نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد یار دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

بررسی نقش و جایگاه مردم در ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه از جمله موضوعات اساسی در نظریات اجتماعی متفکران مسلمان است. در نظریه اجتماعی امام خمینی جایگاه مردم در ساختار جامعه در ارتباط با نظریه ولایت فقیه قرار می گیرد . در نظریه ولایت فقیه که مهم ترین نظریه اجتماعی فقهای شیعه در عصر غیبت بالاخص دوره معاصر است، موضوع «نمایندگی» جایگاه ویژه ای دارد. اینکه فقیه نماینده خدا محسوب می گردد یا نماینده مردم ، مبنای اصلی اختلاف بین فقها و متفکران معاصر می باشد که دو نظر یه نصب و نخب فقیه را رودر روی یکدیگر قرار داده است. هر یک از این نظریات با توجه به نوع دیدگاهی که به منشا حاکمیت و مبنای مشروعیت ولایت فقیه دارند، نقش متفاوتی را برای مردم قائل می شوند که مبنای اختلاف در سایر آثار و نتایج هر یک از این نظریات با دیگری است. بر اساس یافته های این پژوهش می توان بیان داشت که بر مبنای نظریه انتصاب، فقیه جامع الشرایط از سوی امام معصوم به سمت ولایت منصوب شده است و دارای مشروعیت الهی است نه مردمی و نقش مردم در این نظریه از باب کارآمدی است. درحالیکه در نظریه انتخاب، مشروعیت ولایت فقیه مردمی است و اختیارات فقیه از جانب مردم مشخص و محدود می گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of people in the structure of society in the social thoughts of contemporary Fagihs with an emphasis on Imam Khomein'i's views

نویسنده [English]

  • elahe marandi

Department of law, university of Alzahra

چکیده [English]

Studying the role and position of the people in the political and social structure of society is one of the key issues in the social theories of Muslim thinkers. This position is related to the theory of Velayat-e Faqih in the social theory of Imam Khomeini. The issue of "representation" has a special place in the theory of Velyat-e Faqīh, which is the most important social theory among Shiite Fagihs (Islamic jourists), especially in the contemporary era.  Whether a Fagih is a representative of God or of people is the topic of controversy among thinkers and Fagihs. Each theorist considers a different role for people based on the origin of authority and legitimacy of Velyat-e Fagih. Given the findings of this study,   it can be stated that, according to theory of appointment, the all-inclusive Fagih has been appointed by the Innocent Imam to the position and has divine legitimacy and the role of people in this theory is accepted due to its functionality. Whereas, in the theory of election, the legitimacy of a Fagih derives from people and his jurisdiction is determined by society.       

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Khomeini
  • election
  • appointment
  • social structure
  • legitimacy
  • Representation
  • the origin of government
  • Velayat-e Faqih
-      قرآن کریم
-      آذری قمی، احمد (1372)، پرسش و پاسخ های مذهبی ، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، قم: دارالعلم.
-      اردستانی، احمد (1385)، اصول علم سیاست، تهران: آوای نور.
-      ارسطا، محمدجواد (1394)، نگاهی به مبانی تحلیل نظام جمهوری اسلامی ایران، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب، چاپ چهارم.
-      بشیریه، حسین (1383)، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: نشر نی.
-      بیرو، آلن (1367)، فرهنگ علوم‌اجتماعی، ترجمۀ باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
-      جاوید، محمدجواد؛ مرندی، الهه (1389)، «تشیع سیاسی و تفقه حقوقی بررسی فرایند تحول حقوق عمومی در عصر صفوی»، فصلنامۀ حقوق، دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی، دوره 40، شمارۀ 4: 121-137.
-      جوادی آملی، عبدالله (1378)، تفسیر موضوعی قرآن کریم (جامعه در قرآن) ج 17، قم: مرکز نشر.
-      جوادی آملی، عبدالله (1391)، ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت، قم: مرکز نشر اسراء.
-      جوان آراسته، حسین (1388 )، مبانی حکومت اسلامی، قم: بوستان کتاب.
-      خسروپناه، عبدالحسین (1377)، «مشروعیت حکومت ولایی»، فصلنامه کتاب نقد، تابستان، شماره 7، 110-138.
-      خمینى، سید روح‌الله (1423)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
-      خمینى، سید روح‌الله (1378)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
-      راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1392)، المفردات فی غرایب القرآن، ترجمۀ حسین خداپرست، قم: نوید اسلام.
-      صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1363)، ولایت فقیه حکومت صالحان، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
-      صلاحی، سهراب؛ فتاحی زفرقندی، علی (1392)، «جایگاه مردم در تشکیل حکومت اسلامی»، فصلنامه بررسی‌های حقوق عمومی، سال دوم، شمارۀ 1: 97 -120.
-      عمید زنجانی، عباسعلی (1385)، حقوق اساسی ایران، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
-      کالوم، مک، جرالد ، جرالد (1383)، فلسفه سیاسی، ترجمۀ بهروز جندقی، قم: نشر کتاب طه.
-      کدیور، محسن (1373)، «نظریه‌های دولت در فقه شیعه»، فصلنامه مرکز تحقیقات استراتژیک، تهران، شماره 4، پاییز.
-      مصباح یزدی، محمد تقی (1389)، نگاهی گذرا به نظریۀ ولایت فقیه، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-      مصباح یزدی، محمدتقی (1377)، حقوق و سیاست در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-      مصباح یزدی، محمدتقی (1394)، حکیمانه‌ترین حکومت، کاوشی در نظریۀ ولایت فقیه، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
-      مطهری، مرتضی (بی‌تا)، مجموعه آثار استاد مطهری ج 2، تهران: انتشارات صدرا.
-      معرفت، محمد هادی (بی‌تا)، ولایت فقیه، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید قم.
-      معرفت، محمدهادی (1376)، «شایستگی زنان برای قضاوت و مناسب رسمی»، مجله دادرسی، شماره 2: 10-14.
-      منتظرى، حسینعلى (1409)، مبانى فقهى حکومت اسلامی ج1، 3 و 5، ترجمۀ محمود صلواتی و ابوالفضل شکورى، قم: مؤسسۀ کیهان.
-      موسی خرقانی، سید اسداله (بی‌تا)، محو الموهوم و صحو المعلوم، بی‌جا.
-      موسوی خلخالی، محمدمهدی (1380)، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-      ورعی، سید جواد (1387)، «نقش مردم در مشروعیت حاکمیت»، حکومت اسلامی، شماره 49: 141-169.
منابع عربی
-      آصفی، محمدمهدی (1416 ق)، ولایه الامر، بی‌جا: المرکز العالمی للبحوث و التعلیم الاسلامی.
-      خمینى، سید روح‌الله (1415)، المکاسب المحرمه، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
-      خمینی، سید روح‌الله (1421ق)، کتاب البیع ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
-      خمینی، سید روح‌الله (1323)، کشف الاسرار، بی‌جا.
منتظری، حسینعلی (1408 ق)، دراسات فی ولایه الفقیه وفقه الدوله الاسلامیه ج 1 و 2، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.