فصلنامه علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان

مطالعه مقایسه‏ای مفهوم قضا و قدر در آثار پیمایشی و غیرپیمایشی (براساس طرح مسئله‏ای از جمال‏الدین اسدآبادی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه پیام نور

چکیده

 مسئله پژوهش، برگرفته از آرای جمال‌الدین اسدآبادی است که کارکرد دین را موجب پیشرفت و تحریف آن را موجب انحطاط دانسته است. قضا و قدر یکی از باورهای دینی بین مسلمانان است که به اعتقاد اسدآبادی، موجب ایجاد انرژی، انگیزه حرکت و تلاش است. در پژوهش‌های پیمایشی متداول با الهام از چند نظریه‌پرداز غربی، به جای قضا و قدر از مفهوم تقدیرگرایی استفاده شده است که معادل جبرگرایی است. این تعریف مورد تأیید آثار نظم (حافظ و مولانا)، نثر (کتب مرجع و مطالعات غیرپیمایشی) و آرای اسدآبادی، اشقر، دوباسکیه، بل و هترلی نیست. مواجهه سوروکین، محسنی، ازکیا و عجمی با تعریف و سنجش جبرگرایانه از تقدیرگرایی، محتاطانه است. آثار ‌‌‌غیر‌پیمایشی با ژرف‌نگری بیشتر، بعدی از تقدیرگرایی را آشکار کرده که از نگاه سطحی و یک‌سونگر آثار پیمایشی دور مانده است. تعریف تقدیرگرایی در آثار ‌‌‌غیر‌پیمایشی با تعریفی از مترادف آن، یعنی قضا و قدر که در بین مردم عادی متداول و مورد تأیید اسدآبادی نیز است، قرابت بیشتری دارد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Ghada and Ghadar Concept between Surveys and Non-Surveys Research

چکیده [English]

The issue of this paper is inspired by Jamal Al-din  Asad Abadi’s views. He believes religion plays a positive role in development in Islamic societies and a distorted religion brings about declination. Ghada and Ghadar, as one of the Islamic beliefs, causes energy, and motivation needed for movement. Current surveys, inspired by some western theorizers, use fatalism instead of Ghada and Ghadar. Fatalism somehow means determinism.  Asad Abadi, Ashghar, Du Baskieh, Bell and Heterly, poetic works (Hafez and Molana) and prose works (encyclopedias and non -survey research), disagree with this definition. Sorokin. Mohseni, Azkia and Ajami have paid attention to fatalism carefully. Non-survey works declare an additional aspect of fatalism different from non- deep and biased survey research. The definitions used in non- surveys that is more popular, is more similar to Asad Abadi’s definition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghada and Ghadar
  • Asad Abadi
  • survey
  • non survey determinism
  • Fatalism
  • Muslim thinkers
-    احمدرش، رشید، حسین دانش‌مهر و شاهد شاکری(1390)، بررسی رابطه بین عناصر خرده فرهنگ دهقانی و پایگاه اقتصادی اجتماعی روستاییان (بررسی موردی بخش لاجان شرقی شهرستان پیرانشهر)، توسعه روستایی، 2، 164-143.
-    ازکیا، مصطفی (1364)، مقدمه‌‌ای بر جامعه‌شناسی توسعه روستایی، تهران: اطلاعات.
-    اسدآبادی، جمال الدین (1348)، اسلام و علم به ضمیمه رساله قضا و قدر، ترجمه و توضیحات سید هادی خسروشاهی، مقدمه حمیدالله خیرآبادی، تبریز: سعدی تبریز.
-    اشقر، عمر سلیمان (1386)، قضا و قدر، محمد حسن پور، تهران: احسان.
-    ایمان، محمدتقی و حسین قائدی (1383)، بررسی عوامل مؤثر بر بیگانگی سیاسی دانشجویان (مطالعه موردی دانشگاه شیراز)، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 2، 104-79.
-    باقری جلیلی، علی اکبر (1389)، هویت فرهنگی در غزلیات حافظ شیرازی، فصلنامه مطالعات ملی، 43، 71-49.
-    بیستونی، محمد (1388)، تفسیر جوان، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی، برگرفته از تفسیر نمونه، 5، مشهد: آستان قدس رضوی.
-    تقوی، هدیه (1392)، بررسی رواج مبانی نظری‌‌‌ بی‌تفاوتی اجتماعی در دوره حاکمیت سفیانیان، فصلنامه تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی، 1، 130-115.
-    جمعی از فضلا و دانشمندان (1387)، تفسیر سوره قدر، تفسیر نمونه، جلد 27، زیر نظر آیت الله ناصر مکارم شیرازی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-    جوادی یگانه، محمدرضا و مجید فولادیان (1390)، تنبلی اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن، مجله جامعه‌شناسی ایران، 36، 136-109.
-    دائره المعارف تشیع (1391)، قدریه، زیر نظر احمد حاج سید جوادی، کامران نامی و بهاءالدین خرمشاهی، چاپ دهم، تهران: حکمت.
-    دوباسکیه، روژه (1374)، سرگذشت اسلام و سرنوشت انسان، علی اکبر کسمایی، چاپ دوم، تهران: فرجام.
-    شفیع زاده، بهرام (1392)، رابط بین تقدیرگرایی و توسعه با تکیه بر آثار نویسندگان اجتماعی معاصر (1357-1320) دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی.
-    شهابی، سیامک و رسول ربانی (1388)، تحلیلی بر ارزش‌های اجتماعی جوانان مناطق روستایی اصفهان و عوامل مؤثر بر آن و مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 1، 106-77.
-    طباطبایی، محمدحسین (1384)، تفسیر سوره قدر، تفسیر المیزان، محمدباقر موسوی همدانی،  قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
-    فاضلی، قادر (1386)، جبر و اختیار، قضا و قدر در مثنوی مولوی، تهران: فضیلت علم.
-    عجمی، اسماعیل (1352)، ششدانگی، تهران: توس.
-    علی‌پورنیا، اکبر، احمد رضایی و فریبرز پیرو (1390)، تحلیل جامعه‌شناختی گرایش دانشجویان به خودکشی، جامعه‌شناسی کاربردی، 44، 18-1.
-    غفاری، غلامرضا و عباس حق‌پرست (1383)، نشانگرهای فقر در مناطق روستایی، مطالعه موردی روستاهای شهرستان آزادشهر، جامعه‌شناسی ایران، 5، 4، 48-32.
-    گودرزی، سعید (1388)، تغییر ارزش‌های جوانان و عوامل مرتبط با آن، رفاه اجتماعی، 49، 444-421.
-    محسنی، منوچهر (1379)، بررسی آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی در تهران، تهران: زهد.
-    مطهری، مرتضی (1367)، انسان و سرنوشت، تهران: صدرا.
-    موسوی کریمی، میرسعید و حمید طهرانی حائری (1391) حافظ، تقدیرگرایی سازگارگرا، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 3(23)، 182-149.
-    نبوی طباطبایی، ندا (1379)، نقش عقلانیت و تقدیرگرایی در توسعه، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
-    هزارجریبی، جعفر و رضا صفری شالی (1390)، رفاه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن، مطالعه موردی شهر تهران، برنامه ریزی شهری، 5، 22-1.
-    همزه ای، محمد رضا، ایوب شاه حسینی، غلامرضا برزو و سارا موسوی مطلوب (1391)، شناخت فرهنگ فقر در روستاییان شهرستان هرسین، رفاه اجتماعی، 45، 240-211.
-    وبر، ماکس (1371)، اخلاق پروتستان و روحیه سرمایه داری، عبدالمعبود انصاری، تهران: سمت.
 
-    Americana. (2006), Fatalism, 11, USA.
-    Bell. Ann V., Elizabeth Hetterly (2014), There is a higher power, but gane us a free will: socioeconomic status and the intersection of agency and fatalism in fertility, Social Science and Medicine, 114, 60-72.
-    Beritanica. (2005), Fate, 4, USA.
-    Campagna, Jason A. (2005), The end of religious fatalism: Boston as the venue for pain, Surgery, 138(1), 46-55.
-    Philo, Chris, Hester Parr, Nicola Burns. (2003), Rural madness: a geographical reading and critique of the rural mental literature, Rural Studies, 19, 3, 259-281.
-    Shapiro, Joel., Stephen Wu. (2010), Fatalism and saving, Electronic copy available at: http://ssrn.com.
-    Walker, Rebekah J., Brittany L. Smalls, Melba A. Hernandez-Jrjada, Jenifer A. Campbell, Kimberly S. Davis, Leonard E. Egade. (2012), Effect of diabetes fatalism on medication adherence and self care behaviors in adult, with diabetes, General Hospital Psychiatry, 34, Issue 6, 598-603.
 
فصلنامه علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان
دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4
فروردین 1392
صفحه 25-45