نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم(رئیس دانشکده علوم قرآنی شاهرود)
چکیده
تقسیم بندی‌های متفاوتی از عقل از نظر غایت و حوزه فعالیت وجود دارد. یکی از آن‌ها به عقل از منظر فعالیت در بعد دنیایی و آخرتی یا حیوانی و روحانی می‌نگرد و دو قسم با نام عقل معاش و عقل معاد را پدید می‌آورد. از‌آن‌جا که دین اسلام به زندگی دنیایی نگاه ویژه‌ای دارد و آن را وسیله-ای جهت رسیدن به زندگی جاویدان می‌داند، اهمیت توجه به موضوع عقل معاش مشخص می‌شود.
تعبیر عقل معاش در آیات و روایات به صراحت به کار نرفته و از جمله تعابیری است که در دوره های بعدی وضع شده است و تعاریف مختلفی از آن به چشم می‌خورد؛ چنان که گروهی آن را عقل اقتصادی، گروهی آن را عقل عملی یا جزئی می‌دانند. مفهوم شناسی عقل معاش، معرفتی در راستای شناسایی عقل و کارکرد آن در زندگی دنیایی از دیدگاه دانشمندان اسلامی و زمینه‌ساز بهره‌مندی صحیح، از این عطیه ارزشمند الهی است. این نوشتار پس از بیان تقسیمات کلی عقل از نظر دانشمندان اسلامی به تبیین مفهوم عقل معاش و وجوه متصور آن اشاره دارد و «معادگرا بودن عقل معاش» را شرط تحقق مفهوم صحیح آن می‌داند. ازاین‌رو، به کمال رساندن این قوه موجب می‌شود که زندگی عقلانی و حیات طیبه قرآنی تحقق یابد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Recognition of the concept of "livelihood intellect" and its aspects from the perspective of Islamic scientists
نویسنده [English]
- roohollah mohammadi
Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, University of Science and Education, Holy Quran (Head of Shahroud College of Quranic Sciences).
چکیده [English]
There are different divisions of reason in terms of purpose and scope. One of them looks at the intellect from the perspective of activity in the worldly and hereafter or animal and spiritual dimensions and creates two types called the intellect of livelihood and the intellect of resurrection. Since the religion of Islam has a special view of worldly life and considers it a means to attain eternal life, the importance of paying attention to the subject of livelihood is clear.
The interpretation of the subsistence intellect has not been used explicitly in the verses and hadiths and is one of the interpretations that has been set in the following periods and different definitions of it can be seen, such as some group is economic intellect, some group is practical intellect or. They know a little bit. After stating the general divisions of the intellect from the point of view of Islamic scholars, this article discusses the relationship between the intellect of livelihood and the intellect of the resurrection and considers "the resurrectionism of the intellect of living" as a condition for the realization of its correct meaning. Therefore, perfecting this power will lead to the realization of rational life and the life of the Qur'an.
کلیدواژه‌ها [English]
- The Wisdom of Wages
- the Wisdom of the Resurrection
- the Divisions of Wisdom
- Rational Life
- Islamic Scientists
منابع
- قرآن کریم.
- ابن‌شعبه حرانى (1404ق)، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه و آله، قم: جامعه مدرسین.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، سوم، به تحقیق جلال الدین میردامادی، بیروت: دار صادر.
- امامی، حسن (بی‌تا)، حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.
- ایازی، محمد علی (1387ش)، کافی پژوهی، قم: دار الحدیث.
- باردن، لورنس (1375ش)، تحلیل محتوا، ترجمۀ ملیحه آشتیانى، تهران: دانشگاه شهید بهشتى.
- برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371ق)، المحاسن، چاپ دوم، قم: بی‌نا.
- بلخی، جلال الدین محمد (1382ش)، میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی معنوی، شرح کریم زمانی، تهران: نشر نی.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366ش)، غرر الحکم و درر الکلم، شرح جمال‌الدین خوانساری، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
- جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد (بی‌تا)، صحاح اللغه، بیروت: دارالعلم.
- حرعاملی، محمدبن‌حسن (1380)، وسائل الشیعه، چاپ سوم، قم: نصایح.
- حسینی زبیدی، محمد مرتضى (1414ق)، تاج العروس، بیروت: دار الفکر.
- حکیمی، محمدرضا و محمدعلی حکیمی و علی حکیمی (1380ش)، الحیاة، ترجمۀ احمد آرام، سوم، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
- خاتمی، احمد (1370ش)، فرهنگ علم کلام، تهران: صبا.
- خامنهای، سیدعلی (1391ش)، بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی در تاریخ 23/7/91، بازیابی شده در تاریخ 7/2/99. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العضمی سیدعلی خامنهای، http://farsi.khamenei.ir
- ختمی لاهوری، عبدالرحمان بن سلیمان (1381ش)، شرح عرفانی غز‌ل‌های حافظ، تصحیح بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: قطره.
- راغب اصفهانى، حسین‌بن محمد (1412ق)، المفردات، دمشق: الدار الشامیة.
- رحیمپور ازغدی، حسن (1386ش)، مهدی(عج) ده انقلاب در یک انقلاب، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
- سبحانی تبریزی، جعفر (1382ش)، حسن و قبح عقلی یا پایههای اخلاق جاودان، تحقیق: علی ربانی گلپایگانی، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
- سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (1387ش)، معارف قرآن، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
- شیرازی، رضا (1387ش)، درس‌های شرح منظومه حکیم سبزواری، تهران: حکمت.
- شیرازی، شجاع (1356ش)، انیس الناس، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- طباطبایی، محمدحسین (۱۴۲۲ ق)، نهایه الحکمه، قم: نشر اسلامی.
- طباطبایى، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
- طبرسى، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- غرویان، محسن (1377ش)، فلسفه اخلاق از دیدگاه اسلام، قم: یمین.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1385ش)، کنزالعرفان، ترجمۀ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم: نوید.
- فراهیدى، خلیل بن أحمد (1409ق)، کتاب العین، قم: هجرت.
- فیروزآبادی، مجدالدین (بی‌تا)، القاموس المحیط، بیروت: انتشارات دارالمعرفه.
- فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا)، مصباح المنیر، قم: مؤسسه نشر معارف اهل بیت.
- فیضکاشانى، محمدمحسن (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین على(ع).
- قمی، عباس (1376ش)، مفاتیح الجنان، ترجمۀ محمد موسوی دامغانی، تهران: فیض کاشانی.
- کاشانی، عزالدین محمود (بی‌تا)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، مصحح جلال‌الدین همائی، تهران: نشر هما.
- کلینی، محمدبن یعقوب (1429ق)، الکافی، قم: دارالحدیث.
- گروه معارف (7/3/1391ش)، «کار و عقل معاش»، روزنامه کیهان، شماره 20219: 6.
- مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
- مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، بنادر البحار، ترجمۀ علی نقی فیض الاسلام، تهران: فقیه.
- مصطفوی، سیدحسن (1360ش)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مطهری، مرتضی (۱۳۶۸)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: نشر صدرا.
- مطهری، مرتضی (۱۳۷۰الف)، درس‌های الهیات شفا، تهران: نشر حکمت.
- مطهری، مرتضی (۱۳۷۰ب)، مقالات فلسفی، تهران: نشر حکمت.
- مطهری، مرتضی (۱۳۷۳)، انسان کامل، تهران: نشر صدرا.
- ملا صدرا(صدر الدین شیرازى)، محمّد بن ابراهیم (1383ش)، شرح اصول کافی، ترجمۀ محمّد خواجوى، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانى و مطالعات فرهنگى.
- مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (1387ش)، تشیع و مدرنیته در ایران معاصر (مجموعه مقالات)، قم: مؤسسه امام خمینی.
- مولوی، جلال الدین محمدبن محمد (1378ش)، شرح جامع مثنوی معنوی، شرح کریم زمانی، تهران: اطلاعات.
- مهدی‌زاده، حسین (1382ش)، «درآمدی بر معناشناسی عقل در تعبیر دینی»، معرفت، شمارۀ 74: 28-38
- نعیم، محمد (1387ش)، شرح مثنوی، تحقیق علی اوجبی، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- نهاوندی، علی (1391ش)، عقل گرایی در کلام شیعی، مشهد: عروج اندیشه.
)