نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استادیار، عضو هیأت علمی، گروه شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
فلسفه شیخ اشراق، فلسفه فرهنگ ماست و به نظر می‌رسد در طول چهارده قرن از هر اندیشمند دیگری به فلسفه ایرانی- اسلامی نزدیک‌تر باشد، چرا که پیوستگی ذاتی عمیقی با بستر فکری و زمینه‌های تاریخی ایرانیان دارد. این پژوهش بر آنست که با ژرفکاوی در آراء شهاب‌الدین سهروردی و ورود به کنه فلسفه وی، به تبیین تصویری هرمنوتیک از تعالیم اشراقی از منظر برنامه‌ریزی فضایی و نظام توسعه کالبدی بپردازد. در این راستا مقاله ابتدا به توصیف هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی حکمت اشراقی و تفسیر ارتباط میان فضا و فلسفه نور می‌پردازد، سپس با بهره‌گیری از دستگاه تاویل‌گرایی و روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی، با مرور منابع دست اول تا سوم، در جستجوی استخراج مولفه‌های شهر مطلوب از دید حکمت اشراقی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که صفات شهر اشراقی که بر شالوده جهان‌بینی توحیدی و تعالیم و ارزش‌های والای اسلامی بنا نهاده شده‌اند، در دو قلمروی کلی صفات ساحت کالبدی شامل شهر به مثابه کالبد نور، تجلی‌گاه عالم مثال، حس وحدت، مفاهیم پارادوکسی و نمادگرایی و همچنین صفات ساحت غیر کالبدی شامل شهر آگاهی، ادراک، کمال، شکر، تعلیم، معرفت‌النفس و صعود معنوی قرار می‌گیرند. درک و کاربست این چارچوب مفهومی ارائه شده می‌تواند به عنوان نقطه اتکاء بنیادی، معتبر و مستحکمی که برگرفته از تاملات فلسفی شیخ اشراق است، در نظام نظریه‌ای و حرفه‌ای شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Reproducing the principles of the Ishraq city using the views of Sheikh Shahab al-Din Suhrawardi
نویسندگان [English]
- Hamid reza Saremi 1
- fatemeh shams 2
- Saeideh Mohtasham Amiri 3
1 urban planning, art and architecture faculty, tarbiat modares university, tehran, iran
2 phd
3 Assistant professor, Department of urban planning, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Sheikh Ishraq's philosophy is the philosophy of our culture and it seems to be closer to Iranian-Islamic philosophy than any other school of thought during the last fourteen centuries, because it has an inherent connection with the intellectual background of Iranians. This study aims to explain Shahab al-Din Suhrawardi's views and enter into the essence of his philosophy, to explain a clear and comprehensive picture of enlightenment teachings from the perspective of urban planning and design. In this regard, the article first describes the ontology and epistemology of enlightenment wisdom and interprets the relationship between space and the philosophy of light, then using the interpretive system and qualitative content analysis research method, reviewing first to third hand sources, seeks to extract the components of the desired city from the point of view of enlightenment wisdom. Findings show that the attributes of the enlightened city, which are based on the monotheistic worldview and high Islamic teachings and values, fall into two general categories of attributes of the physical realm, including the city as the body of light, the manifestation of the universe, the sense of unity, the concepts of paradox and symbolism, as well as the attributes of the non-physical realm, including the city of consciousness, perception, perfection, gratitude, education, self-knowledge and spiritual ascent. Understanding and applying this proposed conceptual framework can be used as a fundamental, valid and solid point of reference based on the philosophical reflections of Sheikh Ishraq in the system of theories and professions of urban planning.
کلیدواژه‌ها [English]
- Ishraq Wisdom
- Iranian-Islamic urban planning
- Suhrawardi
- Physical and non-physical realm of the city
- Hermeneutic
معرفت‌شناسی حکمای اسلامی پیوندی ناگسستنی دارد.
منابع
- ابراهیمیدینانی، غلامحسین (1379). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام. جلد سوم. تهران: طرح نو.
- ابوریان، محمدعلی (1372). مبانی فلسفۀ اشراق از دیدگاه سهروردی. ترجمۀ محمدعلی شیخ. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- اردلان، نادر و بختیار، لاله (1379). حس وحدت. ترجمۀ حمید شاهرخ. تهران: خاک.
- امینرضوی، مهدی (1377). سهروردی و مکتب اشراق. ترجمۀ مجدالدین کیوانی. تهران: مرکز.
- بابایی، علی (1395). نقد و تحلیل خوانش ملاصدرا از شیخ اشراق در مسئلۀ رابطۀ وجود و نور. فصلنامۀ مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 20(1)، 57-70.
- باردن، لورنس (1375). تحلیل محتوا. ترجمۀ ملیحه آشتیانی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- بقاییدائمی، عبداله و رئیسسمیعی، محمدمهدی (1395). بازشناسی و تبیین مفهوم نور و ظلمت از دیدگاه سهروردی در معماری اسلامی. دومین کنگرۀ بین‌المللی علوم زمین و توسعۀ شهری.
- بلخاریقهی، حسن (1388). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی (دفتر اول و دوم: وحدت وجود، وحدت شهود و کیمیای خیال). چاپ دوم. تهران: سورۀ مهر.
- بلیکی، نورمن (1385). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمۀ حسن پاوشیان. تهران: نی.
- بورکهارت، تیتوس (1389). هنر مقدس، اصول و روش‌ها. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ چهارم. تهران: سروش.
- پورحسن، قاسم (1388). تأثیر فلسفۀ نور و اشراق بر تأملات سیاسی سهروردی، خردنامه، 57، 4-21.
- پورعبدالله، حبیب‌الله (1389). حکمت‌های پنهان در معماری ایران. چاپ اول. تهران: کلهر.
- پورنامداریان، تقی (1368)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تحلیلی از داستان‌های عرفانی-فلسفی ابن‌سینا و سهروردی. تهران: علمی و فرهنگی.
- جعفریتبریزی، محمدتقی (1376). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- ــــــــــ (1386). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. چاپ پنجم. تهران: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
- حافظنیا، محمدرضا (1391). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت.
- حسینی شاهرودی، سیدمرتضی (1393). شرح حکمت الاشراق شیخ شهاب‌الدین سهروردی. پایگاه اطلاع‌رسانی طهور.
- حکمهالاشراق(1377). ترجمه و شرح: سید جعفر سجادی. چاپ ششم. تهران: دانشگاه تهران.
- حکیمی، محسن، افشار، حمیدرضا، شعبانی، آزاده (1394). هنر و زیبایی از نگاه شهاب‌الدین سهروردی و تأثیر حکمت نوری ایشان بر نگارگری اسلامی. همایش ملی فرهنگ گردشگری و هویت شهری.
- خانلو، ناصرکاظم و آزادی، علی (1394). تحلیل عرفانی کشف و شهود در فلسفۀ سهروردی. فصلنامۀ عرفان اسلامی، 14(53)، 285-298.
- خوش‌نظر، رحیم (1387). حکمت نوری سهروردی و تأثیر آن بر نگارگری ایرانی. کتاب ماه هنر، شماره 117، 37-42.
- دیباجی، سید محمدعلی (1383). فضای نور و معماری نور. باغ نظر، 3، 48-50.
- ــــــــــ (1387). روش‌شناسی حکمت اشراق. حکمت و فلسفه، 4(4)، 115-132.
- ــــــــــ (1390). جایگاه نور در حکمت اشراق. فصلنامۀ اندیشه دینی دانشگاه شیراز، 39، 1-20.
- دیباجی، سید محمدعلی و نقره‌کار، عبدالحمید (1392). هستی‌شناسی معنا در آثار معماری. هویت شهر، 9(14)، 5-16.
- رحمتی، انشاالله و سنقرکلایه، فاطمه (1392). حکمت مشرقی ابن‌سینا و حکمت اشراقی سهروردی. پژوهش‌های معرفت‌شناختی (آفاق حکمت)، دورۀ دوم، 6، 1-29.
- ریخته‌گران، محمدرضا (1385). هنر و تحقق حقیقت. مجلۀ رواق اندیشه، 3.
- ساداتی‌زاده، سیدسجاد، حسینیشاهرودی، سیدمرتضی و نیک‌سیرت، عبدالله (1396). سیر تاریخی مسئلۀ اصالت بر پایۀ نظریات سهروردی. فصلنامۀ علمی-پژوهشی تاریخ، سال دوازدهم، 46، 57-76.
- سبحانیتبریزی، جعفر و محمدرضایی، محمد (1387). اندیشۀ اسلامی 1، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها. مرکز برنامه‌ریزی و تدوین متون درسی. ویراست دوم. قم: دفتر نشر معارف.
- سجادزاده، حسن، پرندوش، سینا و دایی‌چی، محمد (1392). هویت اسلامی در ساختار کالبدی شهرهای ایرانی و احیای هویت بومی معماری اسلامی-ایرانی. دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
- سجادی، سیدجعفر (1384). دیباچه بر حکمت متعالیه. تهران: طهوری.
- ـــــــــــ (1377). شهاب‌الدین سهروردی و سیری در فلسفۀ اشراق. تهران: دانشگاه تهران.
- ـــــــــــ (1379). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سهروردی (1377). قصه‌های شیخ اشراق. ویرایش جعفر مدرس صادقی. تهران: مرکز.
- سهروردی (1372). مجموعه مصنفات. مجلدهای 1-4. به تصحیح سیدحسین نصر. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ــــــــــ (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- سیدعرب، حسن (1387). بررسی و نقد کتاب «حکمت اشراق سهروردی». نامۀ علوم انسانی، 119- 127.
- شفیعی، فاطمه و فاضلی، علیرضا (1392). زیبایی و شأن وجودی آن نزد سهروردی. نشریۀ پژوهش‌های هستی‌شناختی دانشگاه تربیت‌دبیر رجایی، 2(3)، 101-122.
- شفیعی، فاطمه، فاضلی، علیرضا، آزادی، محمدجواد (1393). بررسی تجلی رمز نور در معماری اسلامی (بر مبنای نگاه اشراقی سهروردی به نور و تأکید بر شاخصه‌های مساجد اسلامی). فصلنامۀ نگارینۀ هنر اسلامی، 3، 24-41.
- شهرزوری، شمسالدینمحمد (1380). شرح حکمت‌الاشراق. تصحیح دکتر حسین ضیایی. تهران:، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- صارمی، حمیدرضا و شیدایی، آیلین (1399). خوانش سرمایۀ اجتماعی در حکمت صدرایی. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان. سال دهم، 1، 159-183.
- صارمی، حمیدرضا و مهدویان‌پور، جواد (1399). بررسی اندیشۀ شهرسازی شیخ شهاب‌الدین سهروردی. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 6(2)، 253-276.
- طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان. ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ــــــــــــ (1382). ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- فتح‌الهی، علی و بغدادی، اکرم (1396). مفهوم نور در قرآن، برهان و عرفان. تفسیر متون وحیانی، 1(1)، 157-190.
- کاظمخانلو، ناصر و آزادی، علی (1396). تحلیل عرفانی کشف و شهود در فلسفۀ سهروردی. عرفان اسلامی، دورۀ چهاردهم، 53، 285-298.
- کمالی‌زاده، طاهره (1389). مبانی حکمی هنر و زیبایی از دیدگاه شهاب‌الدین سهروردی. چاپ اول. تهران: ترجمه و نشر آثار هنری متن.
- لاجوردی، فاطمه (1383). مینو و گیتی و مراتب وجود در فلسفۀ اشراق. فصلنامۀ برهان و عرفان، 1(2)، 120-137.
- مصباحیزدی، محمدتقی (1379). آموزش فلسفه. جلد اول. تهران: چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
- ملاصدرا، محمدبن ابراهیم (1391). حاشیه بر شرح حکمهالاشراق. تصحیح و تحقیق سیدمحمد موسوی. تهران: حکمت.
- نزهت، بهمن (1388). نماد نور در ادبیات صوفیه. مطالعات عرفانی، دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه کاشان، 9، 155-184.
- نصر، سیدحسین (1380). پیش‌گفتار در نادر اردلان و لاله بختیار (پدیدآورندگان)، حس وحدت (حمید شاهرخ، مترجم)، اصفهان: نشر خاک.
- ـــــــ (1389). هنر و معنویت اسلامی. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران: حکمت.
- نقره‌کار، عبدالحمید (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: پیام سیما.
- نقره‌کار، عبدالحمید و رئیسی، محمدمنان (1394). هستی‌شناسی معنا در آثار معماری. هویت شهر، 24، 5-16.
- نوربخش، سیما (1384). نور در حکمت سهروردی. چاپ دوم. تهران: سعید محبی.
- ـــــــــــــ (1388). مبانی معرفت‌شناسی حکمت اشراق سهروردی. حکمت و فلسفه، 5(1)، 31-45.
- هاشمیاردکانی، سیدحسن، نوروزی، رضاعلی، بختیارنصرآبادی، حسنعلی (1387). درآمدی بر معرفت‌شناسی سهروردی و دلالت‌های تربیتی آن. تربیت اسلامی، 3(6)، 161-180.
)