نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• زینب اعلمی ¹
• مهدی حسین زاده ²
• قاسم زائری ³

¹ دانشجوی دکتری دانش اجتماعی مسلمین، گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

² دانشیار گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

³ استادیار گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

بی‌حجابی یکی از مهم‌ترین چالش‌های جامعۀ ایران به‌حساب می‌آید که علاوه بر ناسازگاری فرهنگی با ارزش‌های ایرانی-اسلامی، پیامدهایی اجتماعی، سیاسی و ملی برای جمهوری اسلامی رقم می‌زند. مطالعۀ این پدیده در بستر تاریخی به‌ویژه شناخت مراحل اولیۀ ظهور آن در ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. در همین راستا هدف پژوهش حاضر، بررسی تغییرات گفتمانی حجاب از دوران مشروطه تا انتهای پهلوی اول در بستر تنازعات گفتمانی آن است. رویکرد نظری و روشی پژوهش تحلیل گفتمان، مبتنی بر نظریۀ لاکلا و موف است. یافته‌های پژوهش نشان داد اوایل مشروطه تنها گفتمان حاکم حجاب‌گرایی بود، اما گفتمان حجاب‌ستیزی، تغییر در سبک پوشش را با الگوپذیری از مد و پوشاک غربی حول چهار محور اصلی آزادی، عفاف، علم‌آموزی و بازتفسیر دین صورت‌بندی کرد که موجب تزلزل در گفتمان حجاب‌گرایان شد. بازسازی نظری گفتمان مذکور به شکل‌گیری خرده‌گفتمان‌های حجاب قرآنی-فقهی، ضعیفه‌پندارانه، زن‌ستایانه، سیاسی-اجتماعی و درنهایت خرده‌گفتمان حجاب قانونی انجامید. دوگانۀ خانه‌نشینی همراه با حجاب یا حضور اجتماعی با کشف حجاب، نتیجۀ حاصل از تنازعات گفتمانی شکل‌گرفته بود. درنهایت روی‌کارآمدن حکومت پهلوی قابلیت‌های دسترسی متعددی به‌ویژه از طریق دو نهاد ثبت‌احوال و مؤسسات آموزشی برای استیلای گفتمان حجاب‌ستیزی ایجاد کرد و با قانون کشف حجاب اجباری، اختلافات گفتمانی را یک‌جانبه و در عمل بی‌اثر کرد.

کلیدواژه‌ها

• پهلوی اول
• تغییرات حجاب
• گفتمان حجاب‌ستیزی
• گفتمان حجاب‌گرایی
• مشروطه

موضوعات

• سنت‌های فکری و تاریخی و تمدنی تفکر اجتماعی مسلمین

عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Veiling Discourse from the Constitutional Revolution to the End of Pahlavi I Era (1906 - 1941)

نویسندگان [English]

• zeynab aalami ¹
• mahdi Hosseinzadeh yazdi ²
• Qasem Zaeri ³

¹ Ph.D. Candidate in Muslim Social Knowledge, University of Tehran, Tehran, Iran.

² Associate Professor of Islamic Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.

³ Assistant Professor of Sociology, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The issue of unveiling has been one of the most pressing socio-cultural challenges in Iranian society. Beyond its incompatibility with Iranian-Islamic cultural values, it has generated significant social, political, and national consequences for the Islamic Republic. Understanding this phenomenon within its historical context—particularly its early manifestations in Iran—is therefore of critical importance. This study explores the discursive transformations of veiling from the Constitutional Revolution to the end of the reign of Reza Shah, within the framework of discursive conflict. The study adopts a discourse analysis approach grounded in the theory of Ernesto Laclau and Chantal Mouffe. The findings indicate that during the early Constitutional era, a pro-veiling discourse prevailed. However, anti-veiling voices increasingly framed Western-style dress reform around four central themes: freedom, chastity, education, and religious reinterpretation. This framing destabilized the dominant discourse, leading to the emergence of five defensive sub-discourses: Qur’anic-jurisprudential veiling, Weakness-Oriented veiling, Woman-Centered veiling, socio-political veiling, and Legalistic veiling. A central binary emerged—"domesticity and veiling" versus "social participation and unveiling"—reflecting the deepening discursive polarization. With the rise of the Pahlavi regime, the anti-veiling discourse gained institutional support, especially through civil registration and public education systems. The 1935 Mandatory Unveiling Law effectively neutralized public debate by coercively imposing one side of the discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

• Anti-veiling discourse
• Constitutional Revolution
• Pahlavi I
• Pro-veiling Discourse
• Veiling Transformations