نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علیرضا کوثرنیا ¹
• حسین حاج محمدی ²

¹ کارشناسی ارشد فلسفه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

² استادیار، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

نسبت میان فرهنگ و ساختار اجتماعی، یکی از مسائل دیرپای جامعه‌شناسی است که همواره محل مناقشه بوده است: آیا شرایط اجتماعی خاستگاه فرهنگ‌اند یا خود فرهنگ نقشی مؤثر در تحولات ساختاری دارد؟ گروهی فرهنگ را پیامد ساختار می‌دانند و برخی آن را منشأ تغییر اجتماعی می‌شمرند. روبرت وسنو با رویکردی عینی به فرهنگ، آن را نه امری ذهنی، بلکه محصولی عینی و قابل مشاهده می‌داند و در چارچوبی نظری، پیوند ایدئولوژی و ساختار را تبیین می‌کند. با آنکه در نظریۀ او نقش عاملان انسانی و مقولۀ «نظم اخلاقی» نیز مدنظر است، اما در مجموع، اولویت با عوامل ساختاری است. در سوی دیگر، علی شریعتی رابطۀ میان فرهنگ و ساختار را دوسویه و دیالکتیکی می‌فهمد. او بر آن است که هم ساختار بر فرهنگ اثرگذار است و هم فرهنگ، قدرت دگرگونی ساختار را دارد. مقالۀ حاضر با تحلیل نظریۀ فرهنگی وسنو و نقد آن از منظر اندیشۀ دیالکتیکی شریعتی، نشان می‌دهد که نظریۀ وسنو علی‌رغم تلاش برای فراروی از نگاه‌های تقلیل‌گرایانه، همچنان بر رابطه یک‌سویه تأکید دارد، حال‌آنکه اندیشه شریعتی، تفسیری جامع‌تر از تعامل فرهنگ و ساختار ارائه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• دیالکتیک ذهن و عین
• روبرت وسنو
• ساختار اجتماعی
• عاملیت انسانی
• علی شریعتی
• فرهنگ

موضوعات

• مطالعه تطبیقی اندیشمندان شاخص اسلامی و غیراسلامی

عنوان مقاله [English]

The Relationship Between Social Structure and Culture in Robert Wuthnow’s Theory and Its Critique from the Perspective of Ali Shariati’s Thought

نویسندگان [English]

• Alireza Kowsarnia ¹
• Hosein Haj Mohamadi ²

¹ MA in Philosophy of Social Sciences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.

² Assistant Professor, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The relationship between culture and social structure has long been a central debate in sociology: Do social conditions generate culture, or does culture itself drive structural transformation? Some scholars regard culture as the outcome of structure, while others emphasize its transformative role. Robert Wuthnow, adopting an objective approach, treats culture not as a subjective phenomenon but as a tangible and observable product. He explains the connection between ideology and structure within a theoretical framework, though structural factors tend to dominate despite his attention to human agency and the concept of “moral order.” In contrast, Ali Shariati conceptualizes the culture–structure relationship as reciprocal and dialectical. While acknowledging the influence of structure on culture, he also emphasizes culture’s capacity to reshape structure. This article analyzes Wuthnow’s cultural theory and critiques it from the perspective of Shariati’s dialectical thought, demonstrating that although Wuthnow attempts to transcend reductionist explanations, his theory ultimately leans toward structural determinism. Shariati, by contrast, offers a more comprehensive interpretation of the mutual interaction between culture and structure.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ali Shariati
• Culture
• Dialectic of Mind and Reality
• Human Agency
• Robert Wuthnow
• Social Structure