نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دوره دکتری گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

شهر مطلوب محکی برای آشکارساختن نارسایی‌ها و ناروایی‌های وضع موجود به ‌قصد انتقاد از نظام مستقر و حرکت به سمت وضع مطلوب است. شهر مطلوب، راه به افقی بلند داشته؛ لذا تبیین این شهر با نگاه صرفاً دنیوی امکان‌پذیر نیست. گفتار امامان معصوم (ع) برخاسته از دو معیار عقل و شرع بوده و از این دریچه می‌توان به واقعیت‌های موجود در جهان و جامعه خود نگاه کرده، بسیاری از حقایق را دریافته و در نهایت علاج دردها را در آن، بدون انتظار پیامدهای منفی و آسیب‌های دیدگاه‌های کنونی، پیدا کرد. در پژوهش جاری هدف آن است که ارتباطات انسانی به طور خاص ارتباطات اجتماعی و اقتصادی، به‌عنوان یکی از ابعاد سه‌گانه اصلی شهر مطلوب بر اساس هشت مبنای استخراج شده در پژوهش‌های قبلی، مورد مداقه قرار گیرد؛ لذا با گردآوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و توصیف و تحلیل محتوای آن‌ها، ابتدا به بررسی، سپس به کشف دیدگاه امام علی (ع) در خصوص ویژگی‌های ارتباطات انسانی در شهر مطلوب پرداخته خواهد شد. برای این هدف، روش پژوهش حاضر، تلفیقی از روش‌های تحلیل متن و محتوای کیفی و فراتحلیل است. در نهایت بارزه‌های هر یک از هشت مبنای اصلی در شهر مطلوب شامل توحید و خدامحوری، عدالت، حیات، کرامت انسان، امنیت، آزادی اصیل انسان، نظم و مالکیت در ارتباطات اجتماعی و اقتصادی اهل شهر ارائه گردیده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مقصد و هدف ارتباطات انسانی، خداگرایی و آخرت‌گرایی بوده و حقوق انسان‌ها در امتداد حقوق الهی تعریف و پاسداشت حقوق خداوند، از مجرای پاسداشت حقوق مردم صورت می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Human Rights and Relationships in the Ideal City from the View of Imam Ali (PBUH)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Sadegh PourYazdanParast 1
  • Hamid reza saremi 2
  • Seyyed Ali Safavi 3

1 PhD researcher, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

3 Assistant Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The ideal city is a benchmark for revealing the shortcomings and inadequacies of the current situation in order to criticize the established system and move towards the ideal situation. Ideal city is a title for a terrestrial society that has a way to a high horizon while solving current human concerns. Therefore, explaining this city with a purely secular outlook is not possible. Amir Mominan Imam Ali's (PBUH) opinions arise from two criteria: reason and Shariah, and from this point of view, we can look at the realities in the world, find many of the facts, and finally cure pain without expecting the negative consequences and damages of current views. The purpose of this study is to consider human relations, specifically social and economic relations, as one of the main three dimensions of the ideal city based on eight previously extracted bases. Therefore, by collecting data and analyzing their contents, we will examine the viewpoint of Imam Ali (PBUH) on the characteristics of human relations in the ideal city. For this purpose, the research method is a combination of text and content analysis and meta-analysis methods. Finally, the features of each of the eight main principles in the ideal city, including Tawḥīd and God-centeredness, justice, life, human dignity, security, original human freedom, order, and ownership in the social and economic relations of the city's residents, have been presented. This research is a step in the direction of compiling the theoretical foundations of the Islamic city and documenting the characteristics and attributes of the Islamic city based on the words of the infallible imams (PBUH). The results show that the destination and goal of human communication is Divinity and Afterlifeism, and human rights are defined along with the divine rights and the protection of God's rights is done through the protection of people's rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human Relationships
  • Ideal city
  • Imam Ali (PBUH)
  • Nahj al-Balāghah
  • Rights
قرآن کریم
نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات مشهور.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (۱۴۱۰). غررالحکم. تصحیح رجایی، مهدی. دارالکتاب الاسلامی.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (۱۳۳۷). غررالحکم. ترجمه انصاری، محمدعلی.
احسانی، آمنه و انصاری، محمدصادق (۱۳۹۶). حقوق متقابل مردم و حاکم در حکومت اسلامی (از دیدگاه نهج‌البلاغه). Journal of Pure Life، 9 (4).
احمدی، حسن و افرادی، کاظم (۱۳۹۱). سیر تفکرات پیرامون مدینه فاضله در جهان اسلام. آموزه‌های فلسفه اسلامی، 11 (3).
احمدی، ظهیر (۱۳۷۹). آزادی و مسئولیت از منظر نهج‌البلاغه. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، 1 (1).
اسفندیاری، مصطفی؛ مهدوی، مصطفی و نادریان، علیرضا (1395). آرمان شهر اسلامی از منظر امام رضا (ع). فرهنگ رضوی، 4 (15).
اسکندری، آزاده (۱۳۹۹). حیدر. قم: کتابستان معرفت.
اسماعیل‌پور، علی و سلیمانی، غلامعلی (۱۴۰۰). تصویر شهر مطلوب در تمدن نوین اسلامی. آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی، 2 (4).
اسماعیلی، محسن (۱۳۸۹). راهبردهای برنامه‌سازی برای اصلاح الگوی مصرف (باتکیه‌بر مبانی حقوقی و دینی). پژوهش‌های ارتباطی، 62 (17).
اعرافی، علیرضا (۱۳۸۰). نگرش به حکومت و مدیریت از منظر امام علی (ع). روش‌شناسی علوم‌انسانی، 26 (7).
افتخاری، اصغر و اسدی، مهدی (۱۳۹۲). کرامت انسانی در قرآن کریم و پیامدهای اجتماعی آن. فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 3 (1).
اکبری مطلق، جواد (۱۳۹۱). نقد و بررسی آرمان‌شهر افلاطون در پرتو مدینه فاضله مهدوی. معرفت سیاسی، 8 (4).
امین‌زاده، بهناز و نقی‌زاده، محمد (۱۳۸۱). آرمان‌شهر اسلام: شهر عدالت. صفّه، 35 (12).
امینی، محمدتقی و کارور، حسین (۱۳۹۴). تکلیف و حقوق متقابل مردم و دولت حاکم در مدیریت علوی. حقوق ملل، 17 (5).
انصاریان، حسین (۱۳۸۳). تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، دار العرفان.
بمانیان، محمدرضا (۱۳۹۳). معنا و مفهوم‌شناسی شهر ایرانی‌اسلامی؛ مبانی نظری و مصداق‌ها. شهر پایدار، (1).
بهدار وند، محمدمهدی (۱۳۸۰). امنیت از دیدگاه امام علی (ع). پژوهش‌های دانش انتظامی، 8 (3).
پارسانیا، حمید (۱۳۹۰). فلسفه حقوق بشر از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی. دوفصلنامه علمی‌پژوهشی حکمت اسرا، 3 (1).
ثقفی، ابراهیم‌بن محمد (1401) الغارات: سال‌های روایت نشده از حکومت امیرالمومنین (ع). مترجم: سید محمود زارعی، تهران: بیان معنوی.
جامی، مریم (۱۳۹۷). کارآفرینی از دیدگاه نهج‌البلاغه و کار و تلاش از دیدگاه حضرت علی (ع). اهواز: تراوش ذهن.
جرداق، جرج (۱۳۷۶). امام علی (ع) صدای عدالت انسانی. ترجمه سید هادی خسروشاهی. قم: نشر خرم.
جرداق، جورج (۱۳۷۹). امام علی (ع) صدای عدالت انسانی. ترجمه هادی خسروشاهی. کلبه شروق.
جعفری، سید محمدمهدی (۱۳۹۷). زندگانی تحلیلی امام علی (ع) و پیشینه صدور نهج‌البلاغه. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
جعفریان، رسول (۱۳۷۹). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
جناتی، محمدابراهیم (۱۳۸۱). حقوق متقابل مردم و حاکمان. علوم سیاسی، (18).
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۴). مبانی کلامی حق و تکلیف. اندیشه نوین دینی، 1 (1).
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۲). حق و تکلیف. حکومت اسلامی، (29).
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۸). ولایت‌فقیه ولایت فقاهت و عدالت. قم: اسراء.
جوان آراسته، حسین (۱۳۷۹). حقوق مردم در نگاه امیرالمؤمنین علی (ع). حکومت اسلامی، 18 (5).
حر عاملی، محمد ابن حسن (۱۴۱۶). تفصیل وسائل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسه آل‌البیت (ع) لاحیاء التراث.
حسن‌زاده آملی، حسن (۱۴۰۰). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه. کمره‌ای، محمدباقر و ابراهیم میانجی. مکتبة الاسلامیة.
حسینی، رضا (۱۳۹۳). سیره اقتصادی امام علی (ع). تهران: کانون اندیشه جوان.
خامنه‌ای، سید علی (۱۳۸۵). بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مردم شاهرود، ‪https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=3366‎
خامنه‌ای، سید علی (۱۳۷۲). بازگشت به نهج‌البلاغه: گزیده‌ای از فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
خامنه‌ای، سید علی (۱۳۹۶). ما منتظریم. حسن ملایی، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج).
خسروی، رضا و لک‌زایی، نجف (۱۳۹۵). امنیت اقتصادی از دیدگاه امام علی (ع). فصلنامه علمی‌پژوهشی پژوهش‌های نهج‌البلاغه، 15 (3).
دشتی، محمد (۱۳۷۹). اخلاق و نظم اجتماعی، سیاسی از دیدگاه نهج‌البلاغه. مبلغان، 11 (1).
دلشاد تهرانی، مصطفی (۱۳۹۴). ارباب امانت: اخلاق اداری در نهج‌البلاغه. دریا.
دلشاد تهرانی، مصطفی (۱۳۸۸). دلالت دولت (آیین‌نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک‌اشتر). دریا.
دین‌پرور، سید جمال‌الدین (۱۳۹۴). دانشنامه نهج‌البلاغه. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی. تهران: مدرسه.
ذبیح، علیرضا (۱۳۸۷). عرفان سرخ (تأثیر فرهنگ شهادت‌طلبی در حفظ ارزش‌های دینی). صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
رئیسی، محمد منان (۱۳۹۷). معماری و شهرسازی مطابق با سبک زندگی اسلامی (از تشریح وضع مطلوب تا تحلیل وضع موجود). انتشارات دانشگاه قم.
رحیم‌پور ازغدی، حسن (۱۳۹۳). علی (ع) و شهر بی آرمان. تهران: انتشارات سروش.
رحیمی، داود و قنبری نیک، سیف‌اله (۱۳۹۶). بازخوانی عدالت اجتماعی در ارتباطات میان‌فردی از منظر نهج‌البلاغه. اسلام و مطالعات اجتماعی، 5 (1).
رشاد، علی‌اکبر (۱۳۸۰). دانشنامه امام علی (ع). پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
زارع، حسین و روحی، رحمت‌الله (۱۳۹۵). حقوق اقلیت‌های دینی در نهج‌البلاغه. سراج منیر، 7 (24).
ستاری ساربانقلی، حسن (۱۳۹۰). اصول مدیریت شهری و شهرسازی رسول اکرم در مدینه النبی. معرفت، 171 (20).
شایان، مهدی و نادریان، محمد (۱۳۹۵). کسب‌وکار در سیره انبیا و امامان (ع). مؤسسه خیریه نذر اشتغال امام حسین (ع). اصفهان: شمیم معرفت.
شبانی، مسعود قنبری شیخ (۱۳۹۷). نقش امام علی (ع) در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی (پایان‌نامه). دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
شرقی، محمدعلی (۱۳۶۶). قاموس نهج‌البلاغه. دارالکتب الإسلامیة.
شفیعی سروستانی، ابراهیم (۱۳۸۵). حقوق مؤمنان از دیدگاه خاتم پیامبران (ص). صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران. تهران: موعود عصر (عج).
شفیعی، سعید (۱۳۹۱). پیوند توحید با زندگی سالم در نهج‌البلاغه. پژوهش‌های نهج‌البلاغه، 33 (9).
صارمی، حمیدرضا (۱۳۸۷). ساختار شهر اسلامی: ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهر برگرفته از مبانی دین اسلام. تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
صارمی، حمیدرضا و کشاورزی، شیما (۱۴۰۰). تبیین اندیشه آرمان‌شهری با رویکرد شهر اسلامی در دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی. فصلنامه علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 11 (4).
صدیقی، حسین (۱۳۹۲). کارکردهای باور توحید عبادی در زندگی از دیدگاه آیات و روایات. نشریه محفل، (11).
طاهری، ابوالقاسم (۱۳۸۴). کرامت انسان در اندیشه امام علی (ع) (اسباب و زمینه‌های کرامت). مجله پژوهش‌های فقهی، 1(2).
طاهری، محمود (۱۳۹۰). جهاد اقتصادی در نهج‌البلاغه. قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما.
طباطبائی، محمدکاظم (۱۳۸۷). کرامت انسان در سخن و سیرۀ امام علی (ع). در دومین همایش امام خمینی و قلمرو دین «کرامت انسان».
علمی، قربان (۱۳۹۵). عدالت اجتماعی در نهج‌البلاغه. پژوهش‌های قرآن و حدیث، 49 (1).
عمید زنجانی، عباس علی (۱۳۸۰). امام علی (ع) و حقوق اقلیت‌ها. کتاب نقد، 18 (5).
قبادی، علیرضا (۱۳۹۳). ویژگی‌های شهر از منظر نهج‌البلاغه. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
قربانی، زین‌العابدین (۱۳۶۱). علل پیشرفت اسلام و انحطاط مسلمین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
قرشی، باقر شریف (۱۴۲۳). موسوعة الإمام امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب (ع). مؤسسة الکوثر للمعارف الإسلامیة.
قره داغی، حمید (۱۳۹۶). حقوق بنیادین بشر در نهج‌البلاغه و تطبیق آن با اعلامیه جهانی حقوق بشر. تحقیقات جدید در علوم‌انسانی، 29 (3).
قندی، مهدی (۱۳۹۱). اخلاق شهروندی به روایت قرآن و نهج‌البلاغه. بنیاد نهج‌البلاغه. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۳). الکافی. ترجمه علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
کاملی، ابراهیم (۱۳۸۴). حقوق متقابل حاکم و مردم از نگاه علوی. فرهنگ کوثر، شماره 64.
کهن‌ترابی، میثم (۱۳۹۹). روش تحقیق و پژوهش علمی در نهج‌البلاغه . قائن: دانشگاه بزرگمهر قائنات.
گندمی، سید علی‌اکبر (۱۳۹۵). کارگاه آموزشی نگرشی دیگر به آرمان‌شهر اسلامی. مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۳۶۸). بحارالانوار. بیروت، لبنان: دار احیاءالتراث العربی.
محتشم امیری، سعیده (۱۳۹۲). بررسی و تحلیل ویژگی‌های شهر مطلوب در آرای حکمای مسلمان (ابن خلدون، سهروردی، فارابی) (رساله دکتری). دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.
محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۹۸، ۲۴ آذر). گزارشی از آیین رونمایی از کتاب «سلونی قبل ان تفقدونی» تحریر نهج‌البلاغه.
محمدی، عبدالله (۱۳۹۶). امیرمؤمنان علی (ع). تهران: کانون اندیشه جوان.
محمودی، محمدباقر (۱۳۷۶). نهج السعادة فی مستدرک نهج‌البلاغة. مصحح: عزیز آل طالب.  تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مرویان، سید محمود (۱۳۸۰). نیازهای مادی انسان از نگاه قرآن و سنت. الهیات و حقوق، 1 (6).
مسعودی، محمد اسحاق (۱۳۹۶). حریم خصوصی و نظارت اجتماعی از منظر قرآن و نهج‌البلاغه. قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۶). اخلاق و سیاست؛ درس‌های اخلاق ماه مبارک رمضان 1438، ‪https://mesbahyazdi.ir/print/6408‎
مطهری، مرتضی (۱۳۸۳). بیست گفتار. انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۶). پیام امام امیرالمؤمنین (ع)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
موسایی، میثم (۱۳۸۳). اصول کلی حاکم بر تولید، از دیدگاه امام علی (ع). اقتصاد اسلامی، 16 (4).
موسوی بجنوردی، سید محمد و صفایی، راحله (۱۳۸۸). حقوق متقابل مردم و حکومت از دیدگاه امیرالمؤمنین علی (ع). پژوهش‌نامه متین، 11 (44).
مولایی، اصغر (۱۳۹۷). تبیین مبانی نظم اجتماعی در شهر اسلامی بر اساس شریعت اسلامی. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مولایی، اصغر (1402). تبیین اصول و مبانی شهر و شهرسازی اسلامی بر مبنای احکام ثابت. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 13 (1).
مولایی، محمد (۱۳۹۴). آزادی در نظام حکومت اسلامی از منظر نهج‌البلاغه. پژوهش‌نامه نهج‌البلاغه، 11 (3).
نجفی، محمد؛ رمضانی، فاطمه و یاوری، احسان (۱۳۹۵). جایگاه کرامت انسانی در تربیت اجتماعی باتکیه‌بر آرای شهید مطهری. معرفت، 223 (25).
نجفی، مریم؛ نقی‌زاده، محمد؛ طغیانی، شیرین و محمدی، محمود (۱۳۹۹). تدوین متون شهرسازی بر پایه متون ارزشمند ایرانی (با تأکید بر اخلاق اسلامی). مجله پژوهش‌های معماری اسلامی، 8 (1).
نقره‌کار، عبدالحمید (۱۳۹۶). امنیت و پاکی؛ ویژگی‌های شهر مطلوب. ماهنامه صدبرگ، (9).
نقره‌کار، عبدالحمید و لبیب زاده، راضیه (۱۳۹۳). ارزیابی و نقد مغالطه‌های موجود در حوزه‌های هنر. نشریه علمی مرمت و معماری ایران، 4 (8).
نقی‌زاده، محمد (۱۳۹۵). شهر علوی (شهر آرمانی تحقق‌پذیر در دنیا) (ویرایش اول). تهران: انتشارات خورشید باران.
نوروزی، حمید (۱۳۸۳). بار امانت؛ تفسیر آیه «امانت». معرفت، 83 (13).
نوری همدانی، حسین (۱۳۶۱). خوارج از دیدگاه نهج‌البلاغه. محمدتقی بشارت. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
یوسف‌زاده، حسن (۱۳۸۵). نظم اجتماعی در اسلام. معرفت، 103 (15).
Ahmad, Khwaja Jamil (1987). Hundred Great Muslims. Library of Islam.