مقاله پژوهشی
انوشه دربندی؛ علی‌اکبر امینی؛ حامد عامری‌گلستانی؛ حامد محقق‌نیا
چکیده
پیدایش ساختار تئوریک جهانبینی و تفکر انسان مدرن را باید مرز قائل‌شدن میان پندار و حقیقت دانست. در مقابل این بازشناسی ما با وجه دیگری از تفکر نیز مواجهیم؛ پیشامدرن یا به تعبیر کاسیرر اسطورهای؛ تفکری که لایه‌های ذهنی آن کاملا حسی است و آگاهی در آن امری مطلق است که از «خود» یا گذشته‌ای اصیل منتقل شده است. اهمیت بازشناسی این ...
بیشتر
پیدایش ساختار تئوریک جهانبینی و تفکر انسان مدرن را باید مرز قائل‌شدن میان پندار و حقیقت دانست. در مقابل این بازشناسی ما با وجه دیگری از تفکر نیز مواجهیم؛ پیشامدرن یا به تعبیر کاسیرر اسطورهای؛ تفکری که لایه‌های ذهنی آن کاملا حسی است و آگاهی در آن امری مطلق است که از «خود» یا گذشته‌ای اصیل منتقل شده است. اهمیت بازشناسی این ذهنیت آنجاست که با همه تلاش‌ها برای مدرنیته، آنچه همچنان –اگر نگوییم تمام ذهن- بخشی از ذهن روشنفکران ایرانی را -چه دینی و چه غیردینی- احاطه کرده، همین ذهنیت غیرمنطقی و پیشاسیستماتیک اسطورهای است. نکته اینجاست که در این بازشناسی ذهنیت اسطورهای در تفکرات اثرگذار روشنفکری ایرانی، به الگوی بازگشت به خویشتنی برمی‌خوریم که «خودی» اسطورهای را مدنظر دارد. جایگاه این ذهنیت را در تقابل «خود» و «دیگری» باختینی و تا حدودی هایدگری و تأثیر آن بر جوامع جهان سوم یا به عبارتی شرق می‌توان دید. با نگاهی گذرا به روشنفکران ایرانی شاهدیم همه در تلاش برای بازشناسی هویتی «خود» در مقابل «دیگری» بوده‌اند؛ به‌طوری‌که تاریخ اندیشه ایران را از قاجاریه به این سو، باید حول محور مفهوم «خود» بازنویسی کرد. تلاش نوشتار حاضر شناخت و بیان رابطه ذهنیت اسطورهای حاکم بر اندیشه جلال آل‌احمد با مفهوم «خود» مدنظر اوست و در پی آن است نشان دهد ذهنیت اسطورهای آل‌احمد در تعریف «خود» در مقابل «دیگری»، نوعی مواجهه اگونیسمی است؛ یعنی غرب / «دیگری»، تعارض عمیقی با «خود» دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و البته نمی‌توان از بین برد.
مقاله پژوهشی
حسن یوسف زاده
چکیده
مهم ترین ویژگی عصر حاضر پررنگ شدن ارتباطات میان فرهنگی در کنار ارتباطات درون فرهنگی و فرافرهنگی است. رشد و گسترش روزافزون فناوی های ارتباطی زمینه های فشردگی ارتباطات و رقیق شدن مرزهای جغرافیایی را فراهم ساخته و مردمان اقصی نقاط جهان را به گونه‌ای به هم نزدیک ساخته که ارتباط با افراد متعلق به فرهنگ های مختلف گریز ناپذیر گشته ...
بیشتر
مهم ترین ویژگی عصر حاضر پررنگ شدن ارتباطات میان فرهنگی در کنار ارتباطات درون فرهنگی و فرافرهنگی است. رشد و گسترش روزافزون فناوی های ارتباطی زمینه های فشردگی ارتباطات و رقیق شدن مرزهای جغرافیایی را فراهم ساخته و مردمان اقصی نقاط جهان را به گونه‌ای به هم نزدیک ساخته که ارتباط با افراد متعلق به فرهنگ های مختلف گریز ناپذیر گشته است. همین امر، مسائل فراوانی را به دنبال خود آورده است؛ از جمله این که آیا ارتباط با افرادی که از نظر فرهنگی ممکن است تفاوت های جدی با ما(مسلمانان) داشته باشند، نیازمند رعایت چارچوب های هنجاری خاص است؟ پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مساله مذکور و با روش توصیفی تحلیلی، اندیشههای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظلهالعالی را بررسی کرده و به این نتیجه نایل شده است که رعایت دستکم 5 اصل شامل: دعوت، عدالت، حفظ استقلال و عزتمندی، تمسک به مشترکات و تقیه مداراتی در ارتباطات میان فرهنگی توصیه می شود.
مقاله پژوهشی
سیده سعیده غروی
چکیده
تفسیر به معنای کشف مفاد استعمالی و بیان مراد خداوند از آیات قرآن، متوقف بر اموری است که از سوی مفسران تعیین شده است. «عقل» و «ادراکات عقلی» از این موارد است که از سوی بعضی، از مهمترین منابع تفسیری بشمار می‌رود. این نوشتار که با هدف بررسی نقش عقل در فهم آیات از منظر آیه الله فاضل نگاشته شده، با روش توصیفی تحلیلی به بررسی مبانی ...
بیشتر
تفسیر به معنای کشف مفاد استعمالی و بیان مراد خداوند از آیات قرآن، متوقف بر اموری است که از سوی مفسران تعیین شده است. «عقل» و «ادراکات عقلی» از این موارد است که از سوی بعضی، از مهمترین منابع تفسیری بشمار می‌رود. این نوشتار که با هدف بررسی نقش عقل در فهم آیات از منظر آیه الله فاضل نگاشته شده، با روش توصیفی تحلیلی به بررسی مبانی تفسیری و فقهی ایشان در تبیین آیات الاحکام و نیز آراء فقهی و اصولی آن عالم اصولی به رشته تحریر در آمده است. حاصل این بررسی آن است که عقل و دریافت عقلی در اثبات قرآن کریم در دو عرصه بیرونی و درون متنی کاربرد دارد. اثبات اعجاز و حجیت بخشی به آن و مطابقت آن با اصول عقلی از منظر بیرونی؛ و فهم و درک محتوای آیات در نگرش درون متنی بر منبعیت عقل در مبانی تفسیری حکایت دارد. از سوی دیگر آیه الله فاضل، عقل را یکی از ارکان تفسیر می‌داند، که در کنار ظواهر آیات و بیان معصومین از اصول بنیادین علم تفسیر بشمار می‌رود. این رکن هر چند از نظر اعتبار ذاتی متاخر از دو رکن پیشگفته است، اما در مقام عمل و در جهت فهم و مفاهمه، مقدم بر آن دو می‌باشد. ایشان با وجود اعتقاد به ظواهر آیات، عدم مخالفت با قرینه عقلی را شرط صحت ظواهر می‌داند و گاه با حکم عقل، ظاهر آیات را بی اثر در فهم مراد الهی می‌خواند.
مقاله پژوهشی
حسن خیری
چکیده
نقد علوم انسانی و بررسی اعتبار قضایای آن از موضوعاتی اساسی است که به رغم قدمت آن هنوز محل بحث و مناقشه است. علامه طباطبایی از جمله اندیشمندانی است که با طرح اعتباریات به نقد زیرساخت های این علوم مبادرت کرد. علامه با تقسیم اعتباریات به ثابت و متغیر و اعتباریات پیش از اجتماع و پس از اجتماع ساختار دانش را بر حقیقت گرایی و ملاحظه علم ورای ...
بیشتر
نقد علوم انسانی و بررسی اعتبار قضایای آن از موضوعاتی اساسی است که به رغم قدمت آن هنوز محل بحث و مناقشه است. علامه طباطبایی از جمله اندیشمندانی است که با طرح اعتباریات به نقد زیرساخت های این علوم مبادرت کرد. علامه با تقسیم اعتباریات به ثابت و متغیر و اعتباریات پیش از اجتماع و پس از اجتماع ساختار دانش را بر حقیقت گرایی و ملاحظه علم ورای فرهنگ را بنا نهاد. این مداقه علمی با تفحصات علمی شاگردان ایشان نظیر شهید مطهری با طرح بحث فطرت ادامه یافت. در این مقاله بر آن هستیم تا با تشریح اعتباریات علامه طباطبایی و تلفیق آن با اعتقاد به فطرت در آدمی به ارزیابی علوم انسانی مبتنی بر اومانیسم در اشکال مختلف رویکردی آن از جمله رویکردهای اگزیستانسیالیستی و مارکسیستی بپردازیم. اذعان به قلمرو حقیقی و اعتباری، متمایز شدن رویکرد فطری از فرهنگی و اقتضاءات اعتراف به فطرت و وجود ساحت اعتباریات حقیقی و پیش از اجتماع و علوم انسانی متعهد از مباحثی است که در این مجال بدان پرداخته شده است.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
خدابخش اسداللهی؛ ثریا کریمی
چکیده
عدالت به عنوان یکی از اهداف والای انسانی و اخلاقی بشر به معنی احقاق حقوق دیگران براساس مساوات است. هدف این پژوهش، تبیین جایگاه عدل در اشعار خاقانی و اهمیت این فضیلت خاقانی در ترسیم آرمان‌شهر این شاعر است. بنابراین در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ داده می‌شود که عدل در اشعار خاقانی از چه ابعادی قابل خوانش است؟ مطابق ...
بیشتر
عدالت به عنوان یکی از اهداف والای انسانی و اخلاقی بشر به معنی احقاق حقوق دیگران براساس مساوات است. هدف این پژوهش، تبیین جایگاه عدل در اشعار خاقانی و اهمیت این فضیلت خاقانی در ترسیم آرمان‌شهر این شاعر است. بنابراین در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ داده می‌شود که عدل در اشعار خاقانی از چه ابعادی قابل خوانش است؟ مطابق نتیجه‌ی حاصل از این پژوهش، عدل در اشعار خاقانی از ابعاد سیاسی، الهی و دینی قابل بررسی است. در بعد سیاسی، عدل از مهمترین عوامل استواری ساختار پادشاهی بیان شده که قابل انطباق با اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری است؛ مطابق این نظریه یکی از مهمترین ویژگی شهریار آرمانی در دیوان و تحفة‌العراقین خاقانی پاس‌داشت عدل و داد است. خاقانی در عدل الهی، مقصود از عدل در جهان را با مفهوم توازن و تعادل در خلقت جهان استعمال کرده اینکه خداوند علیم و حکیم به مقتضای علم شامل و حکمت عام خود می‌داند که برای ساختمان هر کلی، از هر جزئی چه اندازه لازم و ضروری است و نیز در ضمن مدح ممدوح به مفهوم کلامی آن از دیدگاه اشاعره اشاره کرده است. در بعد دینی عدل را کلید درجه‌ی هشتم بهشت و امانت خداوند می‌داند. از دیدگاه او دین با عدل معنا پیدا می‌کند و عدل‌گستری در جامعه نشانه‌ای از دینداری حاکم بر آن جامعه می‌باشد.
مقاله پژوهشی
ارائه بحث انتقادی اصیل پیرامون ماهیت علوم انسانی جدید و تعیین نسبت آن با دین
علیرضا حدادی
چکیده
تحول دانش انسانی از جمله مباحثی است که در جامعه‌شناسی معرفت با بررسی روابط تحولات اندیشه‌ای و دیگر عوامل اجتماعی و همچنین فلسفه علم، با پرداختن به موضوع روش علمی و تمایز میان علم و غیر علم و ویژگی‌های آن همچون قلمرو، ماهیت و عینیت، بررسی می‌شود. اما طرح این مهم نه صرفاً بحثی وابسته به زمینه‌های اجتماعی پس از انقلاب اسلامی، بلکه ...
بیشتر
تحول دانش انسانی از جمله مباحثی است که در جامعه‌شناسی معرفت با بررسی روابط تحولات اندیشه‌ای و دیگر عوامل اجتماعی و همچنین فلسفه علم، با پرداختن به موضوع روش علمی و تمایز میان علم و غیر علم و ویژگی‌های آن همچون قلمرو، ماهیت و عینیت، بررسی می‌شود. اما طرح این مهم نه صرفاً بحثی وابسته به زمینه‌های اجتماعی پس از انقلاب اسلامی، بلکه در تمامی تعاملات تمدنی غرب و شرق و مهم‌تر از آن تعاملات علمی میان باورمندان و دانشمندان در طول تاریخ ردپا دارد. موضوع مقاله حاضر آنکه رویکردهای مختلفی در جامعه‌شناسی معرفت و فلسفه علم در باب امکان تحول در دانش، پیوند ایمان و دانش، جایگاه عقل و وحی، راه‌های کسب و تولید علم سخن گفته‌اند که از جمله ایشان متفکران مسلمانی بودند که به‌واسطه نفی محوریت اروپا و اسلام‌خواهی، درصدد طرح دانشی متعهد به پیش‌فرض‌های غیرغربی و اسلامی و همواره متهم به ادعای مدیریت علم از خواستگاهی غیرعلمی و حتی سیاسی بودند. هدف مقاله حاضر آنست که با بازخوانی انتقادی مسائل مطرح در مورد تحول دانش انسانی، امکان چنین تغییری در دانش را بررسی کند. روش مورد استفاده در این مقاله رویکرد نظری و تحلیل محتوای کیفی با رویکرد انتقادی بوده است. نتیجه بررسی‌ها حاکی از آن است که تحول در دانش انسانی معانی مختلفی داشته که در بررسی انتقادی آرای معتقدان و منتقدان کنکاش شده و امکان نظری و عملی این تحول تا زمینه‌های تاریخی و اجتماعی نسبت علم و دین پیگیری شده و عملکرد جریان تحول‌خواه در ایران مورد بررسی انتقادی قرار گرفته است.
مقاله پژوهشی
ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
آرش حسن‌پور؛ علی ربانی خوراسگانی
چکیده
پیگیری و نیل به تحقق یک جامعه‌ی ایدئال و آرمانی و رقم زدن سعادت بشری نیز یکی از اهداف همیشگی رهبران و اندیشمندان در جوامع بشری از گذشته تا به امروز بوده است. موضوع محوری این مطالعه نیز شناساییِ چیستی و مؤلفه‌های جامعه‌ی خوب در اندیشه‌ی مفسران اجتماعی قرآن است. رویکرد این مطالعه از نوع مسئله‌محور بوده و در مواجهه با قرآن رویکرد ...
بیشتر
پیگیری و نیل به تحقق یک جامعه‌ی ایدئال و آرمانی و رقم زدن سعادت بشری نیز یکی از اهداف همیشگی رهبران و اندیشمندان در جوامع بشری از گذشته تا به امروز بوده است. موضوع محوری این مطالعه نیز شناساییِ چیستی و مؤلفه‌های جامعه‌ی خوب در اندیشه‌ی مفسران اجتماعی قرآن است. رویکرد این مطالعه از نوع مسئله‌محور بوده و در مواجهه با قرآن رویکرد تفسیر اجتماعی را پی گرفته‌ایم. این مطالعه با اهتمام به هستی‌شناسی دینی - اجتماعی و با محوریت نظریه‌ی توحیدی و فطرت و استفاده از رویکرد فراترکیب بدین نتیجه رسیده است که یک جامعه‌ی خوب در اندیشه مفسرین اجتماعی قرآن از سه رکن فرد صالح یا انسان کامل الهی، اُمِت وسط و حکومتِ الهیِ معقول مبتنی بر ولایت‌فقیه تشکیل‌شده است. همچنین نتایج کدگذاری این مطالعه گویای آن است که جامعه‌ی خوب اسلامی واجد مؤلفه‌هایی مانند توحید باوری، آزادی، عملِ صالح (حَسَن)، نظارت و ایمانِ متعهدانه، عدالت و برابری، اعتماد، وحدت و برادری، نظم و قانون‌گرایی، برقراری حکومت ولایت‌فقیه و مشارکت و مردم‌سالاری دینی است. مدل جامعه‌ی خوب اسلامی بر انواع رابطه میان انسان و خدا، انسان و خود، انسان و جامعه و انسان و حکومت اعتناء کرده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد ایدئولوژی جامعه‌ی خوب اسلامی، ایدئولوژی است جمع‌گرا، خدامحور، کمال‌جو، وحدت‌گرا، نظارتی و مشارکتی. جامعه‌ی خوب از منظر اسلام و قرآن، یک اُمت دینی خردمند، منسجم، پویا، متکامل و متعادل است که مسیر سعادت جویی را تا نیل به حیات طیبه می‌پیماید.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
محمد سلطانیه
چکیده
جهانی شدن یک فرایند طبیعی است که در جهت تحول همهجانبه علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و صنعتی پدید آمده است. جهانی شدن به عنوان یک فرصت، میتواند بهترین زمینه را برای معرفی و اشاعه فرهنگ اسلام ایجاد کند؛ البته مشروط به بهرهمندی از همه ظرفیتهای آن که مهمترین آنها، رشد آگاهی مردم و تبیین و نشر تعالیم اسلام توسط پیروان ...
بیشتر
جهانی شدن یک فرایند طبیعی است که در جهت تحول همهجانبه علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و صنعتی پدید آمده است. جهانی شدن به عنوان یک فرصت، میتواند بهترین زمینه را برای معرفی و اشاعه فرهنگ اسلام ایجاد کند؛ البته مشروط به بهرهمندی از همه ظرفیتهای آن که مهمترین آنها، رشد آگاهی مردم و تبیین و نشر تعالیم اسلام توسط پیروان اسلام اصیل و ناب محمّدی است. هدف مقاله پیش رو، شناخت و ارائه ظرفیتهایی است که دین اسلام در عرصه ارتباطات بین فرهنگی برای جهانی شدن داراست. چون شناخت این مولفهها نیاز به فهم عمیق جهانبینی اسلامی دارد و با توجه به سطح تاثیرگذاری ان مساله که حاکمیتهای جهان را مورد مخاطره قرار خواهد داد، نیاز است تا این مولفه ها را بر اساس اندیشه های یک حاکم فقیه اسلام شناس به دست بیاوریم. امام خمینی (ره) با توجه به برپایی یک حکومت اسلامی فعال در عرصه اجتماعی، بهترین شخصیت برای بازشناسی این مولفه هاست. در مجموع یافته های این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی به این مساله پرداخته است، تاکید دارد که جهانی شدن اسلام به عنوان یک فرهنگ جامع، عقلانی و فطری بر اساس ادله عقلی، قرآنی و روایی، به صورت قطعی و قابل اثبات است. اسلام، یک نظام جامع و جهانشمول است که بر اساس اصول و ارزشهای اصیل عقلانی و معنوی میتواند زمینه‌های مقبولیت جهانی را ایجاد و پویایی خود را تضمین کند.
