مقاله پژوهشی
ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
عرفان گلینی حسنی‌پور؛ ابراهیم راستیان
چکیده
امروزه با توجه به بسیاری از مسائل بنیادین علوم اجتماعی که حول دوگانگی برساخت ـ واقعیت به وجود آمده‌اند، شاهد طیف گسترده‌ای از نظریات پیرامون ماهیت ساختار اجتماعی هستیم، به‌گونه‌ای که از یک سو واقع‌گرایانی نظیر دورکیم، ساختار اجتماعی را واقعیتی عینی و مسلط بر عاملیت‌های انسانی برشمرده که بایستی تحت ضوابط خاصی کشف شوند و در سوی ...
بیشتر
امروزه با توجه به بسیاری از مسائل بنیادین علوم اجتماعی که حول دوگانگی برساخت ـ واقعیت به وجود آمده‌اند، شاهد طیف گسترده‌ای از نظریات پیرامون ماهیت ساختار اجتماعی هستیم، به‌گونه‌ای که از یک سو واقع‌گرایانی نظیر دورکیم، ساختار اجتماعی را واقعیتی عینی و مسلط بر عاملیت‌های انسانی برشمرده که بایستی تحت ضوابط خاصی کشف شوند و در سوی دیگر برساخت‌گرایانی چون برگر و لاکمن، ساختار اجتماعی را برساخته‌ای اجتماعی دانسته‌اند که انسان‌ها بنا بر قرارداد خاص خود، آن را ایجاد کرده‌اند. در سنت پژوهشی فلسفه اسلامی، سیدمحمدحسین طباطبایی نیز برای فهم ماهیت ساختار اجتماعی، نظریه‌ای را تحت عنوان «اعتباریات» ارائه کرده که به‌رغم تأکید بر اعتبار ساختار اجتماعی (نه کشف و نه ساخت)، این موضوع را تبیین می‌نماید. در پژوهش حاضر، نخست مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین مبانی معرفتی دیدگاه دورکیم، به‌عنوان برجسته‌ترین نماینده واقع‌گرایی و دیدگاه برگر و لاکمن، به‌عنوان شاخص‌ترین نمایندگان برساخت‌گرایی، پرداخته خواهد شد. در پایان، با بهره‌گیری از رهیافت تطبیقی و بهره‌مندی از ظرفیت نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، نشان داده خواهد شد که ساختارهای اجتماعی، اعتباریاتی بعد از اجتماع هستند که در خلال یک فرایند تدریجی و با تعیین محدوده‌ای مشخص از نقش‌ها و روابط اجتماعی، کنش‌های عاملیت‌های انسانی را در جهت میل به اهداف و غایات مطلوبشان کنترل و اداره می‌نماید.
مقاله پژوهشی
سنت‌های فکری و تاریخی و تمدنی تفکر اجتماعی مسلمین
محمدجواد خضرایی
چکیده
صورت‌بندی نظری از ایران یکی از خطوط مهم فکری در بیش از صد سال اخیر بوده که با فعالیتهای تحقیقی شرق‌شناسان آغاز شده و بسیاری از پژوهشگران ایرانی را نیز به خود مشغول داشته است. در این میان هانری کربن جزو متقدمین این عرصه به شمار می‌رود. علاوه بر آنکه پژوهش‌های او در خصوص ایران دارای ویژگی ممتاز و منحصربه‌فردی است، همواره الهام‌بخش ...
بیشتر
صورت‌بندی نظری از ایران یکی از خطوط مهم فکری در بیش از صد سال اخیر بوده که با فعالیتهای تحقیقی شرق‌شناسان آغاز شده و بسیاری از پژوهشگران ایرانی را نیز به خود مشغول داشته است. در این میان هانری کربن جزو متقدمین این عرصه به شمار می‌رود. علاوه بر آنکه پژوهش‌های او در خصوص ایران دارای ویژگی ممتاز و منحصربه‌فردی است، همواره الهام‌بخش نسل‌های جوان بعد از خود نیز بوده است. کربن از بیان فهرست گزارش‌های میدانی در مورد ایران پا را فراتر می‌گذارد و به عمق چهارچوب برسازنده ایران دست پیدا می‌کند. این مسئله به او کمک می‌نماید تا مؤلفههای حاضر در هویت ایران که علی‌الظاهر متفاوت و بعضاً متناقض به نظر میرسد را در یک نظام متشکل و منسجم که در درونی‌ترین عناصر حیات خود پیوندهای ریشه‌داری با یکدیگر دارند، قرار دهد. کشف عالم معنوی ایران و شاخصه‌های اصلی آن همچون مسئله تأویل از نقاط برجسته تحقیقات اوست. کربن از این منظر قرائت تاریخ مدرن از فلسفه اسلامی را به بوته نقد می‌گذارد و در این راه موفق میشود سهروردی را در ادامه سنت فلسفی اسلامی به دنیای مدرن معرفی کند. در این مقاله چهارچوب اصلی نظریه او واکاوی شده و در نهایت ضمن مطالعه‌ای انتقادی، کاستی‌های این نظریه بحث‌وبررسی میشود.
مقاله پژوهشی
مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی
محمد سلطانیه؛ محمد رفیق
چکیده
مسئله رابطه متقابل عوامل اجتماعی و انواع معرفت که «تعیّن اجتماعی معرفت» نامیده میشود، عینیت خارجی یافتن معرفت از حیث اجتماعی یا تاثّر و تشخّصی است که معرفت‌های مختلف انسان از عوامل اجتماعی می‌پذیرد. این پژوهش بنیادین، با استفاده از روش اکتشافی و رویکرد توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ به این سوال است که بر اساس دیدگاه ماکس شلر ...
بیشتر
مسئله رابطه متقابل عوامل اجتماعی و انواع معرفت که «تعیّن اجتماعی معرفت» نامیده میشود، عینیت خارجی یافتن معرفت از حیث اجتماعی یا تاثّر و تشخّصی است که معرفت‌های مختلف انسان از عوامل اجتماعی می‌پذیرد. این پژوهش بنیادین، با استفاده از روش اکتشافی و رویکرد توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ به این سوال است که بر اساس دیدگاه ماکس شلر و علامه طباطبایی، تعیّن اجتماعی معرفت چگونه است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مؤلفههای این رابطه متقابل شامل عمق، درجه، سطح، عامل مسلّط و موضوع است. طباطبایی بر این باور است که غیر از معارف بدیهی، حضوری، کلی نظری و برخی از معرفت‌های کلی عملی، بقیه معارف، تحت تأثیر عوامل زیستی، محیطی، غیبی و اجتماعی و فرهنگی قرار دارند که این تأثیر، اقتضایی است و به مرحله علیّت حتمی نمی‌رسد. محور اصلی این تحول‌های معرفتی را اعتباریّات به‌ویژه اعتباریّات پس از اجتماع می‌داند که کاملاً از تعیّن اجتماعی برخوردارند. یعنی کلّ اعتباریات متأثر از جامعه‌اند، هرچند اعتباریات بعد از اجتماع با شدت بیشتری تحت این تأثیر قرار دارند. ماکس شلر شکل و محتوای معرفت را مطرح کرده که محتوا را از تعیّن اجتماعی مصون می‌داند و فقط شکل معرفت را دارای تعیّن اجتماعی می‌داند. البته طباطبایی و شلر هر دو معتقدند که هیچ نوع علیّتی بین جامعه و معرفت وجود ندارد و تأثیر جامعه فقط در حد اقتضاء است. طباطبایی فقط در اعتباریات پس از اجتماع و شلر در شکل معرفت به این اقتضا قائل است. به عقیده شلر، عوامل معنوی و واقعی به طور مشترک، باعث تعیّن معرفت می‌شوند. البته فقط شکل معرفت‌های سه گانه دین، فلسفه و علم هستند که آماج تعیّن قرار می‌گیرند. بنابراین عصاره نظریه طباطبایی به بحث اعتباریات و نظریه شلر به شکل و محتوای معرفت برمی‌گردد.
مقاله پژوهشی
کاربردی‌سازی تجربی دانش اجتماعی مسلمین
امین خاکپور؛ محمود محمدی؛ محمد مسعود
چکیده
مدیران به عنوان بالاترین مقام دستگاه‌های اجرایی همواره در قوانین و مقررات موجود کشور مسئولیت تصمیم‌گیری نهایی هر سازمانی را برعهده دارند. بر این اساس مدیران و تصمیمات آنها نقش اساسی در هماهنگی بین‌سازمانی ایفا می‌کنند. در واقع انتخاب مدیران دارای رویکردهای مشارکت‌جویانه بر اساس شاخص‌های معاصرسازی شده زیربنای تحقق هماهنگی بین‌سازمانی ...
بیشتر
مدیران به عنوان بالاترین مقام دستگاه‌های اجرایی همواره در قوانین و مقررات موجود کشور مسئولیت تصمیم‌گیری نهایی هر سازمانی را برعهده دارند. بر این اساس مدیران و تصمیمات آنها نقش اساسی در هماهنگی بین‌سازمانی ایفا می‌کنند. در واقع انتخاب مدیران دارای رویکردهای مشارکت‌جویانه بر اساس شاخص‌های معاصرسازی شده زیربنای تحقق هماهنگی بین‌سازمانی در نظام مدیریت و برنامه‌ریزی شهری ایران را فراهم می‌آورد. بر این اساس در این پژوهش اندیشه‌های فارابی در خصوص شروط لازم برای مدیران ارکان حکومتی، نظریه‌های معاصر غربی در خصوص ویژگی‌های مدیران و قوانین و مقررات موجود در ارتباط با شرایط و ویژگی‌های مدیران اجرایی کشور با یکدیگر مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته و در نهایت 19 شاخص معرفی شد. اگرچه قوانین و مقرراتی در خصوص صفات و ویژگی‌های مدیران وجود دارد ولی در مقام اجرا با دشورای‌ها و مصلحت‌اندیشی‌هایی روبرو هستیم. بر این اساس پیشنهاد میشود بانک اطلاعاتی کارکنان دستگاه‌های اجرایی که دارای حداقل 5 سال سابقه اجرایی باشند، تشکیل شده و ترتیبی اتخاذ شود که مدیران ارشد تنها مجاز به انتصاب مدیران عملیاتی از داخل این بانک باشند. همچنین پیشنهاد میشود شاخص «پایبندی به اجرای برنامه‌های عملیاتی دستگاه» به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی مورد توجه در انتصاب مدیران دستگاه-های اجرایی ملاک عمل قرار گیرد.
مقاله پژوهشی
سنت‌های فکری و تاریخی و تمدنی تفکر اجتماعی مسلمین
حدیثه حقداری؛ غلامرضا جمشیدیها
چکیده
هر جامعه‌ای متناسب با فرهنگ و تاریخ خود تلاش می‌کند افرادی را به‌عنوان الگو برای اعضای جامعه‌اش معرفی کند. حضرت زهرا (س) یکی از افراد شاخصی است که در جامعه ایرانی ـ اسلامی به‌عنوان الگو معرفی میشود؛ اما به نظر میرسد در سیره‌پژوهی و سیره نگاری‌ها ابعاد مختلف زندگی ایشان مانند فعالیتهای اقتصادی و سیاسی مورد ...
بیشتر
هر جامعه‌ای متناسب با فرهنگ و تاریخ خود تلاش می‌کند افرادی را به‌عنوان الگو برای اعضای جامعه‌اش معرفی کند. حضرت زهرا (س) یکی از افراد شاخصی است که در جامعه ایرانی ـ اسلامی به‌عنوان الگو معرفی میشود؛ اما به نظر میرسد در سیره‌پژوهی و سیره نگاری‌ها ابعاد مختلف زندگی ایشان مانند فعالیتهای اقتصادی و سیاسی مورد توجه نبوده است. این مقاله به کمک روش تحقیق کیفی اسنادی به آسیبشناسی برخی از سیرههای نگاشته شده در زمینهی زندگی حضرت زهرا (س) میپردازد. از مجموعه مطالعات، چهار آسیب استخراج شده است. مؤلفه تفسیر مردسالارانه از سیره حضرت زهرا (س)، توجه نکردن به مقتضیات زمانی و مکانی زیست آن حضرت، درنظرنگرفتن منزلت الهی ایشان و در نهایت محدودکردن مؤلفههای الگویی ایشان به زنان، آسیبهایی هستند که در سیره‌پژوهی‌ها در مورد زندگی حضرت زهرا (س) به چشم می‌خورند. مجموعه این آسیب‌ها باعث دشواری در الگوپذیری و معاصرسازی سیره حضرت زهرا (س) میشود. اشتغال همراه با درآمد، انجام امور خیریه‌ای برای رفع محرومیت، وصیت بر باغها و املاک هفتگانه و امور مالی، پاسخگویی به سؤالات احکام اسلامی، حضور در امور سیاسی از کودکی و پرچمداری اعتراض سیاسی از جمله فعالیتهای اجتماعی هستند که حضرت زهرا (س) در زمان حیات‌شان به آنها مشغول بوده است. روح کلی حاکم بر این فعالیت‌ها به‌گونه‌ای است که هر انسانی می‌تواند از آنها الگوپذیری داشته باشد.
مقاله پژوهشی
ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
سید محمد صادق پوریزدان پرست؛ حمیدرضا صارمی؛ سید علی صفوی
چکیده
شهر مطلوب محکی برای آشکارساختن نارسایی‌ها و ناروایی‌های وضع موجود به قصد انتقاد از نظام مستقر و حرکت به سمت وضع مطلوب است. شهر مطلوب، راه به افقی بلند داشته؛ لذا تبیین این شهر با نگاه صرفاً دنیوی امکان‌پذیر نیست. گفتار امامان معصوم (ع) برخاسته از دو معیار عقل و شرع بوده و از این دریچه می‌توان به واقعیت‌های موجود در جهان و جامعه خود ...
بیشتر
شهر مطلوب محکی برای آشکارساختن نارسایی‌ها و ناروایی‌های وضع موجود به قصد انتقاد از نظام مستقر و حرکت به سمت وضع مطلوب است. شهر مطلوب، راه به افقی بلند داشته؛ لذا تبیین این شهر با نگاه صرفاً دنیوی امکان‌پذیر نیست. گفتار امامان معصوم (ع) برخاسته از دو معیار عقل و شرع بوده و از این دریچه می‌توان به واقعیت‌های موجود در جهان و جامعه خود نگاه کرده، بسیاری از حقایق را دریافته و در نهایت علاج دردها را در آن، بدون انتظار پیامدهای منفی و آسیب‌های دیدگاه‌های کنونی، پیدا کرد. در پژوهش جاری هدف آن است که ارتباطات انسانی به طور خاص ارتباطات اجتماعی و اقتصادی، به‌عنوان یکی از ابعاد سه‌گانه اصلی شهر مطلوب بر اساس هشت مبنای استخراج شده در پژوهش‌های قبلی، مورد مداقه قرار گیرد؛ لذا با گردآوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و توصیف و تحلیل محتوای آنها، ابتدا به بررسی، سپس به کشف دیدگاه امام علی (ع) در خصوص ویژگی‌های ارتباطات انسانی در شهر مطلوب پرداخته خواهد شد. برای این هدف، روش پژوهش حاضر، تلفیقی از روش‌های تحلیل متن و محتوای کیفی و فراتحلیل است. در نهایت بارزه‌های هر یک از هشت مبنای اصلی در شهر مطلوب شامل توحید و خدامحوری، عدالت، حیات، کرامت انسان، امنیت، آزادی اصیل انسان، نظم و مالکیت در ارتباطات اجتماعی و اقتصادی اهل شهر ارائه گردیده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مقصد و هدف ارتباطات انسانی، خداگرایی و آخرت‌گرایی بوده و حقوق انسان‌ها در امتداد حقوق الهی تعریف و پاسداشت حقوق خداوند، از مجرای پاسداشت حقوق مردم صورت می‌گیرد.
