نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی

2 عضو گروه پژوهشی توانمندسازی خانواده های آسیب پذیر جهاد دانشگاهی علامه طباطبایی

چکیده

حجة الاسلام، ابوحامد، امام محمد غزّالی طوسی، یکی از بزرگ‌ترین مردان تصوف سده‌ی پنجم هجری (505- 450 ه.ق) است. مقاله‌ی پیش‌رو در پی شناخت گزیده‌ای از اندیشه‌های جمعیتی غزالی درباب پدیده‌های مهاجرت و یا به تعبیر خود وی "سفر" می‌باشد. وی اندیشه‌های خود را حدود نهصد سال پیش در کتاب "احیاء علوم‌الدین" و هم‌چنین کتاب کیمیای سعادت که فشرده‌ی فارسی اثر فوق است، ارائه نمود. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی است. در این زمینه، از اسناد و مدارک، منابع و آثار غزالی بهره گرفته‌ایم تا درزمینۀ موضوع مدنظر به جمع‌بندی برسیم. بنابر یافته‌های تحقیق، او بسیاری از ابعاد پدیده‌ی مهاجرت را که دوران کنونی مطرح هستند را بررسی کرده است. وی مهاجرت را پدیده‌ای گروهی، اختیاری و غالباً کوتاه‌مدت دانسته که به دلایل مختلف نظیر اوضاع نامساعد اقتصادی و گرانی، در جهت کسب علوم مختلف دینی، اخلاق نفس و آیات خدای روی زمین، تفرج و تفنن، گریختن از بیماری‌های مرگبار و آن‌چه دین را مشوش می‌کند؛ صورت می‌پذیرد. هم‌چنین قائل به ارتباط تنگاتنگ میان مهاجرت و عمران و آبادنی می‌باشد و در نوشته‌های خویش به روایت‌های تاریخی و سیره‌ی ائمه معصومین و امامان استناد می‌کند که این امر ناشی از عقاید و روحیات مذهبی متفکر مسلمان می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

analysis of Imam Mohammad Ghazali's demographic thoughts On migration (spatial displacement)

نویسندگان [English]

  • ali entezari 1
  • ahdie asadpour 2

1 university of allame

2

چکیده [English]

Abu Hamed, Imam Mohammad Ghazali Tusi, is one of the greatest thinkers of the fifth century AH (505-450 AH). The preliminary paper seeks to recognize the excerpts from al-Ghazali's demographic thoughts about the phenomena of migration or, in his own words, "travel." He presented his thoughts about nine years ago in the book "Islamic Revival of Sciences" and also the book of Kimia Sa'adat, which is the Persian compression of the above effect. The research method is descriptive and analytical. In this regard, we have used Ghazali's documents, materials and works to sum up the subject matter. According to research findings, he examines many aspects of the phenomenon of migration that is currently being raised. He considered immigration to be a voluntary, often short-lived phenomenon, due to various reasons, such as unfavorable economic and expensive situations, for the acquisition of various religious sciences, the verses of God on earth, recreation, and escape from the deadly diseases and that -What is the religion of the Lord. He also believes in the close connection between immigration and civilization, and in his writings he refers to historical narratives and hadiths, which is due to the ideas and beliefs of this Muslim thinker.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Imam Mohammad Ghazali"
  • "Kimia Sa'adat"
  • "Travel"
  • "Immigration"
  • "Demographic Thoughts"
 
اژدر، علیرضا (1388)، «غزالی و فلسفه نفس»، پیام نور در حوزۀ علوم‌اسلامی، دورۀ1: 64- 49.
استالکر، پیتر (1380)، کار در غربت (مهاجرت)، ترجمۀ فرهنگ ارشاد، تهران: انتشارات مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
اصلانی، مجتبی (1385)، «بررسی روند مهاجرت در جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه اخیر و تأثیر آن بر امنیت ملی (با تأکید بر مهاجرت داخلی به تهران)»، فصلنامه جمعیّت، شماره­های 55 و 56: 82- 45.
انتظاری، علی؛ اسدپور، عهدیه (1391)، «بررسی و تحلیل مفهوم فرزندآوری از دیدگاه امام محمد غزالی»، نظریه­های اجتماعی متفکران مسلمان، دورۀ 2(2): 39- 17.
اوبرای، آزس (1370)، مهاجرت، شهرنشینی و توسعه، ترجمۀ فرهنگ ارشاد، تهران: انتشارات مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
آزاد ارمکی، تقی (1376)، اندیشۀ اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابن‌خلدون، تهران: سروش.
بختیار نصرآبادی، حسنعلی؛ نوروزی، رضاعلی؛ رحمان­پور، محمد (1386)، «درآمدی بر تعلیم و تربیت و مبانی آن از دیدگاه غزالی»، تربیت اسلامی، دوره 2(4): 217 -193.
بلندهمتان، کیوان (1389)، «نفی کلام در اندیشۀ غزالی»، اندیشه دینی، شمارۀ 36: 100- 85.
بهشتی، احمد (عارف)؛ یعقوبیان، محمدحسن (1387)، «وحی نبوی از دیدگاه غزالی»، اندیشه نوین دینی، دورۀ 4 (13): 48- 9.
بهفروز، فاطمه (1374)، زمینه­های غالب در جغرافیای انسانی، تهران: دانشگاه تهران.
بیابانی، غلامحسین؛ عصار، محمدتقی (1387)، وضعیت مهاجرت­های غیرقانونی در جهان، فصلنامه جمعیّت، شماره­های 62 و 61: 80- 39.
پروسا، رولان (1374)، آنالیز جمعیّت­شناسی، ترجمۀ منوچهر محسنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پورسینا، زهرا (1386)، «گناه در نگاه غزالی»، آینه معرفت، شمارۀ 12: 181- 155.
توانا، محمدعلی؛ آذرکمند، فرزاد (1394)، «مقایسه حکومت اقتدارگرا و جایگاه مردم در آن در اندیشه امام محمد غزالی و توماس هابز»، پژوهش سیاست نظری (پژوهش علوم‌سیاسی)، شماره 17: 76- 49.
تودارو، مایکل (1367)، مهاجرت داخلی در کشورهای در حال توسعه، ترجمۀ مصطفی سرمدی و پروین رئیسی­فرد، تهران: انتشارات دفتر بین­المللی کار.
تودارو، مایکل (1370)، توسعۀ اقتصادی در جهان سوم، ترجمۀ غلامعلی فرجادی، جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
توکلی­پور، محمد؛ علی زمانی، امیرعباس؛ پارسا، علیرضا؛ محمدی، ناصر (1395)، زبان دین از دیدگاه غزالی، پژوهش­نامه فلسفه دین (نامه حکمت)، دورۀ 14(2): 46- 25.
حاجیان، امیر (1387)، بررسی تحولات ترکیب و توزیع جمعیّت شهرستان کرج با تأکید بر مهاجرت 85- 1365، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جمعیّت­شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگده علوم‌اجتماعی.
خادمی، عین­اله (1393)، «سعادت عظمی از منظر غزالی»، فلسفه و کلام اسلامی، دورۀ 47(2): 251- 225.
خوانساری، محمدامین؛ آذربایجانی، مسعود (1393)، «آثار دین‌داری با تأکید بر آرای روان­شناختی غزالی در احیاء علوم­الدین»، فلسفۀ دین، دورۀ 11 (4): 788- 759.
داوری اردکانی، رضا (1388)، «غزالی و فلسفه اسلامی»، جاویدان خرد، دورۀ 6(3): 100- 87.
رحیم­پور، فروغ السادات (1391)، «نقدی بر جایگاه زن در اندیشه غزالی»، پژوهش­نامه زنان، دورۀ 3(1): 100- 71.
رضوان، هادی (1389)، «نگاهی به اندیشه­های فلسفی_کلامی غزالی»، زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 1(2): 98- 71.
زرین­کوب، عبدالحسین (1356)، فرار از مدرسه درباره زندگی و اندیشه ابوحامدغزالی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
زنجانی، جبیب­الله (1380)، مهاجرت، تهران: سمت.
ستوده، هدایت­الله (1385)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام از فارابی تا شریعتی، تهران: انتشارات ندای آریانا.
سروش، عبدالکریم (1373)، قصه ارباب معرفت، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سلیمانی، صدیقه؛ عالی عباس‌آباد، یوسف؛ آریان، حسین (1397)، «تطبیق دو مفهوم تعلیم و تربیت براساس آراء غزالی و عنصرالمعالی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دورۀ 10(38): 84- 55.
غزالی، ابوحامد (1366)، احیاء علوم­الدین، ترجمۀ مویدالدین محمد خوارزمی و به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، ابوحامد (1384)، کیمیای سعادت، به تصحیح محمد عباسی، تهران: انتشارات طلوع.
قادری، حاتم (1370)، اندیشۀ سیاسی غزالی، تهران: وزارت علم خارجه جمهوری اسلامی ایران (دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی).
کتابی، احمد (1387)، درآمدی بر اندیشه­ها و نظریه­های جمعیّت­شناسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کتابی، احمد (1387)، «مفاهیم جمعیّت­شناختی در فرهنگ و ادب پارسی»، فصلنامه­ جمعیّت، شماره­های 32 و31: 30- 6.
لائوست، هانری (1354)، سیاست و غزالی، ترجمۀ مهدی مظفری، جلد اول، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
لوکاس، دیوید؛ میر، پاول (1387)، درآمدی بر مطالعات جمعیّت­شناسی، ترجمۀ حسین محمودیان، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
لهسایی­زاده، عبدالعلی (1368)، نظریات مهاجرت، شیراز: انتشارات نوید.
متز، آدام (1362)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا (رنسانس اسلامی)، جلد دوم، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
محرم­خانی، فریبرز (1389)، «بررسی اندیشۀ ایران­شهری بر آرای سیاسی امام غزالی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، دورۀ 5(20): 205- 173.
مرتضوی، سیدرحمان (1392)، همسرگزینی در اندیشۀ غزالی، دورۀ 3(2): 174- 157.
ناجی، زهره سادات؛ جوادی، محسن (1388)، «روان­شناسی اخلاقی غزالی»، پژوهش­های فلسفی_کلامی، دورۀ 11(4): 148- 129.
ندایی، هاشم؛ کوهستانی، رضا (1391)، «بررسی تطبیقی آرا تربیتی ابوحامد محمد غزالی و آگوستین قدیس»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 14: 74- 55.
وحیدی، پریدخت (1364)، مهاجرت بین­المللی و پیامدهای آن، تهران: وزارت برنامه و بودجه.
همایی، جلال­الدین (1351)، غزالی­نامه، تهران: انتشارات فروغی.
Feinstein, C. (1998), “English real Wages Revisited”, Journal of Economic History, 58: 625- 58.
Harris, G. R.; Micheal P. Todaro. (1970), “Migration, Unemployment & Development: Two Sector Model”, American Economic Review; No. 60: 126-142
Lewis, W. (1954), "Economic Development With Unlimited Supplies of Labour", School of Economic and Social Studis, No. 22: 139-191.
Mangalam, J.J. Morgan, C. (1968), human migration: a guide to migration literature in English 1955-1962, University of Kentucky Press:
Peterson, W.; Peterson, R. (1986), dictionary of demographic terms, and institutions, Greenwood: Westport.
Revenstein, E. C. (1889), "The Laws of Migration", Journal of the Royal statistical Society; Nos. 48 &52: 196-208.
Sjaastad, Larry A. (1962), "The Coasts & Returns of Human Migration", Journal of Political Economyو 703: 80-93.
Smith, Adam. (1778), An Inquiry Into the Nature and Causes of Wealth, London: Routledge.