دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران

چکیده

این پژوهش با تحلیل محتوای کیفی آثار خواجه نصیر و منابع مرتبط، به بررسی نظریۀ محبت-عدالت خواجه نصیرالدین طوسی و کاربردهای آن در کنترل اجتماعی می‌پردازد. خواجه نصیر با ترکیب هوشمندانۀ محبت به‌عنوان مکانیسم درونی کنترل و عدالت به‌عنوان سازوکار بیرونی، الگویی جامع برای تنظیم روابط اجتماعی ارائه کرده است. نظریۀ محبت-عدالت خواجه نه‌تنها نظم و ثبات را تضمین می‌کند، بلکه با کاهش اتکا به اجبار و تأکید بر پیوندهای انسانی، به ایجاد جامعه‌ای متعادل و هماهنگ کمک می‌کند. به تعبیر دیگر، محبت به‌عنوان مکانیسم درونی کنترل، نیروی خودجوشی است که از طریق روابط عاطفی و به شکل ارگانیک، همبستگی اجتماعی را محقق می‌کند؛ درحالی‌که عدالت به‌عنوان سازوکار بیرونی، ضامن نظم ساختاری جامعه است. این نظریه با توجه به تأکید هم‌زمان بر ابعاد عاطفی و ساختاری کنترل اجتماعی و نیز انعطاف‌پذیری فرهنگی می‌تواند به‌عنوان چارچوبی بومی برای تحلیل و طراحی نظام‌های کنترل اجتماعی در جوامع اسلامی مورد استفاده قرار گیرد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد این نظریه قابلیت زیادی برای پاسخگویی به چالش‌های معاصر در زمینۀ کنترل اجتماعی دارد و کاربردهای عملی آن می‌تواند در مسائل اجتماعی مانند کاهش کج‌روی، تقویت سرمایۀ اجتماعی، و مدیریت تعارضات مورد بررسی و استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Examining Khwaja Nasir al-Din Tusi’s Theory of Affection-Justice and Its Role in Social Control

نویسندگان [English]

  • Seyyed Pouya Rasoulinejad 1
  • Akbar Shahbazi 2

1 Assistant Professor of Islamic Social Sciences, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.

2 Master's student in Muslim Social Sciences, University of Tehran

چکیده [English]

This study investigates Khwaja Nasir al-Din Tusi’s affection-justice theory and its application in social control. Through qualitative content analysis of Tusi’s works and related sources, the findings reveal that he developed a comprehensive framework for regulating social relations by intelligently integrating affection as an internal mechanism of control with justice as an external one. Tusi’s affection-justice model not only ensures order and stability but also fosters a balanced and harmonious society by reducing reliance on coercion and emphasizing human bonds. Affection, as an intrinsic and spontaneous force, promotes social solidarity through emotional relationships in an organic manner, while justice guarantees the structural order of society. With its dual emphasis on emotional and structural dimensions, alongside cultural adaptability, this theory offers a native framework for analyzing and designing social control systems in Islamic societies. The study demonstrates that Tusi’s theory has strong potential to address contemporary challenges of social control and may be applied to issues such as reducing deviance, strengthening social capital, and managing conflicts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Affection-Justice Theory
  • Islamic Society
  • Khwaja Nasir al-Din Tusi
  • Social Control
  • Social Order
آرون، ریمون (1372). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: علمی و فرهنگی.
ابوالحسنی نیارکی، فرشته (1400). اخلاق نیکی‌محور مدنی مبتنی بر محبت و نوع‌دوستی از منظر نصیرالدین طوسی. پژوهشنامۀ اخلاق، 14(53)، 53-72. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22287264.1400.14.53.7.8
اخوان کاظمی، بهرام (1379). تئوری‌های عدالت در فلسفۀ سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی. علوم سیاسی، 8، 127-154.
اسمیت، فیلیپ (1383). درآمدی بر نظریۀ فرهنگی. ترجمۀ حسن پویان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بحرانی، مرتضی و علوی‌پور، محسن (1396). دوستی در سنت فلسفۀ سیاسی اسلامی. حکمت معاصر، 8(1)، 29-54.
بیرو، آلن (1367). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمۀ باقر ساروخانی. تهران: کیهان.
حمله‌داری، سعیده و فاضلی، سید احمد (1401). بررسی تطبیقی دیدگاه غزالی و خواجه نصیرالدین طوسی دربارۀ سبب و متعلق دوستی. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 12(4)، 15-29. https://doi.org/10.22059/jstmt.2023.350144.1562
دانشور محمدزادگان، فاطمه و فیله‌کش، مریم (1396). اخلاق و عدالت اسلامی در سیاست اموال خواجه نصیرالدین طوسی. همایش بین‌المللی عدالت و اخلاق در مکتب اهل‌بیت (ع) با تأکید بر سیره و آموزههای امام رضا (ع). سیویلیکا.
درویشی، صیاد (1401). فراتحلیل پژوهش‌های سرمایۀ اجتماعی و پیشگیری از جرم با رویکرد فراملی. تحقیقات حقوقی بین‌المللی، 15(57)، 79-106. https://doi.org/10.30495/alr.2022.1956638.2337
رضوی، سید ابوالفضل و نظام‌الاسلامی، امین (1393). کنترل اجتماعی در نظرگاه خواجه نصیرالدین طوسی. مطالعات تاریخ انتظامی، 1(3)، 99-124.
زاغری، طاهره، بخشایشی اردستانی، احمد، و اشرفی، اکبر (1399). اخلاق سیاسی از منظر دو اندیشمند اسلامی: خواجه نصیرالدین طوسی و خواجه نظام‌الملک. فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 10(3)، 65-98. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23222980.1399.10.3.7.2
صبوریان، محسن و شهبازی، اکبر (1403). بساطت معنا و تکثر فرم در هیئت‌های عزاداری: بررسی یک ایستگاه صلواتی منطقۀ نیروگاه قم. تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، دومین همایش ملی هیئات مذهبی و آیین‌های دینی (روایت اجتماعی هیئات).
کوشا، غلام حیدر (1389). کنترل اجتماعی غیررسمی از منظر آیات و روایات. فصلنامۀ معرفت فرهنگی-اجتماعی، 1(3)، 1-28.
غفاری‌فر، حسن (1381). نظارت و کنترل اجتماعی. مطالعات راهبردی زنان، 17، 90-121.
محمدخانی، مهدی، دهباشی، مهدی، و واعظی، سید حسین (1395). بررسی و بازخوانی دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی دربارۀ عدالت. پژوهش‌های اخلاقی، 7(1)، 161-180.
محمدی اصل، عباس (1388). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: جامعه‌شناسان.
مهدوی همپا، خدیجه، اسلامی، رضا و داوری، محمد (1398). مکانیزم‌ها و نظام کنترل اجتماعی براساس فقه امامیه. اسلام و علوم اجتماعی، دوره 11، شماره 21: 109-89.
مهدی‌زاده، سید محمد (1389). نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: همشهری.
منوچهری، عباس (1388). دوستی در اندیشۀ سیاسی: روایتی پارادایمی. تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، سال اول، شماره 3: 74-55.
نایبی، هوشنگ، معیدفر، سعید، سراج‌زاده، سید حسین، و فیضی، سعید (1396). تئوری آنومی دورکیم و مرتن؛ شباهت‌ها، تفاوت‌ها و شیوه‌های اندازه‌گیری. فصلنامۀ رفاه اجتماعی، 17(66)، 9-51.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1373الف). اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. چاپ پنجم. تهران: خوارزمی.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1373ب). اوصاف الاشراف. تصحیح سید مهدی شمس‌الدین. چاپ سوم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ویلیامز، فرانک پی و مک‌شین، مالین دی (1391). نظریه‌های جرم‌شناسی. ترجمۀ حمیدرضا ملک‌محمدی. تهران: میزان.
همیلتون، پیتر (1379). تالکوت پارسونز. ترجمۀ احمد تدین. تهران: هرمس.
یاراحمدی، مهدی (1399). بررسی اندیشۀ سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی با تأکید بر نظریۀ حکومت. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
Durkheim, É. (2014). The division of labor in society (S. Lukes, Ed.; W. D. Halls, Trans.). Free Press. (Original work published 1893)
Foucault, M. (1995). Discipline and punish: The birth of the prison (A. Sheridan, Trans.). Vintage Books. (Original work published 1977)
Hirschi, T. (1969). Causes of delinquency. California : University of California Press.
Merton, R. K. (1938). Social structure and anomie. American Sociological Review, 3(5), 672-682. https://doi.org/10.2307/2084686
Parsons, T. (1951). The social system. Free Press.