نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی
چکیده
پس از مواجهۀ مسلمین با دنیای مدرنِ غربی، بعضی از متفکرین معاصر متاثر از حکمت متعالیۀ صدرالمتالهین شیرازی، مشهور به متفکرین نوصدرایی، مواجهه‌ای انتقادی با فلسفه‌های تاریخ و نظریات علوم اجتماعی غربیِ معاصر، از جمله هگل، مارکس، کنت، دورکیم و نظایر آنها بر اساس مبانی حکمت اسلامی داشته‌اند. از خلالِ این مواجهۀ انتقادی، حکمت متعالیه، بسط یافته و مجموعه تأملاتی از این حکمای معاصر، صورت‌بندی شده است که می‌توان آنها را حکمت جامعه و تاریخ نامید. هرچند تحقیقات دیگری در این موضوع انجام شده است، اما اغلب آنها به رابطۀ فرد و جامعه پرداخته‌اند و در موارد اندکی قلمرو حکمت تاریخ را بررسی نموده‌اند. در این مقاله با هدف صورت‌بندی بسط حکمت متعالیه در جامعه و تاریخ و با بهره‌گیری از روش‌شناسی تطبیقی، در بخش اول، با تاکید بر آراء مرحوم علامۀ طباطبائی (ره)، به اصل استخدام، استقلال جامعه از افراد، اعتباریات، تاریخ تکاملی بشر، تاریخ حق و باطل، دوره‌بندی تاریخی پرداخته شده است. در بخش دوم نیز با دیدگاهی مقایسه‌ای، به چیستی جامعه، اختیار فرد و جبر اجتماعی، علیت در تاریخ، اصالت فطرت، عامل محرک تاریخ، تکامل مجموعی تاریخ و سازوکارهای تحقق تاریخ بر اساس دیدگاه شهید مطهری اشاره شده است. در پایان مقاله، پس از نتیجه‌گیری، به دو محور اصلی برای پژوهش‌های بعدی اشاره شده است: 1) تحقیق در رابطۀ جزئی-کلی و کل، رابطۀ فرد، جامعه و تاریخ و اصالت همزمان آنها، واقعیت تکاملی تشکیکی تاریخ، رابطۀ آگاهی و اراده؛ 2) نقد نظریات جامعه‌شناسی معاصر نظیر بر اساس حکمت اسلامی.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Wisdom of society and history from the perspective of Neo-Sadra Philosophers: Allameh Tabatabai and Shahid Motahari
نویسنده [English]
- mohammadreza ghaeminik
social sciences Group of Islamic sciences Razavi university
چکیده [English]
The wisdom of society and history from the point of view of the sages of Neo-Sadarai: Allamah Tabatabai and Mortaza Motahhari
After the Muslims' encounter with the modern Western world, some contemporary thinkers influenced by the transcendent wisdom (al-Hekmah al-mota`aliah) of Sadr al-Muta`allehin Shirazi, known as the "Neo-Sadr thinkers", had a critical encounter with the philosophies of history and theories of contemporary Western social sciences, including Hegel, Marx, Comte, Durkheim and others based on the principles of Islamic wisdom. Through this critical encounter, transcendent wisdom has been developed and a collection of reflections from these contemporary philosophers has been formulated, which can be called the wisdom of society and history. Although other research has been done on this subject, most of them have dealt with the relationship between the individual and society and in a few cases have examined the realm of the wisdom of history. In this article, with the aim of formulating the development of transcendent wisdom in society and history and using comparative methodology, in the first part, emphasizing the views of the Allameh Tabatabai, the principle of employment, society's independence from individuals, conventionalitis, human evolutionary history, history of right and wrong, chronology of history are discussed. In the second part, with a comparative view, the nature of society, individual will and social determinism, causality in history, the originality of nature (Fetrah), the driving force of history, the total evolution of history and the mechanisms of realization history based on the view of Shahid Motahhari are mentioned. At the end of the article, after conclution, two main category for further research are mentioned: 1) research in relation of partial-general and total, the relationship of individual, society and history and their simultaneous originality, the graded evolutionary reality of history, the relationship of consciousness and will; 2) Critique of contemporary sociological theories based on Islamic wisdom.
کلیدواژه‌ها [English]
- Transcendent Wisdom
- wisdom of history
- Sociological theory
- Tabatabaei
- Motahhari
منابع
- اتابکی، تورج و زوکر، اریک‌یان (1387) تجددآمرانه، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران، انتشارات ققنوس.
- آرون، ریمون (1382) مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمۀ باقرپرهام، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- بوذری‌نژاد، یحیی، سلیمانی، کیوان، طالب‌زاده، الهه (1399) فرد و جامعه؛ کشاکش آراء فلاسفۀ معاصر مسلمان، مجلۀ آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، پاییز و زمستان 1399، شمارۀ 27، صص 47-72.
- پارسانیا، حمید (1380) چیستی و هستیِ جامعه از دیدگاه استاد مطهری، فصلنامۀ علوم سیاسی، قم، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، تابستان 1380، شمارۀ 14، صص 197-220.
- جوادی آملی، عبدالله (1373) شرحی بر رساله الولایه علامۀ طباطبائی، مجلۀ میراث جاویدان، سال دوم، شمارۀ دوم، صص 92-99.
- جوادی آملی، عبدالله (1389) تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ویراستار سعید بندعلی، قم، نشر اسراء، چاپ سوم.
- خلیلی، مصطفی (1387) اصالت فرد یا جامعه؟ چالش فلاسفه، مجلۀ معرفت، خرداد 1387، شمارۀ 126، صص 111-128.
- داوری اردکانی، رضا (1389) ما و تاریخ فلسفۀ اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- دورکیم، امیل (1391) جامعه‌شناسی و فلسفه، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، نشر علم.
- دورکیم، امیل (1393) صور بنیادین حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، نشر مرکز.
- رشاد، علی‌اکبر (1377) گفتمان فلسفیِ نوصدرایی، مجلۀ قبسات، زمستان 1377 و بهار 1378، شمارۀ 10 و 11، صص 52-63.
- ریتزر، جورج (1393) نظریۀ جامعه‌شناسی در دورۀ معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نوزدهم.
- سعیدی‌مهر، محمد (1388) کلام اسلامی، قم، انتشارات کتابه طه.
- سوزنچی، حسین (1385) اصالت فرد، جامعه یا هر دو، بررسی تطبیقی آراء استاد مطهری و استاد مصباح یزدی، مجلۀ قبسات، زمستان 1385، شمارۀ 42، صص 41-60.
- صدر، محمدباقر (1399) سنت‌های تاریخی در قرآن کریم، ترجمۀ سیدجلال میرآقایی، انتشارات دارالصدر.
- صدرالمتالهین، صدرالدین محمد (1393)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، جلد 6، قم: منشورات طلیعه نور.
- طالب‌زاده، سیدحمید (1396) گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی
- طباطبائی، [علامه] سیدمحمدحسین (1366) اصول فلسفه و روش رئالیسم، با حواشی مرتضی مطهری، 5 جلد، قم، چاپ چهارم.
- طباطبائی، [علامه] سیدمحمدحسین (1371) انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، تهران، الزهرا.
- طباطبائی، [علامه] سیدمحمدحسین (1386) بدایه‌الحکمه، قم، انتشارات دارالعلم.
- طباطبائی، [علامه] سیدمحمدحسین (1387) روابط اجتماعی در اسلام، ترجمۀ محمدجواد حجتی کرمانی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب.
- طباطبائی، [علامه] سیدمحمدحسین (1389) ترجمۀ تفسیر المیزان، 20 جلد، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم ،چاپ سیام.
- عبداللهی، یحیی (1393) فلسفۀ تاریخ شیعی، با تطبیق آراء علامه سیدمحمدحسین طباطبائی و استاد منیرالدین حسینی الهاشمی، قم، فرهنگستان علوم اسلامی قم
- کاپلستون، فردریک (1380) تاریخ فلسفه، از ولف تا کانت، جلد ششم، ترجمۀ اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگ‌مهر، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
- کچویان، حسین (1386) نظریه‌های جهانی‌شدن: پیامد چالش‌های فرهنگ و دین، تهران، نشر نی.
- کچویان، حسین (1389) تجددشناسی و غرب‌شناسی؛ حقیقت‌های متضاد، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- لویت، کارل (1396) معنا در تاریخ، ترجمۀ زانیار ابراهیمی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1368) جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
- مطهری، مرتضی (1397) انقلاب اسلامی از نگاه فلسفۀ تاریخ، قم، انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1380) انسان کامل، منتشرشده در: مجموعه آثار شهید مطهری، ج23، قم، انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1380) جامعه و تاریخ، منتشرشده در: مجموعه آثار شهید مطهری، ج2، قم، انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1380) فلسفۀ تاریخ، ج3، منتشرشده در: مجموعه آثار شهید مطهری، ج15، قم، انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1380) قیام و انقلاب مهدی، منتشرشده در: مجموعه آثار شهید مطهری، ج24، قم، انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1380) نقدی بر مارکسیسم، منتشرشده در: مجموعه آثار شهید مطهری، ج13، قم، انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1382) فطرت، قم، انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی (1389) فلسفۀ تاریخ، 4جلد، قم، انتشارات صدرا، چاپ هفدهم.
- واسعی، سیدعلیرضا (1395) جامعه و اصالت فلسفیِ آن در قرآن (بر اساس دیدگاه علامه طباطبائی و مطهری)، مجلۀ پژوهش‌های قرآنی، زمستان 1395، شمارۀ 81، صص 100-121.
- هانتینگتون، ساموئل (1381) نظریه برخورد تمدنها: هانتینگتون و منتقدانش، ترجمۀ مجید امیری‌وحید، انتشارات وزارت خارجه.
- Durkheim, Emile (1912) The Elementary Forms of Religious Life (New York, 1965).
- Durkheim, Emile (2009) Sociology and Philosophy, tr. By D. F. Pocock, Routledge.
- Fukuyama, F (1992) The End of History and the last man. London: Penguin.
- Hegel, G. F (1969) Science of Logic, Tr by A. V. Miller, New York: Humanities Press.
- Hegel, G. F (2001) The philosophy of history, Tr by J. Sibree, Canada, Batoche Books.
- Hegel, G. F (1977) phenomenology of spirit, Tr by A. V. Miller, Oxford: Clarendon Press.
- Marx, K. and Engels, F. (1981) THhe Communist Manifesto, London Elecbook.
- Toffler, A (1983) The third wave, London, Pan books.
- Voegelin, Eric (1999) History of political Ideas, vol. 8, Ed. David Walsh, Columbia and London, University of Missouri Press.
)