نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه روانشناسی دانشکده روانشناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 گروه روان شناسی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

چکیده

در منابع روانشناختی با رویکردی اسلامی، غالبا واژه نفس معادل مفهوم روان در نظر گرفته شده و با این تناظر مفهومی تلاش می شود تا برای روانشناسی در چارچوب دینی تاریخی تدارک شود. این مقاله در صدد است تا نشان دهد که میزان قرابت مفهومی این دو واژه تاچه حد است و آیا می توان این دو را معادل سازی کرده و با این نگاه از دانش روانشناسی اسلامی با بهره گیری از علم النفس یاد کرد. روش تحقیق این پژوهش تحلیل متن است. در این بررسی منابع اصیل تفسیری و لغت، تحلیل و با مقایسه آن با روان و تعریف آن در کتاب های مرجع روانشناسی، به تحلیل نسبت نفس و روان پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که واژه نفس در قرآن کریم به معنای حقیقت و هویت انسان به کار رفته است و می‌تواند ابعاد مختلف وجودی او را در برگیرد. اصلی‌ترین نقطه تمایز نفس و روان در بعد فراجسمانی نفس است. روان در روان‌‌شناسی در مکاتب مختلف معنایی مادی و دنیایی دارد. اما در نفسی که قرآن معرفی می‌کند بعد فرامادی و فراجسمانی، بسیار پررنگ است. به طور خلاصه می‌توان گفت رابطه نفس و روان عموم و خصوص مطلق است. چرا که نفس همه حقیقت انسان را نشان می‌دهد؛ اما روان به ابعاد محدودی از وجود انسان اشاره دارد. با این توصیف این تناظر مفهومی موجود که نفس را معادل روان در نظر می گیرد، غالبا به تقلیل مفهوم نفس منتهی شده و نتایج آن از شمول کافی برخوردار نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison of the concept of soul in Quran and psyche in psychology

نویسندگان [English]

  • Zeinab Sadat Rohani 1
  • Hadi Bahrami Ehsan 2

1 Department of Psychology, Faculty of Psychology, University of Tehran, Tehran, Iran

2 Department of Psychology, University of Tehran

چکیده [English]

In psychological sources with an Islamic approach, the word soul (nafs) is often considered equivalent to the concept of psyche, and attempt to prepare a history for religious psychology. This article seeks to show the degree of conceptual similarity of these two words and whether these two can be equated. The method of this research is text analysis. In this study, the original interpretive and vocabulary sources have been analyzed and by comparing it with the psyche and defining it in psychological reference books, the relationship between the soul and the psyche has been analyzed. The results of this study show that the word soul in the Holy Qur'an has been used to mean the identity of man and can include various aspects of his existence. the main point of difference between soul and psyche is the trans-physical dimension of soul. The psyche has a materialistic meaning in psychology in different schools. But in the soul that the Qur'an introduces, the metamaterial and trans-physical dimension is very prominent. In short, the psyche is a subset of the soul. Because the soul represents all the existence of human; But the psyche refers to limited dimensions of human existence. With this description, the existing conceptual correspondence, which considers the soul as equivalent to the psyche, often leads to a reduction of the concept of the soul and its results are not sufficiently included.

کلیدواژه‌ها [English]

  • soul
  • Quran
  • psyche
  • psychology
  • human
  1. منابع

    1. قرآن کریم
    2. ابنمنظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان‌العرب. بیروت: دار صادر.
    3. باقری، خسرو و خسروی، زهره (1387). نظریه‌های روان‌شناسی معاصر: به‌سوی سازه‌گرایی واقع‌گرایانه. تهران: علم.
    4. برینگ، ادوین جی (1374). تاریخ علم روان‌شناسی. ترجمۀ سعید شاملو. تهران: رشد.
    5. جوادی آملی، عبدالله (1386). تفسیر انسان به انسان. تهران: اسراء.
    6. ـــــــــــــــــــ (1388). زن در آینۀ جلال و جمال. تهران: اسرار.
    7. ـــــــــــــــــــ (1390). تفسیر تسنیم (17). تهران: اسراء.
    8. ـــــــــــــــــــ (1391). حکمت عبادات. تهران: اسراء.
    9. حاتمی، جواد (1392). دربارۀ علم شناختی. تهران: امیرکبیر.
    10. حاج اسماعیلی، محمدرضا و فقیهی، زهرا (1389). شناخت روح و نفس در قرآن و تأثیر آن‌ها بر شخصیت انسان. اندیشۀ نوین دینی، 32: 133-154.
    11. حاجتی شورکی، سید محمد و نقوی، حسین (1396). تحلیل واژگانی روح، نفس، قلب، فؤاد و صدر در قرآن و بررسی چندگانه یا متحدبودن آن‌ها با تأکید بر دیدگاه‌های علامه طباطبایی، آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله جوادی آملی. قرآن شناخت، 19: 37-54.
    12. حقانی زنجانی، حسین (1378). معانی نفس در علم‌النفس از دیدگاه قران. درس‌هایی از مکتب اسلام، 8(39): 33-39.
    13. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1369). مکتب‌های روانشناسی و نقد آن. جلد 1. تهران: سمت.
    14. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق). مفردات الفاظ ‌القرآن. بیروت: دارالقلم.
    15. سانتراک، جان (2003). زمینۀ روان‌شناسی. ترجمۀ مهرداد فیروزبخت. تهران: رسا.
    16. شکرکن، حسین، نفیسی، غلامرضا، برادران رفیعی، علی‌محمد، ماهر، فرهاد و غروی، محمد (1372). مکتب‌های روانشناسی و نقد آن. جلد دوم. تهران: سمت.
    17. شولتز، دوان پی، شولتز، سیدنی آلن (1384). تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمۀ علی‌اکبر سیف، حسن پاشاشریفی، خدیجه علی‌آبادی، جعفر نجفی‌زند. تهران: دوران.
    18. شولتس، دوآن (1369). روان‌شناسی کمال الگوهای شخصیت سالم. ترجمۀ گیتی خوشدل. تهران: نو.
    19. صبوحی طسوجی، علی (1394). تدبر در قرآن کریم (حزب مفصل سوره‌های انشقاق تا ناس). قم: علی صبوحی تسوجی.
    20. طباطبایی، سید محمدحسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    21. ــــــــــــــــــــــــــ (1374). ترجمۀ تفسیر المیزان. ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    22. طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
    23. ــــــــــــــــــــــ (1409 ق). التبیان فی تفسیرالقرآن. بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
    24. عسکری، حسن بن عبدالله (1400 ق). الفروق فی‌اللغة. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
    25. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409 ق). کتاب العین. قم: هجرت.
    26. فرقانی، مرتضی، نوری، نجیب‌الله و شیخ شعاعی، علیرضا (1391). نگاهی به روانشناسی اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    27. فروید، زیگموند (1388). زندگی علمی من. ترجمۀ علیرضا طهماسب. تهران: بینش نو.
    28. قرشی، علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
    29. کجباف، محمدباقر (1394). بررسی و نقد نظریۀ انسان‌گرایی مزلو با رویکرد اسلامی. دوفصلنامۀ علمی-تخصصی تحول در علوم انسان، 3(4): 65-86.
    30. لاندین، رابرت ویلیام (1383). نظریه‌ها و نظام‌های روان‌شناسی. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. تهران: ویرایش.
    31. مصباح یزدی، محمدتقی (1391). پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    32. ــــــــــــــــــــــ (1392). انسان‌سازی در قرآن. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    33. ــــــــــــــــــــــ (1392). انسان‌شناسی در قرآن. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    34. ــــــــــــــــــــــ (1392). آیین پرواز. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    35. ــــــــــــــــــــــ (1392). بهترین‌ها و بدترین‌ها از دیدگاه نهج‌البلاغه. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    36. مصطفوی، حسن (1385). التحقیق فی کلمات القرآن‌الکریم. تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
    37. میزیاک، هنریک و استاوت سکستون، ویرجینیا (1966). تاریخچه و مکاتب روان‌شناسی. ترجمۀ احمد رضوانی. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
    38. هرگنهان، بی. آر. (1389). تاریخ روان‌شناسی. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. تهران: ارسباران.
    39. ویس‌کرمی، مهرداد (1393). بررسی تطبیقی آرامش روانی در قرآن و روان‌شناسی. پایان‌نامۀ دکتری. دانشگاه معارف اسلامی.