بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
احمد جهانی نسب
چکیده
مقاله در تلاش است تا جامعه آرمانی را در اندیشه سیاسی- اجتماعی ابن سینا و ابن خلدون، بر اساس الگوی اسپریگنز بررسی کند. لذا مسئله پژوهشی چنین تدوین شده است که ابن سینا و ابن خلدون در طرح جامعه آرمانی چگونه اندیشیده و بحران سامان سیاسی را چگونه تعلیلیابی میکنند و برای رهایی از آن چه تجویز آرمانی ارائه میدهند؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی- ...
بیشتر
مقاله در تلاش است تا جامعه آرمانی را در اندیشه سیاسی- اجتماعی ابن سینا و ابن خلدون، بر اساس الگوی اسپریگنز بررسی کند. لذا مسئله پژوهشی چنین تدوین شده است که ابن سینا و ابن خلدون در طرح جامعه آرمانی چگونه اندیشیده و بحران سامان سیاسی را چگونه تعلیلیابی میکنند و برای رهایی از آن چه تجویز آرمانی ارائه میدهند؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای، به این گزارش دست یافته است که ابن سینا در تلاش برای پیوند بین سیاست و نبوت، بحران را نبود قدرت متمرکز ملی دانسته که فقدان سیاست نبوی و عدم اجرای درست شریعت را در پی داشته است. وی در طرح جامعه مطلوب، بهترین نوع نظام را نظام سیاسی نبوی دانسته که پیامبر یا جانشین او، در رأس امور قرار دارند. آرمان او آشتی بین دین و فلسفه، پیوند سیاست با شریعت و حفظ وحدت جامعه مسلمان از طریق قدرت متمرکز فیلسوف- پیامبر است. در واقع طرح جامعه آرمانی در اندیشه سیاسی- اجتماعی ابن سینا بر مبنای فطرت الهی انسان و نقش حداکثری دولت در سعادت و رستگاری اتباع در هر دو جهان بنا شده است. در حالی که در آراء ابن خلدون، شکلگیری و بسط حکومتهای پهناور و قدرتمند با منشاء اصول دینی و نقش دین و مذهب در طول عمر دولتها ارتباط دارد. وی دولت را پدیدهای سیال و زوالپذیر میداند که همانند انسانها دارای عمر طبیعی از زایش تا مرگ بوده که در این راستا، علاوه بر عصبیت قبیلهای، عصبیت دینی میتواند قوامبخش دولتها باشد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد سلطانیه
چکیده
رویکرد ماکس وبر به عنوان یک جامعه شناس در دسته رویکردهای خرد جامعه شناسی طبقه بندی شده است و تببین او از پدیده های مختلف هم تبیینی عینی است. توجه به فرد و تبیین بر اساس در نظر گرفتن موقعیت فرد در جامعه، حتی در مساله سیر تطور دین در جامعه هم خود را نشان داده است. این مقاله که با هدف فهم انتقادات به دست آمده از دیدگاه مرتضی مطهری بر نظرات ...
بیشتر
رویکرد ماکس وبر به عنوان یک جامعه شناس در دسته رویکردهای خرد جامعه شناسی طبقه بندی شده است و تببین او از پدیده های مختلف هم تبیینی عینی است. توجه به فرد و تبیین بر اساس در نظر گرفتن موقعیت فرد در جامعه، حتی در مساله سیر تطور دین در جامعه هم خود را نشان داده است. این مقاله که با هدف فهم انتقادات به دست آمده از دیدگاه مرتضی مطهری بر نظرات ماکس وبر در خصوص مساله سیر تطور دین و به روش اکتشافی، توصیفی و انتقادی نگاشته شده است، به این ملاحظات دست یافته است که دین پدیده ای با خاستگاه الحادی، بشری یا اجتماعی نیست تا در اثر تغییر و تحولات شرایط و زمان، نیاز به تطور و همسانی با شرایط داشته باشد. جامع بودن و تطابق دین با واقع، دو عنصر اساسی برای عدم احتیاج دین به تغییرات ماهوی است. هم چنین ماهیت دین در گذر تاریخ تغییر نکرده است تا دین نیاز به تکمیل داشته باشد. عناصر همه ادیان الهی، یکسان است و تغییری در این عناصر شکل نگرفته است تا گمان تغییر، تحول و تطور در دین ایجاد گردد. دیدگاه قرآن در خصوص سیر تطور دین، دیدگاهی یکپارچه است. یعنی این دین از بدو خلقت اولین انسان تا آخرین مخلوق توسط خداوند متعال با هدف ایجاد تضمین سعادت زندگی دنیوی و اخروی با انسان و جامعه انسانی همراه شده است و چون هدف یکسان است، دین نیز جامع این هدف از ابتدا تاکنون بوده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
زیبا اسماعیلی
چکیده
امام محمد غزّالی یکی از برجستهترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزء سرآمدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب میشود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او مورد توجه قرار گرفته است که در ضمن آن، آراء خود در مورد زنان را نیز ذکر میکند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، ...
بیشتر
امام محمد غزّالی یکی از برجستهترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزء سرآمدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب میشود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او مورد توجه قرار گرفته است که در ضمن آن، آراء خود در مورد زنان را نیز ذکر میکند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن اسلام مغایرت دارد. بررسی دقیقتر آراء او در مورد زنان، دیدگاه فرهنگی جامعۀ اسلامی را نسبت به زنان آشکار میکند.در این تحقیق با روش توصیفی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه امام محمد غزّالی در مسائل مربوط به زنان مورد بررسی قرار گرفته، سپس زمینههای تاریخی و اجتماعی تأثیرگذار بر تفکر او تحلیل گردید. نتایج تحقیق نشان داد که برخی دیدگاههای غزّالی در مورد زنان، از فرهنگ جاهلی و تحولات جامعۀ اسلامی پس از رحلت پیامبر(ص)، متأثر است. وجود سفارشهایی چون مشورت با زنان و برخلاف آن عمل کردن، آفریده شدن زنان از دندۀ کج، محبوس کردن زنان در خانه و محروم کردن آنها از آموزش، قرار دادن زنان در ردیف بردگان و تأکید بر کارکرد فرزندآوری مباحث مورد تأکید در اندیشههای غزّالی است که با تغییرات فرهنگی جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر(ص)، ارتباط مستقیم دارد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد دادسرشت؛ نفیسه مقیسه
چکیده
مسائل بنیادین یک دانش، اغلب در فلسفه آن دانش پاسخ داده میشود. سؤال از چیستی جامعه نیز پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی عهده دار پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بوده اند اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه یافت ویژگی های مشترک همچون هدف، فرهنگ و حکومت ...
بیشتر
مسائل بنیادین یک دانش، اغلب در فلسفه آن دانش پاسخ داده میشود. سؤال از چیستی جامعه نیز پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی عهده دار پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بوده اند اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه یافت ویژگی های مشترک همچون هدف، فرهنگ و حکومت جامعه را تعریف کنند. اندیشمندان قرآنی نیز از راه شناخت واژه های متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگیهای واژه مذکور، به تبیین ماهیت جامعه پرداخته اند، اما این راه ها نیز چندان مصاب به نظر نمی رسد. مقاله پیش رو ضمن بیان و بررسی تعاریف جامعه از منظر متفکران قرآنی، در پی یافت تعریف جامعه از منظر قرآن کریم است. قرآن کریم ما به الاشتراکی که موجب پدیدآیی جامعه میشود را در واژه ولایت خلاصه نموده و نوعی رابطه عرضی بین افراد بر پایه ایمان یا کفر و کنش های مطابق با آنها را ذکر مینماید که در این پژوهش از آن با عنوان ولایت اجتماعی یاد شده است. نوشتار حاضر که با روش اسنادی و با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش تفسیر استنطاقی به رشته تحریر درآمده است، در تبیین چیستی جامعه معتقد است که اولا قرآن ماهیت جامعه را معنوی ذکر مینماید و وابسته به جغرافیا، قبیله، نژاد و زبان نمیداند و ثانیا از نظر قرآن کریم جامعه به مجموعهای از انسانها اطلاق میگردد که بریکدیگر ولایت اجتماعی مبتنی بر بینش و کنشهای منطبق بر ایمان یا کفر داشته باشند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
فرشته ابوالحسنی نیارکی
چکیده
مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، بهمنزلۀ یکی از اصلیترین عوامل زمینهساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعهگرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهمترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. ...
بیشتر
مسئلۀ مقالۀ حاضر، بررسی نقش و تأثیر خردگرایی، تفکرمحوری و عقلانیت، بهمنزلۀ یکی از اصلیترین عوامل زمینهساز در طراحی مدینۀ فاضله (در ابعاد اخلاقی) در نظریۀ جامعهگرایانۀ فارابی است. هدف این مقاله بیان کیفیت تأثیر خردگرایی در اخلاق جوامع است که این مهم را در میراث اخلاقی یکی از مهمترین فلاسفۀ اجتماعی یعنی فارابی بررسی کرده است. روش اصلی مقاله تحلیلی-عقلانی است و از ابزارهای مختلف تحلیل مفهومی، تحلیل گزارهای و سیستمی برای تحلیل آرای فارابی استفاده شده است. فارابی جامعه را ساختار یا نظام و مجموعهای سازمانیافته میداند و اگرچه بهصراحت شاهدی وجود ندارد که بگوید جامعه از هویت و وجود مستقل برخوردار است، بحثها ناظر بر نظمی جمعی مانند نظام هستی است که فارابی دربارۀ خصوصیات آن مینویسد. برایناساس خردگرایی و تفکرمحوری برای نیل به غایت اجتماعی مطلوب علاوهبر افراد و اخلاق شهروندان جامعه، بر محوریت این نظام نیز نظریهپردازی کرده است؛ تا آنجا که در برخی آثار، ملاک تشخیص مدینۀ فاضله از ضد آن، شاخصههای رشد شناختی در دو بعد علم و عمل است. بحث از قدرت استنباط و استدلال و همچنین سنجش و عقلانیت در سراسر نظریۀ جامعۀ اخلاقی آرمانی میدرخشد و آن را در خصوصیات رئیس مدینۀ فاضله (که در بالاترین مرتبۀ عقلانیت است) و اخلاق شهروندان میبینیم. شهروندان برای وضعیت مطلوبشان و ملکهشدن فضایل نیکو، نیازمند قضاوتها و سنجشهای همیشگی و دائمی قوۀ ناطقه هستند. فضیلتهای فکری که از عقل عملی برمیخیزد، هم در باب شهروندان و هم در قالب فضایل فکری، مدنی، منزلی و... طراحی شدهاند و سعادت فردی و سعادت جامعه، هر دو بر مبنای خردورزی هستند؛ تا جایی که حتی عواطف اجتماعی مدنی مانند محبت در مدینۀ فاضله، براساس شاخصۀ عقلانیت ارزشگذاری میشوند. البته عقلانیت و سنجش خردبنیان، هرگز همۀ سلامت و سعادت شهروندان و جامعه نیست، اما مهمترین شاخصهای است که حتی عامل ایجاد سایر مؤلفهها است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
علی قنبری برزیان
چکیده
عقبماندگی و توسعهنیافتگی از دغدغههای بنیادین همۀ متفکران مسلمان از جمله حنفی و داوری اردکانی است و هرکدام برای چرایی و تبیین آن دلایل و عوامل متعددی را گوشزد کردهاند. ولی مهمتر از راهحل و چه باید کرد، درک موضوع و واقعیت جهان اسلام و پرسش درست اهمیت دارد. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. دادهها و اطلاعات لازم ...
بیشتر
عقبماندگی و توسعهنیافتگی از دغدغههای بنیادین همۀ متفکران مسلمان از جمله حنفی و داوری اردکانی است و هرکدام برای چرایی و تبیین آن دلایل و عوامل متعددی را گوشزد کردهاند. ولی مهمتر از راهحل و چه باید کرد، درک موضوع و واقعیت جهان اسلام و پرسش درست اهمیت دارد. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. دادهها و اطلاعات لازم از کتابها و مقالات و سایر منابع مکتوب، تألیفات حنفی و داوری اردکانی، و پژوهشهایی که شارحان و محققان در تبیین و تحلیل اندیشۀ داوری اردکانی و حنفی نگارش کردهاند، جمعآوری شد. در آثار داوری و حنفی، بر ضرورت شناخت غرب و کامل و دقیق مدرنیته و فرهنگ آن تأکید شده است. آنان بخش مهمی از مشکلات جوامع اسلامی را ناشی از طرح نادرست و تقلید بیشناخت از مبانی فرهنگی فلسفی مدرنیتۀ غربی میدانند. از دیدگاه آنها، این تقلید سبب شد در لحظاتی از تاریخ معاصر، حوزۀ اندیشهورزی فلسفی و سیاسی در جهان اسلام، سخنگو و شعبهای از فلسفه و مدرنیتۀ غربی شود. داوری و حنفی در تحلیل انحطاط از نظریۀ ترکیبی استفاده کردند و متغیرهای متعددی را دخیل دانستند، اما در نگاه هردو متفکر، عوامل درونساختاری و گسست معرفتی-فلسفی در انحطاط و فرسودگی تمدن اسلامی نقش بیشتری دارند. از دید حنفی، علاوه بر استعمار و سکولاریسم درکنشدۀ غربی، گسست معرفتی-فلسفی، جزماندیشی و خودحقپنداری، تقدم علوم نقلی بر علوم عقلی، حاکمیت نگرش اشراقی، ناسیونالیسم و نبود رویکرد عقلانی به قرآن، مهمترین عوامل انحطاط و عقبماندگی هستند. حنفی طرح تراث را راهکار میداند و داوری اردکانی از نبود سیاست توسعه و فلسفۀ نقاد و شکاف نظری و عملی دانش، بهعنوان موانع توسعهیافتگی یاد میکنند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
عَذرا اکبری؛ قاسم زائری
چکیده
انقلاب اسلامی ایران در میانه دو جریان سیاسی و اجتماعی اصلی غالب در جهان اسلام به پیروزی رسید: مارکسیسم و ناسیونالیسم. انقلاب اسلامی از ابتدا داعیة «جهانی بودن» داشت، و پاسخی بومی به بینالمللگرایی ناسیونالیسم در قالب سازمان ملل، و انترناسیونالیسم مارکسیستی بود. امام خمینی، داعیة «وحدت اسلامی» داشت تا مسلمانان را به ...
بیشتر
انقلاب اسلامی ایران در میانه دو جریان سیاسی و اجتماعی اصلی غالب در جهان اسلام به پیروزی رسید: مارکسیسم و ناسیونالیسم. انقلاب اسلامی از ابتدا داعیة «جهانی بودن» داشت، و پاسخی بومی به بینالمللگرایی ناسیونالیسم در قالب سازمان ملل، و انترناسیونالیسم مارکسیستی بود. امام خمینی، داعیة «وحدت اسلامی» داشت تا مسلمانان را به رغم تنوع فکری و فرهنگیشان به یکدیگر نزدیک کند، و با تاکید بر مفهوم «امت»، و راهبرد «امتگرایی اسلامی»، راهی برای اداره جهان اسلام باز کند. این مقاله به بررسی نگرش امام خمینی(ره) پیرامون چگونگی ادارة جهان اسلام در مرحلة پس از اتحاد پرداخته است و مبانی و لوازم ایدة مهم ایشان (تشکیل یک دولت بزرگ اسلامی با جمهوری های مستقل ازاد) را مورد بررسی قرار داده است که در نهایت تصویری از یک اتحادیه با سیستمی کنفدرالی را به دست میدهد. در این پژوهش با استفاده از روش اسنادی و تحلیل تاریخی به گردآوری و تحلیل دادهها پرداخته شده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
سعید محمدپور؛ سیدحمیدرضا میرعظیمی؛ بهروز محمدی منفرد؛ حسین هاشم نژاد
چکیده
رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار میرود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینهساز طرح این نظریه از سوی سروش و بهروش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویستها ...
بیشتر
رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار میرود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینهساز طرح این نظریه از سوی سروش و بهروش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویستها در تعریف علم و تمایز علوم؛ اعتقاد به اینکه استنتاج «باید» از «هست»، با قواعد منطق ناسازگار است؛ باور به اینکه ارزشها، اعتباریات محض هستند؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، اخلاقی بیهویت است؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، با جبرگرایی ملازمه دارد. نتایج تحقیق نشان میدهد، میتوان «باید»ها را از «هست»ها استنتاج کرد؛ قائل شدن به وجود پیوند میان دانش و ارزش، منجر به جبرگرایی و بیهویتی اخلاق نخواهد شد، بلکه میتوان با تکیهکردن بر حقایق (هستها)، به اخلاق هویت بخشید؛ مفاد بایدونبایدهای اخلاقی درواقع همان ضرورت بالقیاس است که میان فعل انسان و نتایج فعل او برقرار میشود؛ علم، هم شامل دانش تجربی است و هم شامل دانش عقلی، عرفانی، نقلی و فلسفی و تعریف علم میتواند معارف غیرتجربی را نیز دربربگیرد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
علیرضا محسنی تبریزی؛ غلامحسین روحی؛ سید عابدین بزرگی
چکیده
مقالۀ حاضر با مرور منابع موجود در باب آرا و احوال فارابی و با استعانت از آثار باقیمانده از این فیلسوف اسلامی میکوشد تا با استفاده از روش تفسیر متن و تحلیل مضمون، آن موضوعات، مباحث و مفاهیمی را که واجد معانی و دارای مضامین روانشناختی اجتماعی هستند، اکتشاف و تحلیل کند. برایناساس، دادهها از متون (texts) مورد نظر جمعآوری شده و سپس ...
بیشتر
مقالۀ حاضر با مرور منابع موجود در باب آرا و احوال فارابی و با استعانت از آثار باقیمانده از این فیلسوف اسلامی میکوشد تا با استفاده از روش تفسیر متن و تحلیل مضمون، آن موضوعات، مباحث و مفاهیمی را که واجد معانی و دارای مضامین روانشناختی اجتماعی هستند، اکتشاف و تحلیل کند. برایناساس، دادهها از متون (texts) مورد نظر جمعآوری شده و سپس با استفاده از شیوۀ کدگذاری اشتراوس تنظیم و مرتب شدهاند. در مرحلۀ کدگذاری باز، 113 مفهوم از دادهها در شکل جملات، عبارات، کلمات و مفاهیم اکتشاف و براساس واحدهای معنایی دستهبندی و متعلقات و مفاهیم در شکل کد به آنها ضمیمه شد. در مرحلۀ کدگذاری محوری بدواً 26 مضمون در شکل طبقات و مقولات براساس دادههای مأخوذ از کدگذاری باز شناسایی و صورتبندی شد و سپس با پالایش و تفکیک آنها به ده مضمون در هیئت مقولات و طبقات اصلی به انضمام مقولات فرعیتر تقلیل یافت. در کدگذاری گزینشی، ارتباطات میان مقولات و طبقات و مقولات فرعیتر تعیین و مشخص شد. مقولات دهگانۀ بهدستآمده از تفسیر متون و تحلیل مضمون عبارتاند از: علم مدنی یا علم رفتار، ماهیت و طبیعت آدمی، اصالت فرد و اصالت جامعه، مدنیالطبعبودن انسان و نیاز به زندگی تعاونی، همانندی جامعه و ارگانیسم، انواع اجتماعات و انواع جامعه، تأثیرات گروه بر فرد و نقش اجتماعیکننده و تربیتی جامعه، بیهنجاری و انحراف، عوامل محافظتکننده و خطرآفرین رفتار، و رهبری و ویژگیهای رهبر.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
مهدی عباسی شاهکوه؛ عباس کشاورز شکری
چکیده
وقوع انقلاب اسلامی ایران به چالش در اندیشۀ نظریهپردازان انقلاب منجر شد. تا پیش از این انقلابها مبتنیبر تجدد شکل میگرفتند یا در تعارض با تجدد نبودند، بلکه صرفاً قیام تودههای دهقانی یا کارگری علیه صاحبان قدرت و مالکیت محسوب میشدند. اما در انقلاب اسلامی، ایدئولوژی، رهبری، شعارها و مردم در جهت موافق با اسلام شیعی قرار داشتند. ...
بیشتر
وقوع انقلاب اسلامی ایران به چالش در اندیشۀ نظریهپردازان انقلاب منجر شد. تا پیش از این انقلابها مبتنیبر تجدد شکل میگرفتند یا در تعارض با تجدد نبودند، بلکه صرفاً قیام تودههای دهقانی یا کارگری علیه صاحبان قدرت و مالکیت محسوب میشدند. اما در انقلاب اسلامی، ایدئولوژی، رهبری، شعارها و مردم در جهت موافق با اسلام شیعی قرار داشتند. یکی از اندیشمندانی که در ساحت انقلاب اسلامی اندیشهورزی کرده است، حسین کچویان است. این مقاله بر آن است تا به پرسش ماهیت، بازتاب و موانع انقلاب اسلامی در اندیشۀ حسین کچویان پاسخ بدهد. ابزار جمعآوری اطلاعات اسنادی و با استخدام روش هرمنوتیک متن میکوشد نظریۀ انقلاب اسلامی و انفتاح تاریخ کچویان را بررسی و مطالعه کند. این مقاله برمبنای روش هرمنوتیک دریافت مطابق نظر کچویان، انقلاب اسلامی که در مفهوم انقلاب، انقلاب کرده است، ماهیتی دینی و فرهنگی دارد و از همینرو نیز توانست به فتح تاریخ مبادرت کند و به این دلیل نیز در شمار انقلابهای کبیر قرار میگیرد؛ چراکه انقلابهای کبیر بهدلیل ذات تمدنی خود توان اثرپذیری بر انقلابهای پس از خود را دارد و روش و مطالبات جنبشها را تغییر میدهند. بدعت مقاله از آنرو است که متفکری ایرانی را در ساحت نظریهپردازی انقلاب بررسی کرده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد محمودی کیا
چکیده
با عنایت به نقش محوری شیخ یوسف القرضاوی در تحولات پساانقلابهای عربی در سال 2011 و نیز جایگاه محوری وی در میان طرفداران اخوانالمسلمین از یکسو، و نیز نحوۀ مواجهۀ وی با حکومت سوریه در این دورۀ زمانی، در این پژوهش برآنیم تا با استفاده از روش پژوهش مقایسهای در مقام تحلیل و مطالعات اسنادی و کتابخانهای در مقام جمعآوری اطلاعات، به ...
بیشتر
با عنایت به نقش محوری شیخ یوسف القرضاوی در تحولات پساانقلابهای عربی در سال 2011 و نیز جایگاه محوری وی در میان طرفداران اخوانالمسلمین از یکسو، و نیز نحوۀ مواجهۀ وی با حکومت سوریه در این دورۀ زمانی، در این پژوهش برآنیم تا با استفاده از روش پژوهش مقایسهای در مقام تحلیل و مطالعات اسنادی و کتابخانهای در مقام جمعآوری اطلاعات، به این پرسش پاسخ دهیم که چه نسبتی میان اندیشۀ اسلام سیاسی میانهرو که وی نمایندۀ اصلی آن دانسته میشود با نوع کنش سیاسی او در قبال بحران سوریه وجود دارد؟ یافتۀ این پژوهش حکایت از آن دارد که علیرغم مشی اعتدالی وی در دورۀ پیش از تحولات مذکور، نوع کنش سیاسی وی در قبال بحران سوریه از منظر مبانی معرفتشناختی، هستیشناختی، انسانشناختی و روششناختی حاکم بر گفتمان اسلامگرایانۀ وی در تضاد قرار دارد و میتوان چنین اذعان کرد که وی از چارچوبههای اصلی گفتمان اسلام سیاسی خود عدول کرده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محسن امین
چکیده
یکی از ابعاد بااهمیت و البته مغفول در هماوردی اسلام و مدرنیته، مواجهۀ علمای اسلامی با مفاهیم مدرنی است که نقش تعیینکنندهای در بسط مدرنیته و کاربست مدرنیزاسیون در جوامع اسلامی داشتهاند. مفهوم «ملت» ازایندست مفاهیم است که تصویر جدیدی برای جهان و بهویژه کشورهای اسلامی منطقۀ خاورمیانه رقم زده است. روحانیان شیعه هریک به ...
بیشتر
یکی از ابعاد بااهمیت و البته مغفول در هماوردی اسلام و مدرنیته، مواجهۀ علمای اسلامی با مفاهیم مدرنی است که نقش تعیینکنندهای در بسط مدرنیته و کاربست مدرنیزاسیون در جوامع اسلامی داشتهاند. مفهوم «ملت» ازایندست مفاهیم است که تصویر جدیدی برای جهان و بهویژه کشورهای اسلامی منطقۀ خاورمیانه رقم زده است. روحانیان شیعه هریک به نحوی کوشیدهاند، ضمن ارائۀ تفسیر دینی و شیعی از این مفهوم مدرن، مرز میان خود و این مفهوم را تعیین کنند. دراینخصوص، میرزای نائینی که از علمای طراز اول عصر مشروطه به شمار میرود، ذیل چارچوب الهیات انتخاب، در کتاب تنبیهالامهو تنزیهالمله یکی ازایندست مواجهات نوآورانۀ مفهومی را مطرح ساخته که در مقالۀ پیشرو و با اتخاذ روششناسی «جامعهشناسی تاریخی» و کاربست تکنیک «تحلیل مضمونی» به بررسی آن میپردازیم. درنهایت، این مطالعه نشان میدهد که نائینی ضمن کاربست استراتژی «پذیرش و تصاحب»، اولاً کلیت این مفهوم و نظم دولت-ملتی برخاسته از آن را پذیرفته و اساساً تئوری سیاسی خود را بر اساس آن استوار میکند، ثانیاً در مقابل برجستهشدن «وجه ایدئولوژیک» آن میایستد و ثالثاً میکوشد تفسیری از این مفهوم ارائه کند که خللی به اسلامی و شیعیبودن دو پدیدۀ نوظهور دولت و ملت وارد نشود.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
علی آقاجانی
چکیده
یکی از جریاناتی که به چالشهای فقه معاصر پرداخته، نحلۀ قرآنگرایان است که دارای طیفهای گوناگون است. محمد صادقی تهرانی، صاحب تفسیر الفرقان، از زمرۀ قرآنگرایانی است که به این چالش توجه داشته و آن را کاویده است. مقاله براساس چارچوب نظری مدل بحران اسپریگنز و مراحل چهارگانۀ آن با تصرفاتی به بررسی نگرش صادقی تهرانی پرداخته است. صادقی ...
بیشتر
یکی از جریاناتی که به چالشهای فقه معاصر پرداخته، نحلۀ قرآنگرایان است که دارای طیفهای گوناگون است. محمد صادقی تهرانی، صاحب تفسیر الفرقان، از زمرۀ قرآنگرایانی است که به این چالش توجه داشته و آن را کاویده است. مقاله براساس چارچوب نظری مدل بحران اسپریگنز و مراحل چهارگانۀ آن با تصرفاتی به بررسی نگرش صادقی تهرانی پرداخته است. صادقی بر آن است که مهجوریت قرآن و دوری از آن، اصلیترین چالش روششناختی و محتوایی فقه معاصر است. بر این پایه، او دلایل بحران یا مسئلۀ مهجوریت قرآن را ظنی الدلاله خواندن قران، تفسیر قرآن با روایات نه بالعکس، ترجیح سنت غیرقطعی بر قرآن، بشریانگاشتن قرآن و برخی عوامل بیرونی مانند استعمار دانسته است. راهحل صادقی، انقلاب قرآنی در همۀ ابعاد است. از اینرو علوم اسلامی موجود بهویژه فقه بالمعنی الاعم یا فقه اکبر را قرآنی نمیداند و بر آن نقد دارد. بدینجهت «تفقه گویا» را در مقابل تفقه سنتی و تفقه پویا بهعنوان راهحل چالش فقه معاصر مطرح میسازد. تفقه گویا از نظر او مبتنی بر پذیرش قطعیالدلالهبودن قرآن و استناد به سنت قطعیه در حاشیه آن است که تمامی علوم اسلامی را اشراب و اشباع میسازد. این تفقه قرآنی تمام عرصههای فردی، اجتماعی و سیاسی را شامل میشود که هرکدام میتواند حوزههایی از فقه و علوم اسلامی انسانی را دربرگیرد و نتایج متفاوتی در تمام عرصهها دارد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
غلامرضا جمشیدیها؛ مریم شعبان
چکیده
پژوهش حاضر دربارۀ موضوع «تأثیر زندگی کوخنشینی و کاخنشینی بر انسان (مردم و جامعه) از منظر امام خمینی (ره)» انجام شده است. هدف پژوهش، بررسی ماهیت و چگونگی کوخنشینی و کاخنشینی و تأثیر آنها بر زندگی اجتماعی و رفتار انسان است که از منظر امام خمینی (ره) به آنها پرداخته شده است. روش پژوهش با رویکرد کیفی و طرح تحقیق «تحلیل اسنادی» ...
بیشتر
پژوهش حاضر دربارۀ موضوع «تأثیر زندگی کوخنشینی و کاخنشینی بر انسان (مردم و جامعه) از منظر امام خمینی (ره)» انجام شده است. هدف پژوهش، بررسی ماهیت و چگونگی کوخنشینی و کاخنشینی و تأثیر آنها بر زندگی اجتماعی و رفتار انسان است که از منظر امام خمینی (ره) به آنها پرداخته شده است. روش پژوهش با رویکرد کیفی و طرح تحقیق «تحلیل اسنادی» است. برای انجام پژوهش بر منابع دستاول تمرکز شده است که مبانی اعتبار پژوهش هستند. یافتههای پژوهش نشان میدهد در جامعۀ اسلامی، کاخنشینی و زندگی به این سبک فساد و برای جامعه مضر است؛ زیرا موجب ایجاد فاصله در اجتماع، بیاعتمادی عمومی، تضعیف همبستگی و انسجام اجتماعی، ایجاد حس بیعدالتی و درنهایت تضاد و تعارض در جامعه میشود، اما کوخنشینی و داشتن این روحیه سبب همبستگی، انسجام و اعتماد در جامعه میشود و بستر مشارکت هرچه بیشتر را فراهم میکند؛ زیرا هدف از هر اقدام و مشارکتی رضای خداوند است و چنین امری علاوهبر اینکه در کنشگر ایجاد انگیزه میکند سبب بازتولید مشارکت و فعالیت بیشتر در خدمت جمع و جامعه میشود. براساس نتایج پژوهش، جامعهای با روح کوخنشینی پایدار است و رشد و توسعه خواهد یافت و همچنین دشمنان، در بحرانها از جمله جنگها، فتنهها و کارشکنیها نمیتوانند خدشهای به آن وارد کنند؛ زیرا مردم و حاکمیت در قالب کلیتی منسجم، هر ضربهای را نمیپذیرند و آن را دفع میکنند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد ملک زاده
چکیده
شیخ فضلالله نوری نمایندۀ جریانی در ایران است که بیش از هر چیز به حفظ دیانت و استقلال کشور در تمام عرصههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی میاندیشید. از جمله مسائلی که دغدغۀ ایشان در ایران بود، استبداد و استعمار در کنار حفظ استقلال کشور بود؛ مسئلهای که او را از پیشروان نهضت تنباکو و جنبش مشروطۀ مشروعه در ایران قرار داد. شیخ فضلالله ...
بیشتر
شیخ فضلالله نوری نمایندۀ جریانی در ایران است که بیش از هر چیز به حفظ دیانت و استقلال کشور در تمام عرصههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی میاندیشید. از جمله مسائلی که دغدغۀ ایشان در ایران بود، استبداد و استعمار در کنار حفظ استقلال کشور بود؛ مسئلهای که او را از پیشروان نهضت تنباکو و جنبش مشروطۀ مشروعه در ایران قرار داد. شیخ فضلالله با شناخت عمیقی که از مبانی فرهنگ و تمدن غرب و اصول فکری و اندیشۀ سیاسی آنها داشت، هدف اصلی مبارزات خود را صیانت از دین بهعنوان عامل همبستگی، وحدت و استقلال ایرانیان و حفظ عزت مردم ایران با قطع دست اجانب از سرنوشت کشور قرار داد. دشمنان شیخ فضلالله عمدتاً دو جریان خارجی استعمار و داخلی غربگرا بودند که شیخ را سد راه پیشبرد اهداف خویش میدیدند و درنهایت ایشان جان خود را در راه دفاع از ساحت دین و مبارزه برای استقلال ایران فدا کرد. نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیف و تحلیل به مبانی اندیشگی و ابعاد مبارزات استقلالطلبانۀ شیخ فضلالله در رهایی ایران از سلطۀ استعمار میپردازد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
اکبر اشرفی
چکیده
نظریۀ ولایت فقیه یکی از مهمترین ارکان اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره) برای رهبری جامعۀ اسلامی در عصر غیبت امام معصوم (ع) است. بهعلاوه ایشان، تنها فقیهی است که توانست بر مبنای این نظریه، حکومت اسلامی تشکیل بدهد و به آن بهعنوان اولین تجربۀ حاکمیت فقیه بر جامعه نمود عینی ببخشد. سوال اصلی مقالۀ حاضر این است که آیا اندیشۀ سیاسی امام ...
بیشتر
نظریۀ ولایت فقیه یکی از مهمترین ارکان اندیشۀ سیاسی امام خمینی (ره) برای رهبری جامعۀ اسلامی در عصر غیبت امام معصوم (ع) است. بهعلاوه ایشان، تنها فقیهی است که توانست بر مبنای این نظریه، حکومت اسلامی تشکیل بدهد و به آن بهعنوان اولین تجربۀ حاکمیت فقیه بر جامعه نمود عینی ببخشد. سوال اصلی مقالۀ حاضر این است که آیا اندیشۀ سیاسی امام خمینی از زمان انتشار کتاب کشف اسرار تا تدوین کتاب ولایت فقیه دچار تحول شده یا ثابت بوده است. برای پاسخ به این سؤال با بهرهگیری از روش مقایسهای، محتوای دو کتاب امام خمینی با عنوان کشف اسرار و ولایت فقیه تحلیل و بررسی شده است. فرضیۀ پژوهش برایناساس است که امام خمینی نظریۀ ولایت فقیه را در هر دو کتاب مذکور مطرح کرده است و مجتهد عادل را در عصر غیبت، جانشین امام معصوم با تمام اختیارات او میداند. بنابراین امام خمینی در زمانهای مختلف براساس مقتضیات زمان و مکان – که از نظر ایشان دو عنصر کلیدی در اجتهاد است – ابعاد مختلف اندیشۀ سیاسی خود را مطرح کرده است، اما چارچوب اندیشۀ سیاسی امام خمینی از ابتدای نظریهپردازی تا پایان عمرشان ثابت بوده است. چارچوب نظری حاکم بر اندیشۀ امام خمینی در هر دو کتاب، مبتنیبر دیدگاه تشیع در باب شیوۀ رفتار مؤمنان با حاکم جائر است که اصل اساسی در این مکتب، نفی همکاری با حاکم جائر است، مگر اینکه شرایط خاصی این همکاری را مجاز کند. این مبنا قادر است اندیشه و عمل سیاسی امام خمینی را در ادوار مختلف سیاسی ایشان از جمله شدت و ضعف رویکرد ایشان را نسبتبه حکومت پهلوی تبیین کند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
محمد آقائی؛ فرزانه نجفی
چکیده
فهم اجتماعی نصوص از دیدگاه شهید صدر، نظریهای فقهی-سیاسی است که ساحتهای مختلف زندگی سیاسی-اجتماعی و اقتصادی فرد مسلمان را دربرگرفته است و او بهدنبال فهم نصوص شرعی، با تکیه بر ظهورات غیرلفظی است. وی ذهنیت هماهنگ، بر پایه ارتکازات عمومی میان خردمندان از افراد نوع خویش را در فرایند فهم دلیل وارد و پس از فهم لفظی و تعیین دلالتهای ...
بیشتر
فهم اجتماعی نصوص از دیدگاه شهید صدر، نظریهای فقهی-سیاسی است که ساحتهای مختلف زندگی سیاسی-اجتماعی و اقتصادی فرد مسلمان را دربرگرفته است و او بهدنبال فهم نصوص شرعی، با تکیه بر ظهورات غیرلفظی است. وی ذهنیت هماهنگ، بر پایه ارتکازات عمومی میان خردمندان از افراد نوع خویش را در فرایند فهم دلیل وارد و پس از فهم لفظی و تعیین دلالتهای وضعی و سیاقی نصوص، دریافت اجتماعی را بر آن حاکم ساخته و مفهوم غایی نص را در بستر ارتکاز اجتماعی مشترک موجود، که متناسب با مناسبت حکم و موضوع است، ارائه کرده است. با پذیرفتن این نظریه میتوان مراد شارع در حوزه تکالیف فردی و موقعیت خاص راویان را بدون وارد شدن به ورطۀ قیاس، با استناد به قرینه ارتکاز و فهم اجتماعی، به گستره نظریهای فقهی سیاسی تبدیل کرد. پژوهش حاضر با کاربست روش تحلیل اسنادی، چارچوب نظری خاص خود را برای تقریر اندیشه فقهی سیاسی شهید صدر معرفی کرده است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
فاطمه کامرانی؛ سمیه حمیدی؛ پیمان زنگنه
چکیده
مدرنیته به شکلی از زندگی و تشکیلات اجتماعی اطلاق میشود که عقل خودبنیاد نقاد که پیوسته به بازنگری سنتهای بشری میپردازد، پارادایم اصلی آن را تشکیل میدهد. این پدیده در غرب زاده شد و بهتدریج وارد سرزمینهای دیگر شد. ورود این سبک تفکر به ایران، واکنشهای متفاوتی در پی داشت. برخی از روشنفکران سعی کردند با کنارنهادن ارزشهای دینی ...
بیشتر
مدرنیته به شکلی از زندگی و تشکیلات اجتماعی اطلاق میشود که عقل خودبنیاد نقاد که پیوسته به بازنگری سنتهای بشری میپردازد، پارادایم اصلی آن را تشکیل میدهد. این پدیده در غرب زاده شد و بهتدریج وارد سرزمینهای دیگر شد. ورود این سبک تفکر به ایران، واکنشهای متفاوتی در پی داشت. برخی از روشنفکران سعی کردند با کنارنهادن ارزشهای دینی و سنتی و تقلید از غرب، نظمی مدرن و سکولار را بنیان گذارند. در مقابل، نواندیشان دینی که عمدتاً در دهۀ چهل و پنجاه شمسی رشد چشمگیری داشتند، با این برداشت مخالفت و تلاش کردند با تمسک به ارزشهای دینی و مصلحکردن آن با باورهای مدرن نامتناقض با اسلام، مانع هجوم اندیشههای غربی به فرهنگ و تمدنشان شوند. در این پژوهش، براساس سهگانۀ لاکانی، تأثیر ذهنیت مدرن بر نظم سیاسی-اجتماعی مطلوب امام خمینی (ره) را به روش توصیفی-تحلیلی مورد کنکاش قرار میدهیم. دیدگاه امام خمینی (ره) بهمثابۀ یکی از نواندیشان دینی برجسته دهۀ چهل و پنجاه شمسی، در رابطه با غرب مبتنی بر نقد جنبههای استعماری و اومانیستی آن است؛ کما اینکه برخی از اصول تمدنی آن را با تفسیری دینی که خود از آن ارائه میکند، قبول میکند و از آنها برای تدوین نظم سیاسی اجتماعی متعالی مدنظرش بهره میگیرد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که امام (ره) بهمنظور مقابله با اقدامات هنجارستیز و مدرنمآبانۀ شاه که در راستای ترویج امر واقع بود، درصدد بازسازی امر نمادین با محوریت یک نظام سیاسی مبتنی بر ارزشهای متعال دینی برآمد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
علیرضا میرزایی؛ مهدی جلالوند
چکیده
مباحث اجتماعی و ناظر به جنبه های مختلف انسان با هویت جمعی در اندیشه و تتبعات و نوشتههای علامه طباطبایی جایگاه ویژهای دارد. ذهن ساختارمند این اندیشمند ممتاز اسلامی، موجب طرح و بحث از مبانی و ساختارهای ایجاد و حرکت اجتماع انسانی شده است؛ به گونهای که میتوان تفکر اجتماعی را یکی از نقاط ثقل اندیشه دینی ایشان به حساب آورد. پژوهش ...
بیشتر
مباحث اجتماعی و ناظر به جنبه های مختلف انسان با هویت جمعی در اندیشه و تتبعات و نوشتههای علامه طباطبایی جایگاه ویژهای دارد. ذهن ساختارمند این اندیشمند ممتاز اسلامی، موجب طرح و بحث از مبانی و ساختارهای ایجاد و حرکت اجتماع انسانی شده است؛ به گونهای که میتوان تفکر اجتماعی را یکی از نقاط ثقل اندیشه دینی ایشان به حساب آورد. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی، مبانی اندیشهای علامه طباطبایی در بحث از خاستگاه اجتماع انسانی و نوع ارتباط میان آنها را دنبال میکند. نتایج پژوهش نشان میدهد، سازوکار تشکیل جامعه بشری، منشا اجتماعی بودن، ایجاد محدودیت در آزادی فردی، تعاون و همکاری جمعی، تشریع قانون و تشکیل و تاسیس حکومت و شیوه حکمرانی، به عنوان مبانی و پیشفرضهای ساخت اجتماع انسانی در اندیشه علامه، رابطه منظومهوار داشته و به مثابه دانههای زنجیر به هم متصل، ریسمان محکمی در زمینه حدوث و بقای جامعه انسانی را شکل دادهاند. این نگاه ساختارمند به مباحث و مسائل اجتماعی، علامه را وارد اندیشه ورزی در حوزه زندگی اجتماعی نموده است. ایشان در اندیشههای اجتماعی، به ساخت جامعه از متن و درون و از پایین به بالا نظر دارد و هرم قدرت با وجود اهمیت، در اولویت دوم اندیشههای ایشان در مسائل اجتماعی و حکمرانی است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
مهدی عباسی شاهکوه؛ زاهد غفاری هشجین
چکیده
انقلاب اسلامی با آرمانهای عدالت، جمهوریت، قانونگرایی، عزت، استقلال، آزادی، اسلامیت و نظایر آن توانست به پیروزی برسد و محمل ساخت ایدئولوژی، قانون اساسی و نظامسازی نیز بر همین اساس پدیدار شد. چالش بسیاری از نظامهای سیاسی در تحقق اهداف ایدئولوژی و نظام اعتقادی خود، ایستایی و انجمادی است که به دنبال تغییرات اجتماعی ...
بیشتر
انقلاب اسلامی با آرمانهای عدالت، جمهوریت، قانونگرایی، عزت، استقلال، آزادی، اسلامیت و نظایر آن توانست به پیروزی برسد و محمل ساخت ایدئولوژی، قانون اساسی و نظامسازی نیز بر همین اساس پدیدار شد. چالش بسیاری از نظامهای سیاسی در تحقق اهداف ایدئولوژی و نظام اعتقادی خود، ایستایی و انجمادی است که به دنبال تغییرات اجتماعی و تغییر نسلی در جامعه رخ داده و توان کنترل اجتماعی و قدرت اقناعی آن را کاهش میدهد که میتواند منجر به تضاد دولت ـ ملت شود. امری که برای جمهوری اسلامی نیز میتواند حادث شده و یا موجود باشد. در این راستا اما رهبر انقلاب اسلامی با طرح دو مفهوم «جهاد تبیین« و «مطالبهگری» میان ایدئولوژی و آرمان پیوند زده و تلاش میکند تا آنچه ایدئولوژی انقلاب اسلامی بر آن استقرار یافته را حفظ کند و استمرار بخشد. مسئله پژوهش حاضر این است که: «چه نسبتی میان دو مفهوم جهاد تبیین و مطالبهگری در نظام اندیشگی آیت الله خامنهای وجود دارد؟» روش جمعآوری اطلاعات، اسنادی است و تحلیل دادهها نیز بر اساس روش تحلیل اسنادی و با استفاده از آرای اندیشمندانی چون مانهایم در تحلیل نسبت ایدئولوژی و یوتوپیا، اینگلهارت و روشه در تغییر نسلی و اجتماعی و سایر نظریهپردازان برای توضیح نسبت مفهومی مطالبهگری و تبیین حقیقت در اندیشه آیت الله خامنهای بهره گرفته شده است. پژوهشگران مقاله به این یافته رسیدهاند که در اندیشه آیت الله خامنهای، جهاد تبیین به معنای ادراک ایدئولوژی انقلاب اسلامی در جامعه و مطالبهگری به معنای آرمانخواهی و پویایی مداوم در ایدئولوژی انقلاب اسلامی است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
الهام سادات مقدسی؛ مهدی حسین زاده یزدی
چکیده
بی تردید، یکی از روشنفکران مسلمان و رهبران اجتماعی که طی چند دهۀ اخیر، افکارش مورد توجه قرار گرفته، فتحالله گولن است. او نسخۀ جدیدی از اسلام را معرفی میکند که به اسلام میانهرو یا اسلام اجتماعی میان اندیشمندان غربی شهرت دارد. گولن، اسلام را با خوانشی ترکی تفسیر میکند که در آن، اسلام با هویت ترکی پیوند ویژهای مییابد. این پژوهش ...
بیشتر
بی تردید، یکی از روشنفکران مسلمان و رهبران اجتماعی که طی چند دهۀ اخیر، افکارش مورد توجه قرار گرفته، فتحالله گولن است. او نسخۀ جدیدی از اسلام را معرفی میکند که به اسلام میانهرو یا اسلام اجتماعی میان اندیشمندان غربی شهرت دارد. گولن، اسلام را با خوانشی ترکی تفسیر میکند که در آن، اسلام با هویت ترکی پیوند ویژهای مییابد. این پژوهش با هدف دستیابی به فهم خوانش گولن از اسلام، ابتدا تفسیر او از اسلام ترکی یا آناتولی را با مفاهیم مدنظر وی شرح میدهد. در این میان، مفهوم جهاد را به دلیل تفسیر نوینی که گولن از آن میکند با تفصیل بیشتری بررسی میشود. در نهایت به علل عقب ماندگی مسلمانان از منظر گولن و در چارچوب فهم وی از اسلام ترکی پرداخته میشود. در این پژوهش با مرور آثار گولن با روشی اکتشافی- توصیفی، به این مهم رهنمون میشویم که اسلام اجتماعی، گونه ای از اسلام سکولار است که میان متفکران مسلمان به اسلام رحمانی شناخته میشود. اسلام رحمانی وی، با نشان دادن چهرهای ملایم و به دور از خشونت از اسلام به جهان و پیوند آن با مدرنیته دارای پنج ویژگی عمده است: نگاه گزینشی و حداقلی به اسلام، تحریف و قلب مفاهیم اسلام سیاسی مثل جهاد، اخلاق محوری مبتنی بر ارزشهای جهان شمول و سکولار، تاکید بر تساهل و مدارا، پذیرش نظریه پلورالیسم دینی و تأسیس جامعه تکثرگرا با حمایت از دموکراسی غربی.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
اصغر مولائی
چکیده
احکام ثابت میتواند مبنایی برای تهیه اصول و قوانین در شهرسازی اسلامی باشد. این رویکرد با محوریت احکام ثابت الهی دارای ویژگیهای فطری، تغییرناپذیری در طول زمان، جامعیت و قابلیت اعمال در تمامی ابعاد شهرسازی اسلامی است. عدم توجه به احکام ثابت در شهرسازی در عصر حاصر، موجب پدید آمدن طرحهای ناکارامد متعددی گردیده که تبعات منفی بر ...
بیشتر
احکام ثابت میتواند مبنایی برای تهیه اصول و قوانین در شهرسازی اسلامی باشد. این رویکرد با محوریت احکام ثابت الهی دارای ویژگیهای فطری، تغییرناپذیری در طول زمان، جامعیت و قابلیت اعمال در تمامی ابعاد شهرسازی اسلامی است. عدم توجه به احکام ثابت در شهرسازی در عصر حاصر، موجب پدید آمدن طرحهای ناکارامد متعددی گردیده که تبعات منفی بر ابعاد مختلف زندگی انسانها وارد نموده است. از این رو، این پژوهش با هدف تبیین اصول و مبانی شهر و شهرسازی اسلامی بر مبنای احکام ثابت است که با روش پژوهش تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی و شیوههای مطالعه کتابخانهای و اسنادی انجام شده است. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که احکام ثابت در اندیشه اسلامی، دارای رویکردی تعالیگرا، کارآمد و مناسب در شناخت، تبیین و تحلیل موضوعات مختلف از جمله مطالعات شهری و شهر اسلامی است. بر اساس این نگرش هر معرفتی متشکل از دو گزاره فطری و اعتباری است که اعتبار گزارههای اعتباری در گرو سازگاری و تبعیت از گزارههای فطری است. احکام ثابت، همان قوانین شریعت هستند که بر اساس فطرت انسان برای انسانها وضع شده است. احکام اعتباری، قوانین متغیری هستند که بر طبق نیاز و مصلحت جامعه در دورههای مختلف ایجاد میشوند. واقعگرایی اسلامی میتواند در راستای نگاه انتقادی به برنامهریزی و طراحی شهری و رصد تحولات شهری مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین از دیدگاه ثابت مبنا، شهر اسلامی شهری است که در آن مسلمانان، با تکیه بر امور ثابت اسلامی، در جهت نیل به سعادت حقیقی تلاش مینمایند. شهر و شهرسازی اسلامی بر اساس واقعگرایی اسلامی، برنامهریزی، طراحی و مدیریت شهرها با محوریت احکام ثابت الهی است. این احکام باید مبنای اعتبار قوانین و مقررات شهر و شهرسازی در زمینههای مختلف فضایی_کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیستمحیطی، مدیریتی و حقوقی باشد.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
سید محمدهادی مقدسی؛ مهدی امیدی
چکیده
جهانوطنی از موضوعات مهم در اندیشۀ سیاسی مغربزمین در سه دورۀ کلاسیک، مدرن و معاصر است که امروزه بهعنوان یکی از رویکردهای جهانیشدن، طرفداران جدی دارد. برخلاف جهانیشدن، آرمان اندیشۀ جهانوطنی، پردازش الگوهای اخلاقی جهانشمول یا تأسیس نهادهای سیاسی جهانی برای ایجاد حکومت جهانی است. با وجود این، جهانیشدن از موضوعات جدیدی ...
بیشتر
جهانوطنی از موضوعات مهم در اندیشۀ سیاسی مغربزمین در سه دورۀ کلاسیک، مدرن و معاصر است که امروزه بهعنوان یکی از رویکردهای جهانیشدن، طرفداران جدی دارد. برخلاف جهانیشدن، آرمان اندیشۀ جهانوطنی، پردازش الگوهای اخلاقی جهانشمول یا تأسیس نهادهای سیاسی جهانی برای ایجاد حکومت جهانی است. با وجود این، جهانیشدن از موضوعات جدیدی است که در دهۀ 1990 و پس از شهادت آیتالله مطهری بسیار بررسی شد. از اینرو در آثار ایشان اشارۀ مستقیم به آن وجود ندارد، اما اندیشۀ ایشان ظرفیت مناسبی برای پردازش یک نظریه در باب جهانوطنی دارد. در دیدگاه آیتالله مطهری، چون جوامع انسانی مادهای واحد دارند، میتوانند از صورتی واحد نیز برخوردار شوند. از اینرو ایجاد «جامعۀ وحدانی انسانی» امکانپذیر است. این مقاله با استفاده از روش توصیف و تحلیل، بنیادهای جهانوطنی را بر پایۀ دیدگاه آیتالله مطهری تبیین میکند. جهانوطنی در دیدگاه آیتالله مطهری دارای سه بنیاد انسانشناختی، جامعهشناختی و جهانشناختی است. بنیاد انسانشناختی فطرت و تکامل جوهری انسان، بنیاد جامعهشناختی وجود مستقل جامعه و قانونمندی اجتماع و بنیاد جهانشناختی وحدت و انداموارگی جهان است. مطالعۀ جهانوطنی بر پایۀ دیدگاه متفکران مسلمان از آنرو ضرورت دارد که برخی اندیشمندان غربی، مسلمانان را به مطالعۀ میراث فکری فیلسوفان غرب بهمنظور همراهی با روندهای جهانی دعوت کردهاند. این مقاله با تبیین بنیادهای جهانوطنی و همچنین پیشنهاد مطالعه دربارۀ آثار و پیامدهای جهانوطنی، زمینۀ طرح یک نظریه در باب جهانوطنی را براساس آرای آیتالله مطهری فراهم میکند.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
سعیده حمله داری؛ سید احمد فاضلی
چکیده
فضیلت دوستی، سرشتی درونی دارد و از وجدان و فطرت آدمی سرچشمه میگیرد. غفلت از این فضیلت مهم، زیست انسان را درگیر آسیبهای مخربی میکند که جبران آن سخت و گاه ناممکن است. دوستی شامل ابعاد گستردهای از مراتب، موانع، معانی و منابع است که این پژوهش بر بررسی دو مقولۀ مهم «سبب و متعلق دوستی» تمرکز دارد و با طرح این سوالات آغاز ...
بیشتر
فضیلت دوستی، سرشتی درونی دارد و از وجدان و فطرت آدمی سرچشمه میگیرد. غفلت از این فضیلت مهم، زیست انسان را درگیر آسیبهای مخربی میکند که جبران آن سخت و گاه ناممکن است. دوستی شامل ابعاد گستردهای از مراتب، موانع، معانی و منابع است که این پژوهش بر بررسی دو مقولۀ مهم «سبب و متعلق دوستی» تمرکز دارد و با طرح این سوالات آغاز میشود: انسان به انگیزۀ کدام اسباب به سمت دوستی متمایل میشود؟ چه سوژههایی میتوانند متعلق دوستی باشند؟ پاسخ سوالات مذکور از منظر دو اندیشمند مشهور جهان اسلام، غزالی و خواجه نصیرالدین طوسی بررسی میشود. دادههای مورد نیاز در این پژوهش با بررسی کتابخانهای بهدست آمده و درنهایت به روش مقایسهای تحلیل میشود تا شباهتها و تفاوتهای این دو رویکرد مشخص شود. یافتهها نشان میدهد غزالی با نگرش عارفانهاش از میان اسباب محبت، خداوند را بهترین انگیزۀ دوستی میداند. همچنین از بین متعلقان محبت نیز فقط خداوند بهترین دوست انسان است و ابراز محبت به سایر متعلقها نیز به دوستی با خداوند تأویل میشود، اما خواجه نصیرالدینطوسی از میان سه سبب لذت، نفع و خیر محض که برای دوستی بیان میکند، ترکیبی از هر سه سبب را بهترین انگیزه برای محبت میداند. درمورد متعلق دوستی نیز بیشترین تمرکز خواجه بر دوستی اجتماعی با همنوعان است.
بازخوانی و تفسیر ایدههای متفکران شاخص مسلمان
یحیی بوذری نژاد؛ محمدصادق کربلاییزاده استبرق
چکیده
مبانی هستیشناختی، تفسیری از جهان اجتماعی ارائه میدهند که دلالتهای آن در لایههای بعدی فرهنگ، نحوۀ تعامل انسان با جامعه، هستی و خدا را شکل میدهد. امام موسی صدر از مهمترین متفکران مسلمان معاصر است که کوشید صورتبندی نویی از این مبانی هستیشناختی ارائه بدهد. در این پژوهش بنیانهای هستیشناختی اندیشۀ اجتماعی او با روش تحلیلی-اسنادی ...
بیشتر
مبانی هستیشناختی، تفسیری از جهان اجتماعی ارائه میدهند که دلالتهای آن در لایههای بعدی فرهنگ، نحوۀ تعامل انسان با جامعه، هستی و خدا را شکل میدهد. امام موسی صدر از مهمترین متفکران مسلمان معاصر است که کوشید صورتبندی نویی از این مبانی هستیشناختی ارائه بدهد. در این پژوهش بنیانهای هستیشناختی اندیشۀ اجتماعی او با روش تحلیلی-اسنادی بررسی شده است. او انسان را دارای چهار بعد میداند: بعد فردی ناظر به آزادی او، بعد اجتماعی در ارتباط با دیگر انسانها، بعد دیگر بهعنوان جزئی از جهان هستی و بعد الهی که ناظر به نقش خلافةاللهی انسان و ساماندهندۀ دیگر ابعاد است. از نظر او انسان در جایگاه خلافةاللهی تنها عنصر تحولآفرین در هستی و تاریخ است. انسان دارای فطرتی الهی است که عامل محرک او در زندگی محبت است. در نگاه صدر، خانواده واحد سازندۀ جامعه است. او جامعه را محصول تعامل و تبادل مادی و معنوی میان افراد و امت را حاصل اتحاد مردم در اندیشه و رسالت میداند. همچنین به برابری انسانها در پیشگاه خدا و نفی تبعیض میان آنها معتقد است؛ چرا که به سبب یگانگی خدا، همۀ مخلوقات از نظر وجودی برابرند. او وجه تمایز جوامع را در مطلق یا غیرمطلقبودن ارزشهای آنها میداند. به باور او امتها نیز بهنوعی تولد و مرگ دارند. جهان هستی نیز مخلوق و جلوهگاه صفات نیکوی خدا است، زنده و ذیشعور است و از همینرو بر حق و عدالت بنا شده است. نظام هستی قانونمند، هدفمند و تحت تأثیر وجود دائم و پیوستۀ خداوند است. شرور نیز اموری نسبی و سبب اختیار و رشد انسان هستند.