دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
جنسیت و جهان‌های اجتماعی معاصر

حمید پارسانیا؛ ابوالفضل اقبالی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.390502.1775

چکیده
  مباحث مربوط به زن، جنسیت و امتدادهای اجتماعی آن چالشِ تاریخی جهان اسلام بوده و هست و رویکردهای مختلف فکری و اجتماعی که هریک مبتنی بر نظام‌های معنایی خاصی هستند. در یک واکاوی کلان‌نگر می‌توان ردپایی از دو نظام معنایی عمده اسلام و تجدد در پس زمینه این رویکردها مشاهده نمود. پژوهش حاضر درصدد مطالعه این رویکردها و تحلیل نظام‌های معنایی ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
تبیینی نوین از انواع کنش عقلی براساس الگوی «اسفار اربعه» و امکان استفاده از این الگو در فلسفۀ علوم اجتماعی

ابراهیم خانی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 21-41

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.379404.1724

چکیده
  در این مقاله به روش دلالت پژوهشی، کارآمدی الگوی «اسفار اربعه» به‌عنوان یک الگوی روشی نوین در فلسفۀ علم و فلسفۀ علوم اجتماعی نمایش داده می‌شود. به‌منظور تحقق این هدف، پس از روشن‌کردن معنای اسفار اربعه در عرفان اسلامی، در گام اول اثبات شده است که «اسفار اربعه» یک الگوی فراگیر شناختی است و منحصر در مباحث سلوکی و عرفانی نیست. ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
خوانشی دیگر از علوم اجتماعی اسلامی: ساحت مفاهیم

مهدی حسین زاده یزدی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 41-61

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.386651.1750

چکیده
  آنچه را علم می‌نامیم، ساحت‌های گوناگونی را در بر می‌گیرد. تفاوت میان علوم اجتماعی اسلامی و علوم اجتماعی غربی خود را در ساحت‌های مختلف علوم نشان می‌دهد. برای درک دقیق و عمیق این تفاوت‌ها باید همۀ ساحت‌های علم را بررسی کرد و تمایزها را به‌دقت نشان داد. توجه به یک یا چند ساحت علم و رهاکردن دیگر ساحت‌ها، ما را از فهم تمایزها بازمی‌دارد ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
الگوی سیاستی معیار در برقرای عدالت جنسیتی مبتنی بر منظومه فکری آیت‌الله‌خامنه‌ای

هدی صادق زادگان؛ نفیسه آذربایجانی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 101-126

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.384448.1743

چکیده
  عدالت جنسیتی ازمنظر نگرش اسلامی، در سالیان متمادی مورد بررسی بوده اما هم‌چنان نقاط نامشخص زیادی از نظرتا عمل در آن وجود دارد؛ لذا پژوهش حاضر بر آن شده تا با روش اجتهادی و به کمک تکنیک کدگذاری، این موضوع را در منظومه فکری آیت‌الله‌خامنه‌ای از ابتدای رهبری تا سال 1403 مورد بررسی قرار دهد. در این روش، کدِ پایه بر اساس بررسی انواع دلالت ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
نگاه انتقادی به رویکردهای برساخت‌گرا و واقع‌گرا در مطالعه ساختار اجتماعی بر اساس نظریه اعتباریات علامه طباطبایی

عرفان گلینی حسنی‌پور؛ ابراهیم راستیان

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 1-19

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.368820.1675

چکیده
  امروزه با توجه به بسیاری از مسائل بنیادین علوم اجتماعی که حول دوگانگی برساخت ـ واقعیت به وجود آمده‌اند، شاهد طیف گسترده‌ای از نظریات پیرامون ماهیت ساختار اجتماعی هستیم، به‌گونه‌ای که از یک سو واقع‌گرایانی نظیر دورکیم، ساختار اجتماعی را واقعیتی عینی و مسلط بر عاملیت‌های انسانی برشمرده که بایستی تحت ضوابط خاصی کشف شوند و در سوی ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
حقوق و ارتباطات انسانی در شهر مطلوب از منظر امیرمؤمنان علی (ع)

سید محمد صادق پوریزدان پرست؛ حمیدرضا صارمی؛ سید علی صفوی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 87-112

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.362133.1629

چکیده
  شهر مطلوب محکی برای آشکارساختن نارسایی‌ها و ناروایی‌های وضع موجود به ‌قصد انتقاد از نظام مستقر و حرکت به سمت وضع مطلوب است. شهر مطلوب، راه به افقی بلند داشته؛ لذا تبیین این شهر با نگاه صرفاً دنیوی امکان‌پذیر نیست. گفتار امامان معصوم (ع) برخاسته از دو معیار عقل و شرع بوده و از این دریچه می‌توان به واقعیت‌های موجود در جهان و جامعه خود ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
قرآن و سازوکارهای علّی در تبیین آسیب‌های اجتماعی با تطبیق بر گزارة تأثیر دنیادوستی بر گناه

حسین بستان نجفی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 19-41

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.373217.1696

چکیده
  تبیین­های علّی در علوم اجتماعی متشکل از سه عنصر اصلی­اند: متغیر مستقل، متغیر وابسته و رابطه میان آنها که در قالب سازوکار علّی بیان می­شود و توضیح سازوکارهای علّی، منوط به شناسایی و تحلیل عوامل میانجی میان متغیر مستقل و متغیر وابسته است. هدف این مقاله، برقراری پیوند میان مضامین قرآنی و ادبیات سازوکاریابی پیرامون یک فرضیه مشخص ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
تحلیل اجتماعی ابراز احساسات الهی در قرآن کریم به‌مثابه الگویی برای کنش اجتماعی انسان باورمند

سید هادی ساجدی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 82-98

https://doi.org/10.22059/jstmt.2024.370967.1687

چکیده
  ابراز انواع احساسات خوشایند و ناخوشایند از متداول‌ترین رفتارهای جاری در میان انسان‌هاست. در قرآن کریم نیز خداوند متعال با تعابیر متفاوت به ابراز خشنودی، غضب و محبت نسبت به فرد خاص یا یک کنش انسانی می‌پردازد. هر چند برخلاف ابراز احساسات انسانی که حاصل انفعال درونی است، تعبیرهای الهی در قرآن کریم به هیچ وجه برآمده از انفعال درونی ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
حکمت عملی و نظریه‌های ترکیب اجتماعی

هادی موسوی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 67-84

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.368742.1672

چکیده
  دانش اجتماعی که در دوره اسلامی شکل گرفته، در بخش مهمی از خود، تحت عنوان حکمت عملی شناخته شده است، آن نظامی از دانش که قانون‌ها، نظریات و مفاهیم ویژه‌ای برای شناخت اجتماعی فراهم ساخته است. شناخت این عناصر می‌تواند مسیر فهم زبان این دانش باشد. از جمله این نظریات، تفاسیر متعدد از اصلی است تحت عنوان «ترکیب» که با نظریه‌های مختلفی ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
متافیزیک سیاست در جهان‌بینی اسلامی

غلامعلی سلیمانی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1402، ، صفحه 158-173

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.353653.1579

چکیده
  سیاست چه نسبتی با متافیزیک دارد؟ آیا می‌توان برای سیاست، مبانی یا بنیادهایی متافیزیکی در نظر گرفت که بتواند به ما در توصیف ماهیت امر سیاسی کمک کند؛ یا اینکه همان‌طور که در سیاست به معنای جدید طرح می‌شود، سیاست فاقد بنیادهای فلسفی، نظری یا متافیزیکی است؟ این پژوهش به سراغ این پرسش رفته است که سیاست در جهان‌بینی اسلامی بر چه بنیادهای ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی؛ حلقه‌ای مفقوده در نظام مباحث حکمت اسلامی

ابراهیم خانی

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 1-16

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.336703.1499

چکیده
  هدف از این مقاله، تبیین معنای دقیق هستی‌شناسی حیات‌های اجتماعی و اثبات ضرورت و مزیت جایابی این موضوع در منظومۀ مباحث حکمت اسلامی برای شناخت بهتر قوس نزول و صعود آفرینش از منظر فلسفی است. به این منظور و با روشی فلسفی-تحلیلی، ابتدا امکان جایابی این مسئله براساس موضوع و روش فلسفۀ اسلامی تحلیل و بررسی می‌شود و نشان داده می‌شود که «هستی‌شناسی» ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
پژواک فرهنگ در کلام هستی: خوانش صدرایی تحولات فرهنگ در سایۀ ترابط جهان طبیعت و جهان اجتماعی

محسن لبخندق

دوره 13، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.362653.1633

چکیده
  ذیل حکمت متعالیه و با تکیه بر «نظریۀ فرهنگی صدرایی» می‌توان به روش قیاسی-برهانی، چگونگی ترابط فرهنگ و جهان طبیعت را تحت ربوبیت الهی تبیین کرد و الگویی برای تبیین تحولات فرهنگی از این مسیر ارائه داد. براساس «نظریۀ فرهنگی صدرایی»، فرهنگ یک جوهر معنایی است؛ بنابراین در تبیین ابعاد ترابط فرهنگ و طبیعت، این پرسش مطرح می‌شود ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
صورت‌بندی سیاست علم مبتنی بر خوانش جمعی متفکران انقلاب اسلامی

حسین قلی پور؛ مرتضی جوانعلی آذر؛ سید مجتبی امامی

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 1-21

https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.354798.1591

چکیده
  پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه «سیاست علم»، گاه، خصلتی تجربی داشته و نسبت بین متغیرها را کاوش و گزارش کرده‌اند. گاه خصلتی نظری داشته و مبتنی بر مبانی فکری، پاسخ‌هایی را به پرسش‌های حوزه سیاست علم، داده‌اند. در این‌میان، بررسی اندیشه اسلامی در خصوص علم، موضوعی است که نیازمند واکاوی علمی است. اندیشه اسلامی ضمن تأکید فراوان بر ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
تحلیل و ارزیابی آراء موافقان و مخالفان علم اجتماعی بومی در ایران

قاسم زائری؛ علی اسکندری نداف

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 9-30

https://doi.org/10.22059/jstmt.2022.324150.1459

چکیده
  در دو دهه گذشته مباحثه پر رونقی بر سر امکان یا ماهیت «علم بومی» در حوزه عمومی علوم انسانی ایران شکل گرفته است. وضع «علم اجتماعی» در ایران بخشی از این مباحثه، و «جامعه شناسان» خود بخشی از مباحثه بومی سازی بوده و هستند. این مقاله با ارجاع به آراء و نظرات جمعی از استادان و صاحب‌نظران علوم اجتماعی ایران در بازة زمانی پیشگفته، ...  بیشتر

ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
جامعه‌ی خوب در اندیشه‌ی و آراء مفسرین اجتماعی قرآن

آرش حسن‌پور؛ علی ربانی خوراسگانی

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 177-217

https://doi.org/10.22059/jstmt.2021.311174.1401

چکیده
  پیگیری و نیل به تحقق یک جامعه‌ی ایدئال و آرمانی و رقم زدن سعادت بشری نیز یکی از اهداف همیشگی رهبران و اندیشمندان در جوامع ‏بشری از گذشته تا به امروز بوده است. موضوع محوری این مطالعه نیز شناساییِ چیستی و مؤلفه‌های جامعه‌ی خوب در اندیشه‌ی مفسران ‏اجتماعی قرآن است. رویکرد این مطالعه از نوع مسئله‌محور بوده و در مواجهه با قرآن رویکرد ...  بیشتر