نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی
2 استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
چکیده
«قانون‌مدار» یا «قاعده‌مدار» بودن عرصهٔ اجتماعى، یکى از مسائل بنیادى جامعه‌شناسى است که توجه بسیارى از متفکران کلاسیک، از جمله وبر و دورکیم و مارکس و نیز نظریه‌پردازان معاصر نظیر هابرماس و گیدنز و باسکار را به خود، مشغول کرده است. نوع مواضع اتخاذشده، در قبال این موضوع دوگانه، تبعات زیادى براى صورتبندى و تفکر اجتماعى و بالتبع، تغییرات اجتماعى به‌دنبال داشته است؛ چه آنکه پذیرش هریک از این شقوق، «چیستى» (هستی‌شناسى) پدیده‌هاى اجتماعى را به‌گونه‌اى خاص تصویر می‌کند. دیگر آنکه، از آن مسیر، بر معرفت‌شناسى و روش‌شناسى جامعه‌شناختى و نیز بر موضوعاتى نظیر میزان عاملیت و کنشگرى انسان و امکانات تغییر اجتماعى تأثیر می‌گذارد. اگرچه این بحث، در ادبیات موجود علوم اجتماعى، با تأملات اصحاب هرمنوتیک و تاریخ‌گرایان آلمانى و در
دوران اخیر، با آرى آراء ویتگنشتاین دوم، و به‌صورت خاص به‌ویژه با نظریات پیتر وینچ گسترش یافته است، .اما در ایران، نیز، از خلال تأملات فلسفى علامه محمدحسین طباطبایى، نیز می‌توان این بحث را پیگیرى نمود و با ادبیات موجود در این زمینه مقایسه نمود کرد. در مقالۀ حاضر، برخى آثار علامه طباطبایى درزمینۀ چیستى پدیده‌هاى اجتماعى را بررسى می‌کنیم. همچنین، نوع نگاه و نظام استدلالى علامه طباطبایى دربارهٔ موضوع قاعده‌مدارى و قانون‌مدارى در عرصهٔ اجتماعى را در افق مباحث جدید جامعه‌شناسى، مشخص مى‌کنیم؛ سپس نشان می‌دهیم که این نظریات چه تبعاتى براى علوم اجتماعى به‌همراه خواهد داشت. روش کاربردى، در این پژوهش، مطالعهٔ کتابخانه‌اى و تحلیل درون‌متنى است. طباطبایى «اجتماعیات» را جزئى از «اعتباریات» دانسته و بر این اساس، عرصۀ اجتماعى را قاعده‌مدار می‌داند و علوم اجتماعى را به «دلیل‌کاوى» رهنمون می‌سازد؛ اما تمام موضوعات و مسائل علوم اجتماعى و جامعه‌شناسى را به «قاعده‌کاوى» تقلیل نمی‌دهد. او معتقد است اعتباریات، ازسویى، ریشه در «حقیقیات» دارد و لذا با علوم اجتماعى می‌توان بسترهاى حقیقى در شکل‌گیرى اعتباریات اجتماعى را به روش «علت‌کاوانه» بررسى کرد. ازسوى دیگر، این اعتباریات طى مکانیزمى علی آثار حقیقی به دنبال دارد که باز هم به کمک علوم اجتماعى، بررسى علت‌کاوانۀ آن ممکن است. بر این مبنا، طباطبایى تصویرى توأمان قاعده‌مدار و قانون‌مدار از علوم اجتماعى ارائه می‌دهد که در دوران معاصر، در آراء برخى متفکران نیز صورتبندى شده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Are social sciences rule-based or law-based? (Rereading the opinions of Allamah Mohammad Hossein Tabataba'i)
نویسندگان [English]
- Hossein Kachooyan 1
- Abdolhossein Kalantari 2
1
2
چکیده [English]
The "rule-governed" or "law-governed" nature of the social sphere is a fundamental issue in sociology that has occupied the attention of many classical thinkers, including Weber, Durkheim, and Marx, as well as contemporary theorists such as Habermas, Giddens, and Bhaskar. The positions taken on this dual subject have significant implications for social thought formulation and, consequently, social change. Accepting either of these options portrays the "what" (ontology) of social phenomena in a particular way. Furthermore, it influences sociological epistemology and methodology, as well as topics such as the degree of human agency and the possibilities for social change. Although this discussion has expanded in the existing social science literature through the reflections of German hermeneuticists and historicists, and more recently through the ideas of the later Wittgenstein, particularly Peter Winch's theories, it can also be traced in Iran through the philosophical reflections of Allameh Mohammad Hossein Tabatabai and compared with the existing literature in this field. This article examines some of Allameh Tabatabai's works on the nature of social phenomena. It also identifies Tabatabai's perspective and reasoning system regarding rule-governance and law-governance in the social sphere within the horizon of new sociological debates. The research method used is library study and intra-textual analysis. Tabatabai considers "social matters" as part of "conventionals" and, on this basis, views the social sphere as rule-governed, directing social sciences towards "reason-seeking." However, he does not reduce all subjects and issues of social sciences and sociology to "rule-seeking." He believes that conventionals are rooted in "realities" on one hand, and thus social sciences can examine the real foundations in the formation of social conventionals through a "causal-seeking" method. On the other hand, these conventionals have real effects through a causal mechanism, which can again be causally examined with the help of social sciences. Based on this, Tabatabai presents a simultaneously rule-governed and law-governed image of social sciences, which has also been formulated in the views of some contemporary thinkers.
کلیدواژه‌ها [English]
- Regularity
- legality
- validity
- truth
- reason
- cause
)