303.1325

چکیده
  عدالت اجتماعی یکی از اصول اولیه دین اسلام است که باید در جامعه و شهر اسلامی پیاده و اجرا شود. با اینحال شکاف فزاینده‌ای بین مفهوم نظری عدالت اجتماعی و واقعیت‌ فقدان عدالت در زندگی اجتماعی در شهر وجود دارد. شهر اسلامی، یک نشانگر است، نشانگر یک فرد مسلمان در بطن جامعه اسلامی. شهر اسلامی، یک واقعیت اجتماعی است که محقق به‌دنبال تبیین ...  بیشتر

تحلیل گفتمان خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)

مصطفی مهرآیین؛ علیرضا قبادی

دوره 10، شماره 2 ، مهر 1399، ، صفحه 9-22

https://doi.org/10.22059/jstmt.2021.302278.1356

چکیده
  هدف این پژوهش استخراج و شرح روایتی است که در گفتمان دینی حضرت زهرا(س)، بویژه خطبه فدکیه، از ماهیت « توحید،نبوت،ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» ارایه شده است. از اینرو، مهمترین پرسش این پژوهش به این شیوه صورتبندی شده است : چه تصویری از توحید،نبوت، ارث و حاکمیت بعد از پیامبر در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) ارائه شده است ؟ به عبارت دیگر، روایت ...  بیشتر

تحلیل و بررسی ابعاد معرفتی جامعه ی توحیدی در اندیشه ی دکتر علی شریعتی

یحیی بوذری نژاد؛ شاهین زرع پیما

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1400، ، صفحه 9-36

https://doi.org/10.22059/jstmt.2021.304378.1365

چکیده
  مفهومِ جامعه یِ توحیدی اسلامی، انعکاسِ عینی و عملیِ ابعادِ معرفتیِ توحیدی در عرصه ی مناسباتِ اقتصادی، سیاسی و اجتماعیِ جامعه می باشد. در واقع، با ظهور و سریانِ مدرنیته و تفکراتِ اجتماعیِ منشعبِ از آن در جهان اسلام، متفکران معاصرِ مسلمان، با رویه ها و رویکردهای متفاوت، به کنکاش بیشتر و استخراجِ فزونترِ ابعاد اجتماعی مفهوم توحید از ...  بیشتر

تحلیل و بررسی کثرت گرایی دینی از منظر دکتر نورخالص مجید

محسن میری

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 9-35

https://doi.org/10.22059/jstmt.2021.319238.1441

چکیده
  چکیده اندونزی در برخی مقاطع تاریخی با بحران درگیری های خشونت آمیز میان پیروان ادیان و نیز اقوام مختلف با یکدیگر روبرو بوده است که گاهی به کشته شدن و آوارگی تعداد قابل توجهی از شهروندان انجامیده است. نورخالص مجید به عنوان یکی از نخبگان فرهنگی و متفکران برجسته اندونزی تلاش کرده است راه حلی برای خروج از این بحران بیابد.این مقاله بر آن ...  بیشتر

بازشناسی «خود» و «دیگری» در اندیشه جلال آل‌احمد

انوشه دربندی؛ علی‌اکبر امینی؛ حامد عامری‌گلستانی؛ حامد محقق‌نیا

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 9-34

https://doi.org/10.22059/jstmt.2021.286951.1290

چکیده
  پیدایش ساختار تئوریک جهان‌بینی و تفکر انسان مدرن را باید مرز قائل‌شدن میان پندار و حقیقت دانست. در مقابل این بازشناسی ما با وجه دیگری از تفکر نیز مواجهیم؛ پیشامدرن یا به تعبیر کاسیرر اسطوره‌ای؛ تفکری که لایه‌های ذهنی آن کاملا حسی است و آگاهی در آن امری مطلق است که از «خود» یا گذشته‌ای اصیل منتقل شده است. اهمیت بازشناسی این ...  بیشتر

خوانش گفتمانی مقاومت اسلامی در بیانیه گام دوم

مهدی نادری؛ روح الله فرهادی

دوره 11، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 9-31

https://doi.org/10.22059/jstmt.2021.291429.1305

چکیده
  هدف: با پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان مقاومت به عنوان پیشران مقابله با استبداد داخلی و سلطه خارجی مطرح و مورد پذیرش و توجه برخی از گروه‌ها و جریان‌های مبارز قرار گرفت. نظر به اهتمام ویژه به راهبرد مقاومت اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب، این مقاله درصد تشریح جایگاه و مولفه‌های ‌گفتمانی حاکم بر مقاومت اسلامی است. روش: روش پیشبرد پژوهش ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
تحلیل و ارزیابی آراء موافقان و مخالفان علم اجتماعی بومی در ایران

قاسم زائری؛ علی اسکندری نداف

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 9-30

https://doi.org/10.22059/jstmt.2022.324150.1459

چکیده
  در دو دهه گذشته مباحثه پر رونقی بر سر امکان یا ماهیت «علم بومی» در حوزه عمومی علوم انسانی ایران شکل گرفته است. وضع «علم اجتماعی» در ایران بخشی از این مباحثه، و «جامعه شناسان» خود بخشی از مباحثه بومی سازی بوده و هستند. این مقاله با ارجاع به آراء و نظرات جمعی از استادان و صاحب‌نظران علوم اجتماعی ایران در بازة زمانی پیشگفته، ...  بیشتر

ارائه بحث انتقادی اصیل پیرامون ماهیت علوم انسانی جدید و تعیین نسبت آن با دین
نقدی بر اجرای نظریۀ زندگی همگانی یان گل در ایران از منظر اندیشۀ اسلامی با تکیه بر نظریۀ ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

محمد تقی پیربابایی؛ مرتضی میرغلامی؛ رسول حق بیان

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 17-32

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.344397.1536

چکیده
  نظریۀ زندگی همگانی یان گل از نظریه‌های مطرح درباره برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای شهری است که تجارب اجرایی موفقی را در کشورهای غربی داشته است؛ از این‌رو این نظریه‌پرداز در کشورهای مختلف دنیا از جمله ایران مدنظر قرار گرفته و آثار برجستۀ وی، ترجمه و منتشر شده است. اگرچه اجرای نظریۀ زندگی همگانی گل می‌تواند آثار مثبتی برای کیفیت زندگی ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
بازخوانی انتقادی چیستی جامعه در اندیشه اجتماعی متفکران قرآنی شیعی معاصر

محمد دادسرشت؛ نفیسه مقیسه

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 19-36

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.298469.1341

چکیده
  سؤال از چیستی جامعه، پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی متکفل پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بوده‌اند؛ اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه انتزاع از حقیقت بیرونی و شناخت واژه‌های متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگی‌های آن واژگان، به تبیین ماهیت جامعه ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
قرآن و سازوکارهای علّی در تبیین آسیب‌های اجتماعی با تطبیق بر گزارة تأثیر دنیادوستی بر گناه

حسین بستان نجفی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 19-41

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.373217.1696

چکیده
  تبیین­های علّی در علوم اجتماعی متشکل از سه عنصر اصلی­اند: متغیر مستقل، متغیر وابسته و رابطه میان آنها که در قالب سازوکار علّی بیان می­شود و توضیح سازوکارهای علّی، منوط به شناسایی و تحلیل عوامل میانجی میان متغیر مستقل و متغیر وابسته است. هدف این مقاله، برقراری پیوند میان مضامین قرآنی و ادبیات سازوکاریابی پیرامون یک فرضیه مشخص ...  بیشتر

بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
تفکر، خردورزی و تعقل؛ زمینه‌ساز تحقق ساحات اخلاقی مدینۀ فاضله در نظریۀ جامعه‌گرایانۀ فارابی

فرشته ابوالحسنی نیارکی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 20-34

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.360028.1622

چکیده
  مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، به‌منزلۀ یکی از اصلی‌ترین عوامل زمینه‌ساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعه‌گرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهم‌ترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. ...  بیشتر

سنت‌های فکری و تاریخی و تمدنی تفکر اجتماعی مسلمین
نظریه ایران‌شناسی هانری کربن؛ خوانش تاریخ اندیشه ایران ذیل نظریه جهان معنوی ایرانی

محمدجواد خضرایی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 20-36

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.380341.1732

چکیده
  صورت‌بندی نظری از ایران یکی از خطوط مهم فکری در بیش از صد سال اخیر بوده که با فعالیت‌های تحقیقی شرق‌شناسان آغاز شده و بسیاری از پژوهشگران ایرانی را نیز به خود مشغول داشته است. در این میان هانری کربن جزو متقدمین این عرصه به شمار می‌رود. علاوه بر آنکه پژوهش‌های او در خصوص ایران دارای ویژگی ممتاز و منحصربه‌فردی است، همواره الهام‌بخش ...  بیشتر

مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
معنای زندگی؛ برساختی اجتماعی یا امری عینی؛ مطالعۀ تطبیقی دیدگاه پیتر برگر و محمدتقی جعفری

حسین حاج محمدی؛ محمد اسمعیل زاده

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 21-39

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.375749.1705

چکیده
  معنای زندگی از مسائل اساسی حیات انسانی است. این مسئله از چند دهۀ گذشته تا کنون حوزۀ مطالعاتی نسبتاً مستقلی را به خود اختصاص داده است. مسئله مزبور از ابعاد مختلف قابل بررسی است، برساخته بودن معنای زندگی و یا عینیت قائل شدن برای آن ورای ساخت فردی و اجتماعی، دیدگاه‌های مختلفی را در بین اندیشمندان رقم زده است؛ آیا انسان برای زندگی معنایی ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
تبیینی نوین از انواع کنش عقلی براساس الگوی «اسفار اربعه» و امکان استفاده از این الگو در فلسفۀ علوم اجتماعی

ابراهیم خانی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 21-41

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.379404.1724

چکیده
  در این مقاله به روش دلالت پژوهشی، کارآمدی الگوی «اسفار اربعه» به‌عنوان یک الگوی روشی نوین در فلسفۀ علم و فلسفۀ علوم اجتماعی نمایش داده می‌شود. به‌منظور تحقق این هدف، پس از روشن‌کردن معنای اسفار اربعه در عرفان اسلامی، در گام اول اثبات شده است که «اسفار اربعه» یک الگوی فراگیر شناختی است و منحصر در مباحث سلوکی و عرفانی نیست. ...  بیشتر