محمد نژادایران
چکیده
توسعه اسلام ایدئولوژیک که نقش مهمی در بسیج تودهها و سیطره اسلام سیاسی بر اسلام سنتی در ایران داشته است و پیامدهای سیاسی و فرهنگی آن را میتوان در سالهای پس از انقلاب اسلامی هم مشاهده کرد از سوی برخی از روشنفکران معاصر مورد نقد قرار گرفته است. روش مورداستفاده در این بررسی نیز روش اسنادی تحلیلی است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است ...
بیشتر
توسعه اسلام ایدئولوژیک که نقش مهمی در بسیج تودهها و سیطره اسلام سیاسی بر اسلام سنتی در ایران داشته است و پیامدهای سیاسی و فرهنگی آن را میتوان در سالهای پس از انقلاب اسلامی هم مشاهده کرد از سوی برخی از روشنفکران معاصر مورد نقد قرار گرفته است. روش مورداستفاده در این بررسی نیز روش اسنادی تحلیلی است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است کهداریوش شایگان یکی از مهمترین روشنفکران ایرانی منتقد اسلام ایدئولوژیک است. وی این فرایند را ایدئولوژی شدن سنت تلقی کرده و معتقد است که سنت ایدئولوژی شده نسبت خود را با معنویت شرقی از دست داده است و از طریق بازتولید سنت در یک قالب مدرن منطق درونی مدرنیته بدون آگاهی به آن را پذیرفته است.سنت ایدئولوژیک نمیتواند امکانی برای تولید معنویت فراهم کند و صرفاً کارکرد سیاسی برای رقابت با ایدئولوژیهای مدرن خواهد داشت. وی ایدئولوژی را آگاهی کاذب میداند و معتقد است که تبدیل دین به ایدئولوژی یک واکنش سلبی نسبت به روند فروپاشی سنتهای شرقی در مواجهه با هجوم عقلانیت عرفی و اسطورهستیز مدرنیته است که در نهایت سنت را به یک ابزار سیاسی برای ازخودبیگانگی تاریخی تبدیل کرده و ظرفیتهای معنوی آن را فدای اساطیر عرفی شده سیاسی دنیای مدرن میکند. تبدیل دین به ایدئولوژی به اعتقاد شایگان ناشی از فروپاشی مفاهیم عمیق معنوی ادیان در عصر جدید است.
سیدابراهیم سرپرست سادات
چکیده
رسالت جدید ملت ایران در «گام دوم انقلاب» و فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی، با ورود به دهه پنجم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه پردازی است. مرحله ای که بعد از نظام سازی و دولت سازی مقدمه تمدن اسلامی-ایرانی در شکل نوین آن و مطلع بایسته ی طلوع خورشید ولایت عظمی بوده و مناسبات زندگی اجتماعی انسان ها را در هزاره جاری تحت تأثیر قرار ...
بیشتر
رسالت جدید ملت ایران در «گام دوم انقلاب» و فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی، با ورود به دهه پنجم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه پردازی است. مرحله ای که بعد از نظام سازی و دولت سازی مقدمه تمدن اسلامی-ایرانی در شکل نوین آن و مطلع بایسته ی طلوع خورشید ولایت عظمی بوده و مناسبات زندگی اجتماعی انسان ها را در هزاره جاری تحت تأثیر قرار می دهد. اما این جامعه سازی خود مبتنی بر شعارهای انقلاب اسلامی ، روحیه و حرکت انقلابی است، سوالی که در این میان ارزش طرح و بررسی دارد این است که آیا میان «جوشش انقلابی» که مقتضای تحرک، بسیج، خصال جهادی، حرکت و تغییر خواهی مستمر است و «جامعه سازی» که برایند نظم و ثبات اجتماعی است، تضاد و تنافری وجود ندارد؟ در مقام پاسخ به این سوال و با روش توصیفی و تحلیلی با ابتنا به اندیشه مقام معظم رهبری به دست آمد که میان انقلابی گری و نظم اجتماعی و حتی نظم سیاسی تضاد و تنافری وجود ندارد، بلکه اتفاقاً از بایسته های شکل دهی به جامعه مطلوب در اندیشه های اجتماعی آیت الله خامنه ای ، انقلابی گری نظام اسلامی در معنای واقعی آن است.
محمدتقی پیربابائی؛ حامد بیتی؛ عاطفه صداقتی
چکیده
نیاز مبرم امروزهی برنامهریزی مسکن کشور، تنها نظریه و تکنیکهای جدیدتر نیست بلکه بومیکردن رویکردهای فوق در راستای توسعهی مسکن مطلوب جامعهی ایرانی نیز ضرورت دارد. روش ارزشگذاری «هدانیک» مرتبط با شناسایی ارزش مسکن، سالها مورد استفادههای متعددی قرار گرفتهاست. نگاشت حاضر که با راهبرد تحقیق تطبیقی و روش استدلال منطقی ...
بیشتر
نیاز مبرم امروزهی برنامهریزی مسکن کشور، تنها نظریه و تکنیکهای جدیدتر نیست بلکه بومیکردن رویکردهای فوق در راستای توسعهی مسکن مطلوب جامعهی ایرانی نیز ضرورت دارد. روش ارزشگذاری «هدانیک» مرتبط با شناسایی ارزش مسکن، سالها مورد استفادههای متعددی قرار گرفتهاست. نگاشت حاضر که با راهبرد تحقیق تطبیقی و روش استدلال منطقی انجام شدهاست، بررسی مفهوم ارزش در مدل هدانیک مسکن که دارای منشأ غربی است، در مقایسه با دیدگاه ارزش-شناسی علامه طباطبایی است. طباطبایی در بین متفکران اسلامی، با طرح نظریه اعتبارات و با تقریر خاصی که از مقولات اعتباری و عقل عملی ارائه میدهد، امکان دستیابی به مفهوم ارزش در یک جامعه اسلامی را ایجاد نموده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که نگاه فردی-مبنا در مدل هدانیک، موجب شده است که ارزش، درواقع برآیند ترجیحات فردیای در نظر گرفتهشود، که بیشترین تکرار را داشتهاست و ضریب اهمیت بیشتر یک ویژگی، سبب شدهاست که بصورت یک منفعت عمومی مد نظر قرار بگیرد؛ آنچه طبق دیدگاه علامه، نمیتواند لزوماً ضامن کمال و سعادت غایی انسان باشد. در عین حال، برخی ارزشهای شناسایی شده در مدل، ویژگیهای فیزیکی و محیطیای هستند که بصورت الگو در شهرهای ما رواج یافتهاند. با عنایت به دیدگاه ارزششناسی علامه، شناسایی مفهوم ارزش در برنامهریزی مسکن شهری جوامع اسلامی، همسو با اندیشههای برگرفته از فلسفه اسلامی و حوزه اخلاق از یک طرف و ارزشهای جمعی حاکم بر جامعه و موثر بر کالبد از طرف دیگر، میتواند عامل کلیدی در اصلاح، تکمیل و انطباق مدل ارزش هدانیک با اندیشهی اسلامی حاکم بر جامعه باشد.
ایدههای نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
محسن لبخندق
چکیده
ذیل حکمت متعالیه و با تکیه بر «نظریۀ فرهنگی صدرایی» میتوان به روش قیاسی-برهانی، چگونگی ترابط فرهنگ و جهان طبیعت را تحت ربوبیت الهی تبیین کرد و الگویی برای تبیین تحولات فرهنگی از این مسیر ارائه داد. براساس «نظریۀ فرهنگی صدرایی»، فرهنگ یک جوهر معنایی است؛ بنابراین در تبیین ابعاد ترابط فرهنگ و طبیعت، این پرسش مطرح میشود ...
بیشتر
ذیل حکمت متعالیه و با تکیه بر «نظریۀ فرهنگی صدرایی» میتوان به روش قیاسی-برهانی، چگونگی ترابط فرهنگ و جهان طبیعت را تحت ربوبیت الهی تبیین کرد و الگویی برای تبیین تحولات فرهنگی از این مسیر ارائه داد. براساس «نظریۀ فرهنگی صدرایی»، فرهنگ یک جوهر معنایی است؛ بنابراین در تبیین ابعاد ترابط فرهنگ و طبیعت، این پرسش مطرح میشود که ترابط انسان، جامعه و طبیعت، چه نقشی در انسداد یا انفتاح معنایی جوامع و شکلگیری فرهنگهای مختلف دارد و این تحولات معنایی چه بازتابی در جهان طبیعت مییابد. این مسیر نظری روشن خواهد کرد که تأثیرپذیری فرهنگ از جهان طبیعت به دو سنخ «تکوینی و غیرارادی» و «آگاهانه و همراه با قصد و ارادۀ انسانها» قابلتقسیم و ذیل عنوان «سایۀ جهان طبیعت بر فرهنگ» قابلبررسی است. «بازتاب تکوینی و غیرارادی جهان طبیعت در فرهنگها» در سه سرفصل «بذل و کتمان معنا از سوی جهان طبیعت در ترابط با فرهنگ»، «قهر و مهر عملی جهان طبیعت در ترابط با فرهنگ» و «امتداد اقلیم در فرهنگ» قابلتبیین است و بازتولید آگاهانۀ جهان طبیعت در متن فرهنگ، ذیل دو سرفصل «تفسیر و نمادسازی (معنابخشی ملهم از جهان طبیعت)» و «بازآفرینی فرهنگی صور محسوس مقتبس از جهان طبیعت (صورتگری به معانی)» تبیین میشود. تغییراتی نیز که از مسیر فرهنگ در جهان طبیعت ایجاد میشود، ذیل عنوان «سایۀ فرهنگ بر جهان طبیعت» قابلبررسی و ذیل دو عنوان «انعکاس فرهنگ در باطن طبیعت» و «انعکاس فرهنگ در کالبد طبیعت» قابلواکاوی است.
ایدههای نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
ابراهیم خانی
چکیده
هدف از این مقاله، تبیین معنای دقیق هستیشناسی حیاتهای اجتماعی و اثبات ضرورت و مزیت جایابی این موضوع در منظومۀ مباحث حکمت اسلامی برای شناخت بهتر قوس نزول و صعود آفرینش از منظر فلسفی است. به این منظور و با روشی فلسفی-تحلیلی، ابتدا امکان جایابی این مسئله براساس موضوع و روش فلسفۀ اسلامی تحلیل و بررسی میشود و نشان داده میشود که «هستیشناسی» ...
بیشتر
هدف از این مقاله، تبیین معنای دقیق هستیشناسی حیاتهای اجتماعی و اثبات ضرورت و مزیت جایابی این موضوع در منظومۀ مباحث حکمت اسلامی برای شناخت بهتر قوس نزول و صعود آفرینش از منظر فلسفی است. به این منظور و با روشی فلسفی-تحلیلی، ابتدا امکان جایابی این مسئله براساس موضوع و روش فلسفۀ اسلامی تحلیل و بررسی میشود و نشان داده میشود که «هستیشناسی» هر موضوعی از جمله حیاتهای اجتماعی در حیطۀ مسائل فلسفۀ اولی است. به این ترتیب فراتر از امکان، این وظیفۀ فیلسوف است که درمورد جامعه از منظر هستیشناختی اعلام موضع کند. همچنین اهمیت و لزوم فعلیت این مبحث از بعد تأثیر آن در تعیین الگوهای کلان روشی در علوم اجتماعی مورد بحث قرار میگیرد. در گام پایانی، با تشریح جایگاه هستیشناسانۀ حیاتهای اجتماعی در قوس نزول و صعود آفرینش روشن میشود که شناخت این دو قوس آفرینش بدون هستیشناسی حیاتهای اجتماعی دچار نواقص عمدهای بهلحاظ فلسفی است. در مقابل با جایابی این مبحث در منظومۀ قواعد حکمی میتوان به خوانشهای نوینی از برخی از قواعد حکمی با رویکرد اصالت جمعی دست یافت. امکان تبیین حرکت جوهری حیاتهای اجتماعی و پرداختن به موضوع فلسفۀ تاریخ در متن مباحث فلسفی، از مزایای این نگرش در چینش و طرح قواعد حکمی است.
مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
حسین مهربانیفر؛ محمدرضا قائمی نیک
چکیده
شهر بهعنوان یکی از کانونهای اصلی تکوین دنیای مدرنِ غربی، مورد توجه متفکرین غربی همچون ماکس وبر، کارل مارکس و گئورگ زیمل قرار گرفته است. در مقابل در سنت اسلامی-ایرانی، درکی از شهر در ذیل مدینۀ فاضله وجود داشته است که باعث شده در مواجهۀ مسلمین با جهانِ غربی، تاملات الاهیاتی دربارۀ شهر تبدیل به حوزهای گسترده شود. هدفِ این مقاله، ...
بیشتر
شهر بهعنوان یکی از کانونهای اصلی تکوین دنیای مدرنِ غربی، مورد توجه متفکرین غربی همچون ماکس وبر، کارل مارکس و گئورگ زیمل قرار گرفته است. در مقابل در سنت اسلامی-ایرانی، درکی از شهر در ذیل مدینۀ فاضله وجود داشته است که باعث شده در مواجهۀ مسلمین با جهانِ غربی، تاملات الاهیاتی دربارۀ شهر تبدیل به حوزهای گسترده شود. هدفِ این مقاله، آن است تا با بهرهگیری از روش مطالعۀ تطبیقی-تاریخی، الگوی مواجهۀ حکمای مسلمان نظیر ابونصر فارابی، در مواجهه با پولیس یونانی را نشان دهد و از آن در مواجهۀ امروز با نظریات شهری مدرن بهره گیرد. برای این هدف، ابتدا مواجهۀ انتقادی فارابی با پولیس یونانی را بررسی کردهایم و پس از آن، به مقایسۀ ایدۀ فارابی با دیدگاه گئورگ زیمل پرداختهایم. زیمل با توصیفی انتقادی، به تشریح ویژگیهای فرهنگ و حیات شهری مدرن میپردازد و مولفههای آن نظیر محوریتِ اقتصاد پولی، فردیتِ فزاینده و از خودبیگانی و نظایر آنها را تشریح میکند. در نتیجهگیری، با نظر به بصیرتهای این مطالعۀ تطبیقی، به موضوعات قابل پژوهش دیگری در این حوزه با نظر به وضعیتِ شهرهای اسلامی-ایرانی در مواجهه با شهرهای مدرن اشاره شده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
زیبا اسماعیلی
چکیده
امام محمد غزّالی یکی از برجستهترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزو سرامدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب میشود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او موردتوجه قرار گرفته که در ضمن آن، آرا خود در مورد زنان را نیز ذکر میکند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن ...
بیشتر
امام محمد غزّالی یکی از برجستهترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزو سرامدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب میشود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او موردتوجه قرار گرفته که در ضمن آن، آرا خود در مورد زنان را نیز ذکر میکند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن اسلام مغایرت دارد. بررسی دقیقتر آرا او در مورد زنان، دیدگاه فرهنگی جامعۀ اسلامی را نسبت به زنان آشکار میکند. در این تحقیق با روش توصیفی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه امام محمد غزّالی در مسائل مربوط به زنان مورد بررسی قرار گرفته، سپس زمینههای تاریخی و اجتماعی تأثیرگذار بر تفکر او تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که برخی دیدگاههای غزّالی در مورد زنان، از فرهنگ جاهلی و تحولات جامعۀ اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص)، متأثر است. وجود سفارشهایی چون مشورت با زنان و برخلاف آن عمل کردن، آفریده شدن زنان از دندۀ کج، محبوس کردن زنان در خانه و محروم کردن آنها از آموزش، قرار دادن زنان در ردیف بردگان و تأکید بر کارکرد فرزندآوری مباحث مورد تأکید در اندیشههای غزّالی است که با تغییرات فرهنگی جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص)، ارتباط مستقیم دارد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
حسین حاج محمدی
چکیده
یکی از مسائل اساسی مکاتب فلسفی در حوزه علوم اجتماعی، مسئله اجتماعی بودن انسان است. برایناساس مسئله اصلی این نوشتار نیز تبیین نظریه آیتالله جوادی آملی درباره اجتماعی بودن انسان است. در این مقاله با مراجعه به آثار ایشان و بهرهگیری از روش کتابخانهای این نتایج به دست آمده است: بر اساس نظریه جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن، ...
بیشتر
یکی از مسائل اساسی مکاتب فلسفی در حوزه علوم اجتماعی، مسئله اجتماعی بودن انسان است. برایناساس مسئله اصلی این نوشتار نیز تبیین نظریه آیتالله جوادی آملی درباره اجتماعی بودن انسان است. در این مقاله با مراجعه به آثار ایشان و بهرهگیری از روش کتابخانهای این نتایج به دست آمده است: بر اساس نظریه جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن، انسان در نقطه آغاز موجودی جسمانی است و با حرکت جوهری به تدریج وجودی روحانی مییابد. بر اساس این نظریه اگرچه انسانها در حدوث، بهرهمند از مبدأ واحد مشترک هستند، اما در بقاء، متناسب با نوع حرکت خود به انواع متعدد مبدل میشوند. جوادی آملی اجتماعی بودن انسان را یکی از مراحل حرکت جوهری انسان برمیشمرد. وی انسان و کنش او را بر اساس حرکت جوهری در چند دسته جای میدهد: نخست؛ توحش طبعی و کنش حیوانی، دوم؛ استخدام متقابل و کنش متقابل، سوم؛ استخدام عادلانه و کنش مبتنی بر عقل، چهارم؛ احسان و ایثار و کنش مبتنی بر فطرت الهی. جوادی آملی استخدامگری را ناشی از طبیعت انسان دانسته و معتقد است آدمی بر اساس فطرت خویش مدنی است، اما بر اساس طبیعت خود متوحش است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد نژادایران؛ روژان حسام قاضی
چکیده
این پژوهش باهدف بررسی مقایسهای مفهوم غربزدگی در ادبیات فکری روشنفکران ایرانی، بهصورت موردی داریوش شایگان و جلال آلاحمد، برای فهم ریشه تمایزات دیدگاههای آنها انجام شده و در آن سعی شده تا ضمن تحلیل نگرش آلاحمد و شایگان به این مفهوم، دو رویکرد متفاوت سیاسی و فلسفی حاکم بر نگرش روشنفکران ایران در مواجهه با سیطره فرهنگ و تمدن ...
بیشتر
این پژوهش باهدف بررسی مقایسهای مفهوم غربزدگی در ادبیات فکری روشنفکران ایرانی، بهصورت موردی داریوش شایگان و جلال آلاحمد، برای فهم ریشه تمایزات دیدگاههای آنها انجام شده و در آن سعی شده تا ضمن تحلیل نگرش آلاحمد و شایگان به این مفهوم، دو رویکرد متفاوت سیاسی و فلسفی حاکم بر نگرش روشنفکران ایران در مواجهه با سیطره فرهنگ و تمدن غربی بر جامعه ایرانی تبیین و راهکارهای آنها برای رهایی از این وضعیت مورد ارزیابی و مقایسه قرار گیرد. روش تحلیلی - مقایسهای در این پژوهش موردتوجه بوده که با بهکارگیری آن سعی شده ضمن تحلیل مفهوم غربزدگی در ادبیات فکری این دو روشنفکر و بررسی نسبت خاستگاه فکری آنها با ادبیات فکری و تمایز اساسی میان آنها مورد بررسی قرار گیرد. یافته اصلی پژوهش نشانگر آن است که تمایز اصلی مفهوم غربزدگی اندیشه آلاحمد و شایگان، ریشه در رویکرد متفاوت فلسفی و سیاسی آنها در بررسی نسبت میان تمدن مدرن غربی با فرهنگ و تمدنهای غیراروپایی است. نتیجه کلی نشان میدهد که رویکرد سیاسی و اقتصادی آلاحمد منجر به استفاده پسااستعماری مفهوم غربزدگی شده درحالیکه نگاه فلسفی شایگان که مبتنی بر نقد هستیشناختی مدرنیته است، دیدگاههای وی را بهسوی نگرشهای پسامدرن سوق داده است.
ایدههای نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
عرفان گلینی حسنیپور؛ ابراهیم راستیان
چکیده
امروزه با توجه به بسیاری از مسائل بنیادین علوم اجتماعی که حول دوگانگی برساخت ـ واقعیت به وجود آمدهاند، شاهد طیف گستردهای از نظریات پیرامون ماهیت ساختار اجتماعی هستیم، بهگونهای که از یک سو واقعگرایانی نظیر دورکیم، ساختار اجتماعی را واقعیتی عینی و مسلط بر عاملیتهای انسانی برشمرده که بایستی تحت ضوابط خاصی کشف شوند و در سوی ...
بیشتر
امروزه با توجه به بسیاری از مسائل بنیادین علوم اجتماعی که حول دوگانگی برساخت ـ واقعیت به وجود آمدهاند، شاهد طیف گستردهای از نظریات پیرامون ماهیت ساختار اجتماعی هستیم، بهگونهای که از یک سو واقعگرایانی نظیر دورکیم، ساختار اجتماعی را واقعیتی عینی و مسلط بر عاملیتهای انسانی برشمرده که بایستی تحت ضوابط خاصی کشف شوند و در سوی دیگر برساختگرایانی چون برگر و لاکمن، ساختار اجتماعی را برساختهای اجتماعی دانستهاند که انسانها بنا بر قرارداد خاص خود، آن را ایجاد کردهاند. در سنت پژوهشی فلسفه اسلامی، سیدمحمدحسین طباطبایی نیز برای فهم ماهیت ساختار اجتماعی، نظریهای را تحت عنوان «اعتباریات» ارائه کرده که بهرغم تأکید بر اعتبار ساختار اجتماعی (نه کشف و نه ساخت)، این موضوع را تبیین مینماید. در پژوهش حاضر، نخست مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین مبانی معرفتی دیدگاه دورکیم، بهعنوان برجستهترین نماینده واقعگرایی و دیدگاه برگر و لاکمن، بهعنوان شاخصترین نمایندگان برساختگرایی، پرداخته خواهد شد. در پایان، با بهرهگیری از رهیافت تطبیقی و بهرهمندی از ظرفیت نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، نشان داده خواهد شد که ساختارهای اجتماعی، اعتباریاتی بعد از اجتماع هستند که در خلال یک فرایند تدریجی و با تعیین محدودهای مشخص از نقشها و روابط اجتماعی، کنشهای عاملیتهای انسانی را در جهت میل به اهداف و غایات مطلوبشان کنترل و اداره مینماید.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
نعمت اله کرم اللهی
چکیده
هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی بهسوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است. یافتهها: در اندیشۀ خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان میپردازد. از اینرو برحسب مبدأ کنش انسانی میتوان قائل به انواع سهگانۀ علم مدنی شد. اگر محقق به کنشهایی ...
بیشتر
هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی بهسوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله توصیفی-تحلیلی است. یافتهها: در اندیشۀ خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان میپردازد. از اینرو برحسب مبدأ کنش انسانی میتوان قائل به انواع سهگانۀ علم مدنی شد. اگر محقق به کنشهایی توجه کند که مبدأ و منشأ آنها ذات و طبیعت انسان باشد، محصول معرفتی او «علم مدنی حِکمی» است که همیشه ثابت است که از روش برهان پیروی و لایۀ زیرین معرفت اجتماعی را تولید میکند. اگر مبدأ کنشها وضع انبیا و امامان باشد، «علم مدنی شرعی» شکل میگیرد و روش آن اجتهادی است. اما اگر کنشهای انسان ناشی از وضع و قرارداد اجتماعی باشد، مطالعۀ آن در صلاحیت «علم مدنی خطابی» است که مقصود از آن نگاه واقعگرایانه به حقایق تاریخی و دستیابی به مصالح، منافع و دفع شرور است. نتیجهگیری: با توجه به الگوی علمشناختی حکیم طوسی، «امر اجتماعی» بهمثابۀ هستی اعتباری، برحسب مبدأ کنش انسان دارای دو لایۀ ثابت و متغیر است و دانش اجتماعی نیز امری فرایندی و محصول حرکت در بین این لایهها است؛ بنابراین برای مطالعه و تبیین لایههای امر اجتماعی میتوان انواع سهگانهای از علم مدنی را صورتبندی کرد.
حسن بخشی زاده؛ عبدالحسین کلانتری
چکیده
عدالت اجتماعی یکی از اصول اولیه دین اسلام است که باید در جامعه و شهر اسلامی پیاده و اجرا شود. با اینحال شکاف فزایندهای بین مفهوم نظری عدالت اجتماعی و واقعیت فقدان عدالت در زندگی اجتماعی در شهر وجود دارد. شهر اسلامی، یک نشانگر است، نشانگر یک فرد مسلمان در بطن جامعه اسلامی. شهر اسلامی، یک واقعیت اجتماعی است که محقق بهدنبال تبیین ...
بیشتر
عدالت اجتماعی یکی از اصول اولیه دین اسلام است که باید در جامعه و شهر اسلامی پیاده و اجرا شود. با اینحال شکاف فزایندهای بین مفهوم نظری عدالت اجتماعی و واقعیت فقدان عدالت در زندگی اجتماعی در شهر وجود دارد. شهر اسلامی، یک نشانگر است، نشانگر یک فرد مسلمان در بطن جامعه اسلامی. شهر اسلامی، یک واقعیت اجتماعی است که محقق بهدنبال تبیین آن بهعنوان محملِ کنش انسانی و نهاد اجتماعی است. در این میان، عدالت اجتماعی، با ارزشترین مفهوم و گذاره در حوزه اجتماع انسانی است که اساس و دوام هر جامعهای در تحقق آن است تا به توسعه و پیشرفت دست یابد از اینرو در این مقاله معیارهای عدالت اجتماعی بر پایهی شهر اسلامی برحسب روش تحلیل تماتیک مورد تحقیق قرار گرفته است. یافتههای حاصل از منابع موجود بهصورتی ساختمند نشان میدهد که معیارهای عدالت در شهر اسلامی طیف وسیعی را شامل میشوند که هسته محوری آنها بر هویت توحیدی قرار دارد و دو معیار و بال آن نیز نظم و کالبد اسلامی در شهر اسلامی است. این معیارها در بحث نوع مسکن، راه، ادای حق مردم، نظم و قانون شهر، حاکمیت شهر، امنیت و رفاه شهری و ... قابل طرح است.
مصطفی مهرآیین؛ علیرضا قبادی
چکیده
هدف این پژوهش استخراج و شرح روایتی است که در گفتمان دینی حضرت زهرا(س)، بویژه خطبه فدکیه، از ماهیت « توحید،نبوت،ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» ارایه شده است. از اینرو، مهمترین پرسش این پژوهش به این شیوه صورتبندی شده است : چه تصویری از توحید،نبوت، ارث و حاکمیت بعد از پیامبر در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) ارائه شده است ؟ به عبارت دیگر، روایت ...
بیشتر
هدف این پژوهش استخراج و شرح روایتی است که در گفتمان دینی حضرت زهرا(س)، بویژه خطبه فدکیه، از ماهیت « توحید،نبوت،ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» ارایه شده است. از اینرو، مهمترین پرسش این پژوهش به این شیوه صورتبندی شده است : چه تصویری از توحید،نبوت، ارث و حاکمیت بعد از پیامبر در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) ارائه شده است ؟ به عبارت دیگر، روایت گفتمان دینی حضرت زهرا(س) از توحید،نبوت، ، و ارث و حاکمیت بعد از پیامبر چه بوده ودر درون گفتمان دینی ایشان به ارائه چه تصویری از این پدیده پرداخته است ؟به منظور پاسخ گفتن به پنج پرسش بالا، محقق نخست به مطالعه نظریههای مربوط به رابطه متن و واقعیت پرداخته و پس از بررسی انتقادی نظریه های مزبور و جای دادن آنها در قالب دو رویکرد کلی 1- نظریه بازتاب(گفتمان دینی تقلید واقعیت است) و 2- نظریه گفتمان ( گفتمان دینی به تولید واقعیت در قالب منطق درونی خود می پردازد) و استخراج مولفههای فرمی و مضمونی که تاکنون از آنها به عنوان «مکانیسم های بازنمایی واقعیت در دنیای زبان» سخن گفته شده است، کوشیده است با استفاده از روش «تحلیل گفتمان» تئون ون دایک، جیمز پل جی و روث وداک نشان دهد که در گفتمان دینی حضرت زهرا (س) به چه شیوه یا شیوه هایی به بازنمایی چهار مساله « توحید،نبوت، ، و ارث و حاکمیت بعد از پیامبر» پرداخته شده است.
یحیی بوذری نژاد؛ شاهین زرع پیما
چکیده
مفهومِ جامعه یِ توحیدی اسلامی، انعکاسِ عینی و عملیِ ابعادِ معرفتیِ توحیدی در عرصه ی مناسباتِ اقتصادی، سیاسی و اجتماعیِ جامعه می باشد. در واقع، با ظهور و سریانِ مدرنیته و تفکراتِ اجتماعیِ منشعبِ از آن در جهان اسلام، متفکران معاصرِ مسلمان، با رویه ها و رویکردهای متفاوت، به کنکاش بیشتر و استخراجِ فزونترِ ابعاد اجتماعی مفهوم توحید از ...
بیشتر
مفهومِ جامعه یِ توحیدی اسلامی، انعکاسِ عینی و عملیِ ابعادِ معرفتیِ توحیدی در عرصه ی مناسباتِ اقتصادی، سیاسی و اجتماعیِ جامعه می باشد. در واقع، با ظهور و سریانِ مدرنیته و تفکراتِ اجتماعیِ منشعبِ از آن در جهان اسلام، متفکران معاصرِ مسلمان، با رویه ها و رویکردهای متفاوت، به کنکاش بیشتر و استخراجِ فزونترِ ابعاد اجتماعی مفهوم توحید از قلب ابعاد معرفتیِ منشعب از آن پرداختند؛ از همین جاست که نقش این ابعادِ معرفتی در ترسیم مناسباتِ عینی اجتماعی، بسیار مهم می باشد. هدف این مقاله پرداختن به همین ابعاد در اندیشه ی یکی از متفکرانِ اجتماعی مسلمان وابسته به رویکرد روشنفکری و نواندیشی اسلامی در ایران، یعنی دکتر علی شریعتی (1312-1356) می باشد؛ متفکری که در حوزه ی تأملات جامعه شناختی در باب اسلام به طور عام و پرداختن به مفهوم جامعه ی توحیدی به طور خاص، هم در سال های پیش از انقلاب اسلامی ایران و هم در سال های پس از آن بر اقطاب و فرق فکری و اجتماعی در جامعه ی ایران تأثیرات فراوانی نهاده است. مقاله با روشی نظری، تحلیلی، اسنادی و کتابخانه ای انجام و در طی پژوهش سعی شده که مفهوم توحید و ابعاد معرفتیِ وجودیِ انبعاث یافته از آن، همچون جهان بینی توحیدی، ایدئولوژی توحیدی، انسان شناسی توحیدی و... در اندیشه ی دکتر علی شریعتی تبیین و تحلیل شود.
محسن میری
چکیده
چکیده اندونزی در برخی مقاطع تاریخی با بحران درگیری های خشونت آمیز میان پیروان ادیان و نیز اقوام مختلف با یکدیگر روبرو بوده است که گاهی به کشته شدن و آوارگی تعداد قابل توجهی از شهروندان انجامیده است. نورخالص مجید به عنوان یکی از نخبگان فرهنگی و متفکران برجسته اندونزی تلاش کرده است راه حلی برای خروج از این بحران بیابد.این مقاله بر آن ...
بیشتر
چکیده اندونزی در برخی مقاطع تاریخی با بحران درگیری های خشونت آمیز میان پیروان ادیان و نیز اقوام مختلف با یکدیگر روبرو بوده است که گاهی به کشته شدن و آوارگی تعداد قابل توجهی از شهروندان انجامیده است. نورخالص مجید به عنوان یکی از نخبگان فرهنگی و متفکران برجسته اندونزی تلاش کرده است راه حلی برای خروج از این بحران بیابد.این مقاله بر آن است تا با روش کتابخانهای و توصیفی-تحلیلی، طرح کثرت گرایی دینی وی را که با بهره گیری از مبانی اسلامی و نیز ارزشهای مدرن، شکل گرفته است و هدفش پایان دادن درگیری های دینی و قومیتی و تحقق همزیستی مسالمت آمیز در اندونزی است، بررسی و تحلیل کند.این تحقیق ابتدا زمینههای تاریخی برخورد و چالش میان پیروان ادیان و مذاهب بخصوص مسلمانان و مسیحیان را مورد بررسی قرار می دهد، سپس ضمن بیان هدف نورخالص مجید از طرح کثرت گرایی دینی، به مبانی و مولفه های اصلی این طرح می پردازد و در پایان این دیدگاهها را مورد نقد و بررسی قرار خواهد داد.
انوشه دربندی؛ علیاکبر امینی؛ حامد عامریگلستانی؛ حامد محققنیا
چکیده
پیدایش ساختار تئوریک جهانبینی و تفکر انسان مدرن را باید مرز قائلشدن میان پندار و حقیقت دانست. در مقابل این بازشناسی ما با وجه دیگری از تفکر نیز مواجهیم؛ پیشامدرن یا به تعبیر کاسیرر اسطورهای؛ تفکری که لایههای ذهنی آن کاملا حسی است و آگاهی در آن امری مطلق است که از «خود» یا گذشتهای اصیل منتقل شده است. اهمیت بازشناسی این ...
بیشتر
پیدایش ساختار تئوریک جهانبینی و تفکر انسان مدرن را باید مرز قائلشدن میان پندار و حقیقت دانست. در مقابل این بازشناسی ما با وجه دیگری از تفکر نیز مواجهیم؛ پیشامدرن یا به تعبیر کاسیرر اسطورهای؛ تفکری که لایههای ذهنی آن کاملا حسی است و آگاهی در آن امری مطلق است که از «خود» یا گذشتهای اصیل منتقل شده است. اهمیت بازشناسی این ذهنیت آنجاست که با همه تلاشها برای مدرنیته، آنچه همچنان –اگر نگوییم تمام ذهن- بخشی از ذهن روشنفکران ایرانی را -چه دینی و چه غیردینی- احاطه کرده، همین ذهنیت غیرمنطقی و پیشاسیستماتیک اسطورهای است. نکته اینجاست که در این بازشناسی ذهنیت اسطورهای در تفکرات اثرگذار روشنفکری ایرانی، به الگوی بازگشت به خویشتنی برمیخوریم که «خودی» اسطورهای را مدنظر دارد. جایگاه این ذهنیت را در تقابل «خود» و «دیگری» باختینی و تا حدودی هایدگری و تأثیر آن بر جوامع جهان سوم یا به عبارتی شرق میتوان دید. با نگاهی گذرا به روشنفکران ایرانی شاهدیم همه در تلاش برای بازشناسی هویتی «خود» در مقابل «دیگری» بودهاند؛ بهطوریکه تاریخ اندیشه ایران را از قاجاریه به این سو، باید حول محور مفهوم «خود» بازنویسی کرد. تلاش نوشتار حاضر شناخت و بیان رابطه ذهنیت اسطورهای حاکم بر اندیشه جلال آلاحمد با مفهوم «خود» مدنظر اوست و در پی آن است نشان دهد ذهنیت اسطورهای آلاحمد در تعریف «خود» در مقابل «دیگری»، نوعی مواجهه اگونیسمی است؛ یعنی غرب / «دیگری»، تعارض عمیقی با «خود» دارد که نمیتوان آن را نادیده گرفت و البته نمیتوان از بین برد.
مهدی نادری؛ روح الله فرهادی
چکیده
هدف: با پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان مقاومت به عنوان پیشران مقابله با استبداد داخلی و سلطه خارجی مطرح و مورد پذیرش و توجه برخی از گروهها و جریانهای مبارز قرار گرفت. نظر به اهتمام ویژه به راهبرد مقاومت اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب، این مقاله درصد تشریح جایگاه و مولفههای گفتمانی حاکم بر مقاومت اسلامی است. روش: روش پیشبرد پژوهش ...
بیشتر
هدف: با پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان مقاومت به عنوان پیشران مقابله با استبداد داخلی و سلطه خارجی مطرح و مورد پذیرش و توجه برخی از گروهها و جریانهای مبارز قرار گرفت. نظر به اهتمام ویژه به راهبرد مقاومت اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب، این مقاله درصد تشریح جایگاه و مولفههای گفتمانی حاکم بر مقاومت اسلامی است. روش: روش پیشبرد پژوهش حاضر، کیفی از نوع تحلیل گفتمان ـ متن بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ـ میباشد. یافتهها: خوانش گفتمانی مقاومت اسلامی در بیانیه گام دوم بر این نکته تاکید دارد که دالهای حاکمیت اسلام ناب محمدی به مثابه هسته، نفی سلطهگری و سلطه پذیری به مثابه ماهیت، مقدمه سازی ظهور مهدی موعود(ع) به مثابه راهبرد، تحقق تمدن نوین اسلامی به مثابه هدف، تقویت جبهه مقاومت به مثابه برنامه، وجوه سختافزاری و نرم افزاری مقاومت به مثابه ابعاد، ایمان الهی و مدیریت جهادی به مثابه ابزار نقش مفصلبندی گفتمان مقاومت اسلامی را ایفاء میکنند.نتیجه گیری: در این سالها، گفتمان مقاومت اسلامی با پیروزی در مقابل طرحها و توطئههای عبری، عربی و غربی عملا توانسته است بر عمق استراتژیک و نفوذ منطقه ای خود بیفزاید و اهداف سلطهگرایان صهیونیستها، سعودی ها و آمریکاییها و متحدانشان را خنثی نمایند. از اینرو، تحقق اهداف انقلاب اسلامی منوط به التزام نظری و عملی به گفتمان انقلاب اسلامی است.
ایدههای نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
قاسم زائری؛ علی اسکندری نداف
چکیده
در دو دهه گذشته مباحثه پر رونقی بر سر امکان یا ماهیت «علم بومی» در حوزه عمومی علوم انسانی ایران شکل گرفته است. وضع «علم اجتماعی» در ایران بخشی از این مباحثه، و «جامعه شناسان» خود بخشی از مباحثه بومی سازی بوده و هستند. این مقاله با ارجاع به آراء و نظرات جمعی از استادان و صاحبنظران علوم اجتماعی ایران در بازة زمانی پیشگفته، ...
بیشتر
در دو دهه گذشته مباحثه پر رونقی بر سر امکان یا ماهیت «علم بومی» در حوزه عمومی علوم انسانی ایران شکل گرفته است. وضع «علم اجتماعی» در ایران بخشی از این مباحثه، و «جامعه شناسان» خود بخشی از مباحثه بومی سازی بوده و هستند. این مقاله با ارجاع به آراء و نظرات جمعی از استادان و صاحبنظران علوم اجتماعی ایران در بازة زمانی پیشگفته، به دسته بندی نظرات موافقین و مخالفین علم اجتماعی بومی در ایران بپردازد. مقاله نشان خواهد داد که دست کم سه رویکرد اصلی در مباحثة علم اجتماعی بومی در ایران قابل شناسایی است: رویکرد پوزیتیویستی، رویکرد قاره ای-پست مدرن، و رویکرد حکمت اسلامی. آنچه بین این سه رویکرد و نمایندگان آنها محل اجماع است، تاکید هر سه بر پرداختن علم اجتماعی و جامعه شناسی به مسائل و موضوعات خاصّ هر جامعه، و اهتمام خاص بودگی آن، از جمله خاص بودگی تاریخی و هویتی جامعة ایران است: گروه اول معتقدند اصول و مبانی نظری ثابت و جهانی متعلق به علم مدرن است و باید از این اصول برای شناخت و حل مسائل بومی جامعة ایران استفاده کرد؛ گروه دوم معتقدند که این اصول برای هر جامعه و فرهنگی متفاوت است، و شناخت جامعة ایران نیازمند شناسایی اصول و قواعد فرهنگی و تاریخی خاصّ این جامعه است؛ گروه سوم نیز هرچند همانند گروه اول به هویت جهانی علم باور دارند ولی بنیانهای نظری سکولار علم مدرن را خطا و غلط دانسته، و قائل به وجود مبانی بدیل متناسب با حکمت اسلامی برای دانش اجتماعی بومی هستند.
ارائه بحث انتقادی اصیل پیرامون ماهیت علوم انسانی جدید و تعیین نسبت آن با دین
محمد تقی پیربابایی؛ مرتضی میرغلامی؛ رسول حق بیان
چکیده
نظریۀ زندگی همگانی یان گل از نظریههای مطرح درباره برنامهریزی و طراحی فضاهای شهری است که تجارب اجرایی موفقی را در کشورهای غربی داشته است؛ از اینرو این نظریهپرداز در کشورهای مختلف دنیا از جمله ایران مدنظر قرار گرفته و آثار برجستۀ وی، ترجمه و منتشر شده است. اگرچه اجرای نظریۀ زندگی همگانی گل میتواند آثار مثبتی برای کیفیت زندگی ...
بیشتر
نظریۀ زندگی همگانی یان گل از نظریههای مطرح درباره برنامهریزی و طراحی فضاهای شهری است که تجارب اجرایی موفقی را در کشورهای غربی داشته است؛ از اینرو این نظریهپرداز در کشورهای مختلف دنیا از جمله ایران مدنظر قرار گرفته و آثار برجستۀ وی، ترجمه و منتشر شده است. اگرچه اجرای نظریۀ زندگی همگانی گل میتواند آثار مثبتی برای کیفیت زندگی شهری مانند افزایش سرزندگی، امنیت، سلامت و پایداری داشته باشد، بهدلیل تفاوتهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی میان کشورهای غربی و کشور ایران، امکانسنجی و بومیسازی آن بسیار ضروری بهنظر میرسد. به همین علت این پژوهش با تأکید بر بعد فرهنگی و با بهرهگیری از اندیشههای اسلامی بهدنبال نقد این نظریه است. این عمل در پژوهش حاضر با محوریت اندیشههای علامه طباطبایی، از فیلسوفان اسلامی برجستۀ معاصر و صاحب نظریۀ ارزشمند ادراکات اعتباری صورت گرفته است. روش پژوهش براساس نظریۀ ادراکات اعتباری علامه طباطبایی تدوین شده است. با توجه به این نظریه مفاهیم جهان اجتماعی را مفاهیم اعتباری و تغییرپذیر تشکیل میدهند؛ از اینرو برای تحلیل اعتباریات باید هستیشناسی و انسانشناسی شکلدهنده به این مفاهیم شناسایی و تحلیل شوند تا علل پیدایش و کارایی آنها روشن شود. یافتههای پژوهش نشان میدهد اعتباریات اصلی تشکیلدهندۀ نظریۀ زندگی همگانی گل، مغایرتهایی با اندیشۀ اسلامی دارد. با این حال میتوان با مدنظر قراردادن اعتباریات تغییریافته بر مبنای اندیشۀ اسلامی برای اصلاح نظریۀ موجود سبب رفع پیامدهای منفی فرهنگی آن شد و از این نظریه برای پاسخگویی توأمان به نیازهای مادی و معنوی شهروندان استفاده کرد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد دادسرشت؛ نفیسه مقیسه
چکیده
سؤال از چیستی جامعه، پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی متکفل پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بودهاند؛ اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه انتزاع از حقیقت بیرونی و شناخت واژههای متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگیهای آن واژگان، به تبیین ماهیت جامعه ...
بیشتر
سؤال از چیستی جامعه، پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی متکفل پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بودهاند؛ اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه انتزاع از حقیقت بیرونی و شناخت واژههای متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگیهای آن واژگان، به تبیین ماهیت جامعه بپردازند، اما این راه نیز چندان که باید مسئله را حل نکرده است. قرآن کریم مابهالاشتراکی که موجب پدیدآیی جامعه میشود را در واژه «ولایت» خلاصه نموده و نوعی رابطه عرضی را بین افراد، بر پایه ایمان یا کفر و کنشهای مطابق با آنها، ذکر مینماید که در این پژوهش از آن با عنوان ولایت جمعی یادشده است. نوشتار حاضر که با روش اسنادی و با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش تفسیر استنطاقی به رشته تحریر درآمده، در تبیین چیستی جامعه معتقد است که اولاً قرآن ماهیت جامعه را معنوی ذکر میکند و وابسته به جغرافیا، قبیله، نژاد و زبان نمیداند و ثانیاً ازنظر قرآن کریم جامعه به مجموعهای از انسانها اطلاق میشود که بر یکدیگر ولایت جمعی مبتنی بر بینش و کنشهای منطبق بر ایمان یا کفر داشته باشند.
ایدههای نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
حسین بستان نجفی
چکیده
تبیینهای علّی در علوم اجتماعی متشکل از سه عنصر اصلیاند: متغیر مستقل، متغیر وابسته و رابطه میان آنها که در قالب سازوکار علّی بیان میشود و توضیح سازوکارهای علّی، منوط به شناسایی و تحلیل عوامل میانجی میان متغیر مستقل و متغیر وابسته است. هدف این مقاله، برقراری پیوند میان مضامین قرآنی و ادبیات سازوکاریابی پیرامون یک فرضیه مشخص ...
بیشتر
تبیینهای علّی در علوم اجتماعی متشکل از سه عنصر اصلیاند: متغیر مستقل، متغیر وابسته و رابطه میان آنها که در قالب سازوکار علّی بیان میشود و توضیح سازوکارهای علّی، منوط به شناسایی و تحلیل عوامل میانجی میان متغیر مستقل و متغیر وابسته است. هدف این مقاله، برقراری پیوند میان مضامین قرآنی و ادبیات سازوکاریابی پیرامون یک فرضیه مشخص است. بدین منظور، بر مبنای ارتباط تنگاتنگ میان دو مفهوم گناه و آسیب اجتماعی، گزاره بیانگر تأثیر دنیادوستی بر گناه در کانون توجه قرار گرفته و با جستوجو در آیات قرآن کریم و با بهرگیری از فنون روش تحلیل محتوای کیفی عرفی کوشش شده است چهارچوب جامعی از عوامل میانجی میان دنیادوستی و گناه، شامل متغیرهای کنشی، انگیزشی و ساختاری تدوین شود، چهارچوب جامعی که میتواند در تبیین بسیاری از آسیبهای اجتماعی از طریق ربط دادن متغیرهای مستقل و وابسته به کار آید. در این راستا بالغ بر 600 عامل گوناگون کدگذاری شدند که پس از حذف موارد مشابه، میان دو دسته از عوامل میانجی تفکیک شد: عواملی که اثرگذاری آنها به گناه خاصی اختصاص دارد و عواملی که دامنه تأثیرشان شامل گناهان مختلف میشود. با توجه به گستردگی عوامل دسته اول، از طرح آنها در این بحث صرفنظر و تنها بر عوامل دسته دوم تمرکز شد که شامل حدوداً 150 عامل میانجی بودند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
فرشته ابوالحسنی نیارکی
چکیده
مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، بهمنزلۀ یکی از اصلیترین عوامل زمینهساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعهگرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهمترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. ...
بیشتر
مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، بهمنزلۀ یکی از اصلیترین عوامل زمینهساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعهگرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهمترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. روش اصلی مقاله تحلیلی-عقلانی است و از ابزارهای مختلف تحلیل مفهومی، تحلیل گزارهای و سیستمی برای تحلیل آرای فارابی استفاده شده است. فارابی جامعه را ساختار یا نظام و مجموعهای سازمانیافته میداند و اگرچه بهصراحت شاهدی وجود ندارد که بگوید جامعه از هویت و وجود مستقل برخوردار است، بحثها ناظر بر نظمی جمعی مانند نظام هستی است که فارابی دربارۀ خصوصیات آن مینویسد. برایناساس خردگرایی و تفکرمحوری برای نیل به غایت اجتماعی مطلوب علاوهبر افراد و اخلاق شهروندان جامعه، بر محوریت این نظام نیز نظریهپردازی کرده است؛ تا آنجا که در برخی آثار، ملاک تشخیص مدینۀ فاضله از ضد آن، شاخصههای رشد شناختی در دو بعد علم و عمل است. بحث از قدرت استنباط و استدلال و همچنین سنجش و عقلانیت در سراسر نظریۀ جامعۀ اخلاقی آرمانی میدرخشد و آن را در خصوصیات رئیس مدینۀ فاضله (که در بالاترین مرتبۀ عقلانیت است) و اخلاق شهروندان میبینیم. شهروندان برای وضعیت مطلوبشان و ملکهشدن فضایل نیکو، نیازمند قضاوتها و سنجشهای همیشگی و دائمی قوۀ ناطقه هستند. فضیلتهای فکری که از عقل عملی برمیخیزد، هم در باب شهروندان و هم در قالب فضایل فکری، مدنی، منزلی و... طراحی شدهاند و سعادت فردی و سعادت جامعه، هر دو بر مبنای خردورزی هستند؛ تا جایی که حتی عواطف اجتماعی مدنی مانند محبت در مدینۀ فاضله، براساس شاخصۀ عقلانیت ارزشگذاری میشوند. البته عقلانیت و سنجش خردبنیان، هرگز همۀ سلامت و سعادت شهروندان و جامعه نیست، اما مهمترین شاخصهای است که حتی عامل ایجاد سایر مؤلفهها است.
سنتهای فکری و تاریخی و تمدنی تفکر اجتماعی مسلمین
محمدجواد خضرایی
چکیده
صورتبندی نظری از ایران یکی از خطوط مهم فکری در بیش از صد سال اخیر بوده که با فعالیتهای تحقیقی شرقشناسان آغاز شده و بسیاری از پژوهشگران ایرانی را نیز به خود مشغول داشته است. در این میان هانری کربن جزو متقدمین این عرصه به شمار میرود. علاوه بر آنکه پژوهشهای او در خصوص ایران دارای ویژگی ممتاز و منحصربهفردی است، همواره الهامبخش ...
بیشتر
صورتبندی نظری از ایران یکی از خطوط مهم فکری در بیش از صد سال اخیر بوده که با فعالیتهای تحقیقی شرقشناسان آغاز شده و بسیاری از پژوهشگران ایرانی را نیز به خود مشغول داشته است. در این میان هانری کربن جزو متقدمین این عرصه به شمار میرود. علاوه بر آنکه پژوهشهای او در خصوص ایران دارای ویژگی ممتاز و منحصربهفردی است، همواره الهامبخش نسلهای جوان بعد از خود نیز بوده است. کربن از بیان فهرست گزارشهای میدانی در مورد ایران پا را فراتر میگذارد و به عمق چهارچوب برسازنده ایران دست پیدا میکند. این مسئله به او کمک مینماید تا مؤلفههای حاضر در هویت ایران که علیالظاهر متفاوت و بعضاً متناقض به نظر میرسد را در یک نظام متشکل و منسجم که در درونیترین عناصر حیات خود پیوندهای ریشهداری با یکدیگر دارند، قرار دهد. کشف عالم معنوی ایران و شاخصههای اصلی آن همچون مسئله تأویل از نقاط برجسته تحقیقات اوست. کربن از این منظر قرائت تاریخ مدرن از فلسفه اسلامی را به بوته نقد میگذارد و در این راه موفق میشود سهروردی را در ادامه سنت فلسفی اسلامی به دنیای مدرن معرفی کند. در این مقاله چهارچوب اصلی نظریه او واکاوی شده و در نهایت ضمن مطالعهای انتقادی، کاستیهای این نظریه بحثوبررسی میشود.
مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
حسین حاج محمدی؛ محمد اسمعیل زاده
چکیده
معنای زندگی از مسائل اساسی حیات انسانی است. این مسئله از چند دهۀ گذشته تا کنون حوزۀ مطالعاتی نسبتاً مستقلی را به خود اختصاص داده است. مسئله مزبور از ابعاد مختلف قابل بررسی است، برساخته بودن معنای زندگی و یا عینیت قائل شدن برای آن ورای ساخت فردی و اجتماعی، دیدگاههای مختلفی را در بین اندیشمندان رقم زده است؛ آیا انسان برای زندگی معنایی ...
بیشتر
معنای زندگی از مسائل اساسی حیات انسانی است. این مسئله از چند دهۀ گذشته تا کنون حوزۀ مطالعاتی نسبتاً مستقلی را به خود اختصاص داده است. مسئله مزبور از ابعاد مختلف قابل بررسی است، برساخته بودن معنای زندگی و یا عینیت قائل شدن برای آن ورای ساخت فردی و اجتماعی، دیدگاههای مختلفی را در بین اندیشمندان رقم زده است؛ آیا انسان برای زندگی معنایی فرا میافکند یا عالم لبریز از معناست و کافی است انسان زندگی خود را با آن هماهنگ کند تا زندگی معناداری داشته باشد؟ این نوشتار دیدگاه پیتر برگر و علامه محمدتقی جعفری را از این جهت مورد مقایسه قرار میدهد. این تحقیق با نوعی روش هرمنوتیک که از جان پلامناتز الهام گرفته انجام شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد، علیرغم آنکه پیتر برگر و محمدتقی جعفری قرابت بسیاری در تحلیل معنا در پرسش معنای زندگی دارند و به دین نقشی محوری در معنابخشی زندگی میدهند؛ از جهت برساختی و کشفی بودن معنای زندگی دیدگاه متفاوتی دارند. برگر معنای زندگی را برساختی اجتماعی میداند و در مقابل جعفری معنا را امری عینی میداند که انسان میتواند باهماهنگ شدن با هستی، آن را جذب کند. این تفاوت ریشه در اختلاف مبانی انسانشناسی، ارزششناسی و روششناسی آن دو دارد
ایدههای نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
ابراهیم خانی
چکیده
در این مقاله به روش دلالت پژوهشی، کارآمدی الگوی «اسفار اربعه» بهعنوان یک الگوی روشی نوین در فلسفۀ علم و فلسفۀ علوم اجتماعی نمایش داده میشود. بهمنظور تحقق این هدف، پس از روشنکردن معنای اسفار اربعه در عرفان اسلامی، در گام اول اثبات شده است که «اسفار اربعه» یک الگوی فراگیر شناختی است و منحصر در مباحث سلوکی و عرفانی نیست. ...
بیشتر
در این مقاله به روش دلالت پژوهشی، کارآمدی الگوی «اسفار اربعه» بهعنوان یک الگوی روشی نوین در فلسفۀ علم و فلسفۀ علوم اجتماعی نمایش داده میشود. بهمنظور تحقق این هدف، پس از روشنکردن معنای اسفار اربعه در عرفان اسلامی، در گام اول اثبات شده است که «اسفار اربعه» یک الگوی فراگیر شناختی است و منحصر در مباحث سلوکی و عرفانی نیست. برای تحقق این گام با تشریح و نقد انواع کنشهای عقلانیت، نشان داده شده که بهترتیب انواع کنشهای عقل تحلیلی، ذاتیاب، کلییاب، توصیفی و ترکیبی با مراحل چهارگانۀ اسفار اربعه مطابقت روشی دارند. درنتیجه میتوان از الگوی «اسفار اربعۀ اندیشه» بهعنوان نظریهای نوین در حوزۀ مباحث معرفتشناسی یاد کرد. پس از تحقق این گام، برای نشاندادن کارآمدی این الگو در حوزۀ فلسفۀ علوم اجتماعی، به بازخوانی برخی از مشهورترین نظریات جامعهشناسی در قالب سفرهای چهارگانۀ این الگو پرداخته شده تا روشن شود علیرغم تفاوتهای بسیار زیاد روشی و مبنایی میان این اندیشمندان میتوان مراحل اندیشهورزی آنها را در قالب منطق اسفار اربعه جایابی کرد؛ ایدهای که در صورت پیگیری تفصیلی آن و مقایسۀ دقیق انواع نظریات براساس آن میتوان به الگوی جدید و منسجمی برای عرضه و مقایسۀ انواع نظریات علوم اجتماعی دست یافت.