نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی وزارت علوم تحقیقات و فناوری
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه
چکیده
سلامت اجتماعی ازجمله مفاهیم نوظهوری است که در عرصه نظری و سیاستگذاری موردتوجه اندیشمندان بوده است. سلامت اجتماعی به مفهوم سرمایه اجتماعی شهروندان و نهادهای یک جامعه اشاره دارد. بهعبارتدیگر هرچه انگیزههای ارتباطی فرد بالاتر و تعداد خطوط پیوندی فرد و جامعه بیشتر باشد، سلامت اجتماعی آن فرد و جامعه بهتر ارزیابی میشود. اما در دیدگاه قرآنی سلامت فرد و جامعه در تعامل با یکدیگر و در پرتوحی معنا پیدا میکند. درواقع جامعه وقتی سالم محسوب میشود که مقدمات کمال فردی و اجتماعی در آن فراهم باشد. این مقاله پس از مرور ادبیات نظری موجود و ارزیابی آنها، تلاش کرده است با خوانشی زمینهمند و درون پارادایمی، نگاه قرآن به سلامت اجتماعی و چگونگی طراحی و الگوسازی آن پرداخته است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی بوده است. مبتنی بر این روش از نگاه قرآن سلامت اجتماعی دارای دو بعد فردی و جمعی است. در بعد فردی به سلامت معنوی به معنای اعتقاد به توحید، معاد و نبوت و معناداری جهان هستی، سلامت رفتاری به معنای پرهیز از رذیلتها و تقرب به فضیلتها و سلامت جسمی به معنای حفظ جان و تغذیه مناسب پرداخته شده است. در بعد جمعی سلامت موضوعاتی چون سلامت خانواده، سلامت محلی، سلامت سازمانی و سلامت زیستمحیطی موردبررسی قرار گرفته است. ابعاد فردی و جمعی سلامت اجتماعی زمینهساز جامعه سالم هستند که با راهبردهایی چون توحید، ولایت، تعاون، اتحاد، عدالت، خردگرایی، کمالجویی، شریعت محوری و حقجویی قابل تحقق هستند.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
سلامت اجتماعی در آیینه قرآن: ارائه یک الگوی جامعه سالم مبتنی بر آیات الهی
نویسندگان [English]
- mohamadali fateminia 1
- fatemeh amirabadi farahani 2
1
2 PhD student in Persian language and literature and university lecturer
چکیده [English]
سلامت اجتماعی ازجمله مفاهیم نوظهوری است که در عرصه نظری و سیاستگذاری موردتوجه اندیشمندان بوده است. سلامت اجتماعی به مفهوم سرمایه اجتماعی شهروندان و نهادهای یک جامعه اشاره دارد. بهعبارتدیگر هرچه انگیزههای ارتباطی فرد بالاتر و تعداد خطوط پیوندی فرد و جامعه بیشتر باشد، سلامت اجتماعی آن فرد و جامعه بهتر ارزیابی میشود. اما در دیدگاه قرآنی سلامت فرد و جامعه در تعامل با یکدیگر و در پرتوحی معنا پیدا میکند. درواقع جامعه وقتی سالم محسوب میشود که مقدمات کمال فردی و اجتماعی در آن فراهم باشد. این مقاله پس از مرور ادبیات نظری موجود و ارزیابی آنها، تلاش کرده است با خوانشی زمینهمند و درون پارادایمی، نگاه قرآن به سلامت اجتماعی و چگونگی طراحی و الگوسازی آن پرداخته است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی بوده است. مبتنی بر این روش از نگاه قرآن سلامت اجتماعی دارای دو بعد فردی و جمعی است. در بعد فردی به سلامت معنوی به معنای اعتقاد به توحید، معاد و نبوت و معناداری جهان هستی، سلامت رفتاری به معنای پرهیز از رذیلتها و تقرب به فضیلتها و سلامت جسمی به معنای حفظ جان و تغذیه مناسب پرداخته شده است. در بعد جمعی سلامت موضوعاتی چون سلامت خانواده، سلامت محلی، سلامت سازمانی و سلامت زیستمحیطی موردبررسی قرار گرفته است. ابعاد فردی و جمعی سلامت اجتماعی زمینهساز جامعه سالم هستند که با راهبردهایی چون توحید، ولایت، تعاون، اتحاد، عدالت، خردگرایی، کمالجویی، شریعت محوری و حقجویی قابل تحقق هستند.
کلیدواژهها [English]
- اسلام
- قرآن
- سلامت اجتماعی
- سلامت فردی
- جامعه سالم
منابع
- آرون، ریمون (1381). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعهشناسی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: انتشارات علمی-فرهنگی.
- اخلاقی، اسماعیل (1390). عوامل خوشبختی در خانواده از نظر قرآن و روایات. ماهنامۀ پیام زن، (23).
- ادریسی، افسانه، شیخدادزاده، لیلا و برزگری، محمدرضا (۱۳۹۵). تأثیر احساس امنیت اجتماعی بر سلامت اجتماعی پزشکان (مورد مطالعه: پزشکان شهر تهران). مجلۀ علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، ۳۴(۳).
- اسلامپور، عسگری (1389). محیطزیست در اسلام. تهران: مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما.
- اسمحسینی، غلامرضا (1388). نظام بهداشت و سلامت در اسلام. دوفصلنامۀ تخصصی قرآن و علم، 3(5).
- فیروزی، رضا، اسماعیلی، مصطفی و معتمدی، عبدالله (1392). مفهومشناسی سلامت از دیدگاه قرآن و حدیث. نشریۀ فقه پزشکی، (15-16).
- اکبری مطلق، جواد (1391). نقد و بررسی آرمانشهر افلاطون در پرتو مدینۀ فاضلۀ مهدوی. 4(2)، 89 ـ 104.
- امیدواری، سپیده (1387). سلامت معنوی: مفاهیم و چالشها. فصلنامۀ تخصصی پژوهشهای میانرشتهای قرآنی، 1(1).
- حسینی، سیدابوالقاسم (1380). اصول بهداشت روانی: بررسی مقدماتی اصول بهداشت روانی، رواندرمانی و برنامهریزی در مکتب اسلام، نشر آستان قدس، چاپ سوم.
- بوعلی سینا (428- 370 ه ق). اشارات و تنبیهات. جلد سوم.
- جواهری، محمدرضا (1395). شاخصهای جامعۀ سالم از منظر قرآن. راهبردهای ارتقای سلامت (مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه)، 4(2)، 51-60.
- جوشنلو، محسن و همکاران (1388). طراحی فرم کوتاه مقیاس بهروزی اجتماعی برای استفاده در نمونههای ایرانی. فصلنامۀ رفاه اجتماعی.
- جوکار، بهرام (1386). نقش واسطهای تابآوری در رابطۀ بین هوش هیجانی و هوش عمومی در رابطه با رضایت از زندگی. مجلۀ روانشناسی معاصر، (2).
- جین، کیتس، پیردی، آلیسون و داگلاس جی (1384). ارتقاء سلامت (دانش و رفتار). ترجمۀ داوود شجاعیزاده و دیگران. چاپ اول. تهران: نشر آیندهسازان- شهرآب.
- درخشاننیا، فریبا، رفیعی، حسن، خانکه، حمیدرضا، اقلیما، مصطفی و رهگذر، مهدی (۱۳۹۴). ویژگیهای «جامعۀ سالم» براساس تجارب و ادراکات شهروندان تهرانی. رفاه اجتماعی، ۱۵(۵۶)، ۳۱۵-۳۴۶.
- رحیمینژاد، مرتضی (1376). حکمت شیعی. تهران: اندیشۀ معاصر.
- رفیعپور، فرامرز (1378)، آنومی یا آشفتگی اجتماعی، تهران، انتشارات سروش.
- رضوانخواه، سلمان و فاضلی دهکردی، مهدی (1389). احصاء و بررسی مبانی و اصول و روشهای کار و تلاش جهادی از منظر قرآن کریم. مجلۀ مطالعات قرآن و حدیث، (2).
- سام آرام، عزتاله، هزارجریبی، جعفر، فداکار، محمدمهدی، کرمی، محمدتقی و شمسایی، محمدمهدی (1392). سلامت معنوی؛ چارچوب، محدوده و مؤلفههای مبتنی بر آموزههای اسلام. برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 5 (14)، 1-26.
- سامآرام، عزتالله (1388). بررسی رابطۀ سلامت اجتماعی با تأکید بر رهیافت پلیس جامعهمحور. فصلنامۀ علمی-پژوهشی انتظام اجتماعی، 1(1).
- سجادی، حمیرا و صدرالسادات، سید جلال (1384). شاخصهای سلامت اجتماعی. مجلۀ علمی، آموزشی اقتصادی- سیاسی اطلاعات، (207)، 244-253.
- شاهدی، غفار (1383). توحید و حکومت دینی. فصلنامۀ حکومت اسلامی، (31).
- صفیخانی، حمیدرضا (1386). سلامت از دیدگاه اسلام. تأمین اجتماعی، 9(1)، 225-246.
- طهماسبی بلداجی، اصغر و قنبری، لیلا (1395). بررسی شاخصههای فرهنگ اسلامی جهت تأمین سلامت فردی و اجتماعی از منظر قرآن کریم. مجلۀ پژوهشهای میانرشتهای قرآن کریم، 7(1)، 37-50.
- علیوردینیا، اکبر، شارعپور، محمود ورمزیار، مهدی (1387). سرمایۀ اجتماعی خانواده و بزهکاری. فصلنامۀ پژوهش زنان، 6(2).
- فارابی، ابونصر محمد (1358) سیاست مدنیه. ترجمۀ جعفر سجادی. چاپ اول. تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
- فارابی، ابونصر محمد (1361) اندیشههای اهل مدینۀ فاضله. سید جعفر سجادی. تهران: کتابخانۀ طهوری.
- فارسینژاد، معصومه (1383). بررسی رابطۀ سبکهای هویت با سلامت اجتماعی و خودکار آمدی تحصیلی در دانشآموزان دختر و پسر پایۀ دوم دبیرستانهای شهر تهران. پایاننامۀ کارشناسیارشد. دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه تهران.
- فدایی مهربانی، مهدی (1386). شهرنشینی، رسانه و سلامت اجتماعی. نشریۀ پژوهشهای ارتباطی، (149) 67-86.
- کرتیس، آنتونی جیمز (1382). روانشناسی سلامت. ترجمۀ فرامرز سهرابی. تهران: نشر طلوع دانش.
- مطهری، مرتضی (1381) آشنایی با قرآن. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
- هزارجریبی، جعفر و صفری شالی، رضا (1391). آناتومی رفاه اجتماعی. چاپ اول. تهران: مؤسسۀ انتشاراتی جامعه و فرهنگ.
- یداللهپور، محمدهادی، سیّدی اندی، جلیل، رضایی، راضیه، برهانی، محبوبه و بختیاری افسانه (1394). بررسی آیههای قرآن کریم در زمینۀ سه بعد اصلی سلامتی (جسمی، روانی و اجتماعی). نشریۀ اسلام و سلامت، ۲(۳)، ۴۸-۵۶.
- نادعلی، فاطمه (1391) تشویق به کار و تلاش از منظر قرآن و روایات. مجلة قرآنی کوثر، 42، 95-104.
- یزدانپناه، لیلا (1382)، بررسی عوامل موثر بر مشارکت اجتماعی شهروندان 18 سال به بالای شهر تهران، پایاننامه دکتری رشته جامعهشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی.
- Abarca, A.B., & Díaz, D. (2007). Social order and mental health: a social wellbeing approach. Psychology in Spain, 61-71.
- Callaghan, L. (2008). Social well-being in extra care housing: An overview of the literature, personal social service research unit, established at the University of Kent a Canterbury.
- Desai, R. A., Dausey, D. J., & Rosenheck, R. A. (2005). Mental health service delivery and suicide risk: The role of individual and facility factors. American Journal of Psychiatry, 62, 311-318.
- Hyyppä, M. T. (2010). Healthy Ties Social Capital, Population Health and Survival Springer Dordrecht Heidelberg London New York Library of Congress Control Number: 2010934648 © Springer Science+Business Media B.V.
- Keyes, C. L. M. (2003). Complete mental health: An agenda for the 21th century. In C. L. M. Keyes, & J. Haidt (Eds.), Flourishing: Positive psychology and the life well-lived (pp. 293-312). Washington DC: American Psychological Association Press.
Keyes, C., Shapiro, A. (2004). Social well-being in the United States: A descriptive epidemiology. In O. Brim, C. Ryff, & R. Kessler (Eds.), how healthy are we: A national study of well-being at midlife (pp. pp. 350–372). Chicago: University of Chicago Press.
- Keyes, C. L. M., & Lopez, S. J. (2005). Toward a science of mental health: Positive direction in diagnosis and intervention. In C. R. Snyder, & S. J. Lopez (Eds.), handbook of positive psychology (pp .45 – 59). Oxford: University Press.
- Keyes, C., Lee, M., & Shapiro, A. (2004). Social well-being in the United States: A Descriptive Epidemiology.
- Keyes, C., & Lee, M. (1998). Social well-being. Social Psychology Quarterly, 61(2), 121-190.
- Larson, J. (1993). The measurement of social well-being. Social Indicators Research, 28, 285-296.
- Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 1069–1081.
- Ryff, C. D., & Keyes, C. L. M. (1995). The structure of psychological well-being revisited. Journal of Personality and Social Psychology, 69, 719–727.
- Ryff, C. E, & Wu, C-L. (1996). Psychiatric disorders in America: The epidemiological catchment area study. New york: Free Press
- Ryff, C., & Singer, B. (2005). Integrative science in pursuit of human health and well-being. In C. R. Snyder, & S. J. Lopez, (Eds.), Handbook of Positive Psychology (pp. 541–555). Oxford: University Press.
- Seligman, M. E. P. (2002). Authentic happiness. New York: Free Press.
- Seligman, M. E. P., Parks, A. C., & Steen, T. (2005). A balanced psychology and a full life. In A. Huppert, N. B. Felicia, & Keverne, B. (Eds.), the science of well-being (pp. 275 284). Oxford: University Press.
- Shapiro, A., & Keyes, C. L. M. (2007). Marital status and social well-being: Are the married always better off? Springer Science Business Media B.V.