نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 پژوهشگر دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
چکیده
شهرهای کنونی به دلیل پیچیده‌تر شدن زندگی شهری، با مسائل بسیاری مواجه شده است. مسائلی که تنها با تکیه بر اندیشه‌های معاصر و غربی قابلیت پاسخگویی ندارد، بنابراین تدوین مبانی نظری برگرفته از اندیشه‌های اسلامی و ایرانی بسیار مهم هستند. یکی از مهم‌ترین منابعی که می‌تواند یاریگر پژوهشگران جهت تحقیق در مورد تفکرات ایرانی-اسلامی باشد، تحلیل آثار و نگرش‌های متفکرین مسلمان است. خواجه‌نظام‌الملک طوسی، یکی از مقتدرترین نخبگان عرصه سیاسی و وزیر دربار سلجوقیان بود. اندیشه‌های وی در کتاب سیاست‌نامه (سیرالملوک)، راهگشای مسائل در ابعاد مختلف زندگی شهری است. هدف پژوهش حاضر واکاوی اندیشه‌های خواجه‌نظام‌الملک برای تفسیر شهر ایرانی-اسلامی می‌باشد. لذا با استفاده از روش تحلیل محتوا و متن و به صورت اکتشافی-توصیفی، با بهره‌گیری از اسناد و منابع کتابخانه‌ای، دیدگاه‌های وی در ابعاد مختلف کالبدی، سیاسی-مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی تفسیر می‌گردد. یافته‌ها نشان می‌دهد شهر ایرانی-اسلامی به زعم وی شهری آباد، امن، عادل، مقتدر، مولد و شهر علم است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Iranian-Islamic City through Economic views and urban activities of Nizam al-Mulk
نویسندگان [English]
- HamidReza Saremi 1
- Azadeh Jalali 2
1 Associaate Professor of Urban Planning, Faculty of Arts and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 PhD Student of Urban planning and Design, Faculty of Arts and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Current cities have faced many problems due to the complexity of urban living. Issues that can't be solved only by relying on contemporary and Western ideas, therefore, producing theoretical literature based on Islamic and Iranian ideas is very important. An analysis of the activities and attitudes of Muslim thinkers is one of the most important sources that could help researchers to investigate Iranian-Islamic thought. Nizam al-Mulk was one of the most influential political elites and Seljuk Minister. His thoughts in the Siyāsatnāmeh are the solution to issues in various aspects of urban life. The purpose of this article is to study the ideas of Nizam al-Mulk for the interpretation of the Iranian-Islamic city. Therefore, using content and text analysis and exploratory-descriptive method by utilization of documents and resources, his views are interpreted in various physical, political-managerial, economic and socio-cultural aspects. The findings show that the Iranian-Islamic city, according to Nizam al-Mulk views, is a developed, safe, just, powerful, productive and knowledge city.
کلیدواژه‌ها [English]
- Nizam al-Mulk
- Iranianism
- Islamism
- Iranian-Islamic City
- Seljuk Dynasty
منابع
- اخوان کاظمی، بهرام (1380)، عدالت و خودکامگی در اندیشه سیاسی خواجه نظام‌الملک طوسی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره54، صص 5-27.
- اسلامی، روح الله (1397)، مجموعه مقالات همایش هزاره خواجه نظام‌الملک طوسی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
- بمانیان، محمدرضا (1393)، معنا و مفهوم شناسی شهر ایرانی- اسلامی، مبانی نظری و مصداق ها، نشریه شهر پایدار، شماره 21، صص 69-88.
- پورجعفر، محمدرضا، پورجعفر، علی، صفدری، سیما (1394)، انواع شهر اسلامی و اشاراتی به نحوه شاخص سازی در راستای شهر آرمانی-اسلامی، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، شماره 8، صص 3-20.
- پیرا، فاطمه (1387)، جنسیت و قدرت در سیاست نامه خواجه نظام‌الملک، پژوهش زنان، شماره 3، صص 155-169.
- جوانپور هروی، عزیز (1386)، مبانی مدیریت سیاسی در اندیشه خواجه نظام‌الملک طوسی، علوم مدیریت، شماره 3، صص 7-21.
- حاج بابایی، محمدرضا، شهبندی، محمود (1391)، ابعاد فساد از دیدگاه خواجه نظام‌الملک طوسی، فصلنامه سیاست، شماره 42، صص 59-75.
- خلعتبری، اللهیار، دلیر، نیره (1388)، اندیشه ایران شهری و خواجه نظام‌الملک، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، شماره 2، صص 27-62.
- خواجه نظام‌الملک طوسی، ابوعلی حسن بن علی، سیاست نامه (سیرالملوک)، به تصحیح عباس اقبال، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1394.
- دلیر، نیره (1397)، بررسی انتقادی مناسبات حکومت و مردم در آرا خواجه نظام‌الملک، با تاکید بر مفهوم عدالت و قدرت در سیرالملوک، فصلنامه دولت پژوهی، شماره 15، صص 41-77.
- سرافرازی، عباس (1393)، تاثیر سیاست نامه (سیرالملوک) خواجه نظام‌الملک بر ساختار حکومت سلجوقی، مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام، شماره 13، صص 57-72.
- شاهوردی، داوود (1385)، شرح احول و اندیشه های خواجه نظام‌الملک طوسی، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ، گرایش ایران دوره اسلامی، به راهنمایی امیرتیمور رفیعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی.
- فیض آّبادی، فاطمه (1391)، بررسی شخصیت و عملکرد خواجه نظام‌الملک طوسی در ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ اسلام، به راهنمایی محمد سپهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
- قاسمی، محمدعلی (1386)، قدرت و امنیت در سنت سیاست نامه نویسی: مطالعه سیرالملوک خواجه نظام‌الملک، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 36، صص 261-277.
- قزلسفلی، محمدتقی، معاش ثانی، صبا و مقری، حمید (1391)، فرمانروایی به مثابه عدالت، تاملی در اندیشه های سیاسی خواجه نظام‌الملک، فصلنامه مطالعات سیاسی، شماره 17، صص 1-30.
- گیلانی، نجم الدین، فرجی نصیری، شهریار (1397)، اندیشه سیاسی خواجه نظام‌الملک: تلفیقی از ایران گرایی و اسلام گرایی، همایش بین المللی هزاره خواجه نظام‌الملک طوسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
- معینی، منصوره، کلاهدوزان، اکبر، فردوسی، مسعود و اسدی، ثریا (1394)، اصول مدیریت بر اساس الگوی اسلامی-ایرانی با تکیه بر نظریات خواجه نظام‌الملک طوسی، فصلنامه مدیریت اسلامی، شماره 23، صص 87-103.
- نقره کار، عبدالحمید، (1395)، معماری آیه ها: برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری، تهران: انتشارات فکر نو.
- نقی زاده، محمد، (1396)، شهر اسلامی از اندیشه تا ظهور، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
- نقیزاده، محمد (1385)، معماری و شهرسازی اسلام، تهران: راهیان.
- نوریان، حامد (1394)، بررسی تطبیقی آراء خواجه نظام‌الملک طوسی و خواجه نصیرالدین توسی، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، به راهنمایی دکتر محمد توحید فام، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران مرکزی.
- یعقوب زاده، زهرا (1392)، سیاست های اقتصادی- عمرانی خواجه نظام‌الملک طوسی، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ، ایران دوره اسلامی، به راهنمایی عبدالرفیع رحیمی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره).
- یوسف زمانی، مهرداد، نعمتی آبکنار، علی، خالدیان، ستار (1395)، واکاوی آثار معماری و اقدامات عمرانی نخستین حکمرانان سلجوقی بر اساس منابع مکتوب از سال 429 تا 465ه.ق. پژوهش های باستان شناسی ایران، شماره 12، صص 227-244.
)