نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه فرهنگ و تمدن، دانشکده فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.
چکیده
در این مقاله به روش دلالت پژوهشی، کارآمدی الگوی «اسفار اربعه» به‌عنوان یک الگوی روشی نوین در فلسفۀ علم و فلسفۀ علوم اجتماعی نمایش داده می‌شود. به‌منظور تحقق این هدف، پس از روشن‌کردن معنای اسفار اربعه در عرفان اسلامی، در گام اول اثبات شده است که «اسفار اربعه» یک الگوی فراگیر شناختی است و منحصر در مباحث سلوکی و عرفانی نیست. برای تحقق این گام با تشریح و نقد انواع کنش‌های عقلانیت، نشان داده شده که به‌ترتیب انواع کنش‌های عقل تحلیلی، ذات‌یاب، کلی‌یاب، توصیفی و ترکیبی با مراحل چهارگانۀ اسفار اربعه مطابقت روشی دارند. درنتیجه می‌توان از الگوی «اسفار اربعۀ اندیشه» به‌عنوان نظریه‌ای نوین در حوزۀ مباحث معرفت‌شناسی یاد کرد. پس از تحقق این گام، برای نشان‌دادن کارآمدی این الگو در حوزۀ فلسفۀ علوم اجتماعی، به بازخوانی برخی از مشهورترین نظریات جامعه‌شناسی در قالب سفرهای چهارگانۀ این الگو پرداخته شده تا روشن شود علی‌رغم تفاوت‌های بسیار زیاد روشی و مبنایی میان این اندیشمندان می‌توان مراحل اندیشه‌ورزی آن‌ها را در قالب منطق اسفار اربعه جایابی کرد؛ ایده‌ای که در صورت پیگیری تفصیلی آن و مقایسۀ دقیق انواع نظریات براساس آن می‌توان به الگوی جدید و منسجمی برای عرضه و مقایسۀ انواع نظریات علوم اجتماعی دست یافت.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A New Explanation of the Types of Rational Action Based on the Pattern of 'Four Journeys' (ASFĀR AL-ARBAʿA) and the Possibility of Utilizing This Pattern in the Philosophy of Social Sciences
نویسنده [English]
- ebrahim khani
Assistant Professor, Culture and Civilization Department, Faculty of Culture and Communications, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
This article seeks to demonstrate the efficacy of the "Four Journeys" model as an innovative methodological framework in the philosophy of science and the philosophy of the social sciences, using a research discourse approach. To this end, the concept of the Four Journeys in Islamic mysticism is first clarified, and it is then argued that the model represents a comprehensive cognitive framework, not confined solely to mystical or spiritual discourse. This claim is substantiated by analyzing and critiquing various types of rational action, showing that forms of analytical, essential, universal, descriptive, and synthetic reasoning align methodologically with the four stages of the Four Journeys. As such, the "Four Journeys of Thought" model may be regarded as a novel epistemological theory. Subsequently, in order to demonstrate the model’s applicability within the philosophy of the social sciences, several prominent sociological theories are re-evaluated through the lens of the Four Journeys. Despite the significant methodological and theoretical differences among these thinkers, their intellectual trajectories can be mapped onto the logic of the Four Journeys, thereby enabling a unified framework for their comparison and interpretation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Epistemology
- Four Journeys
- Four Journeys of Thought
- Philosophy of Social Sciences
- Rational Actions
)