نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فائزه حاجی‌حسینی ¹
• مصطفی زالی ²

¹ دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد فلسفه، گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

² گروه فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

چکیده

فضیلت نظری محوری‌ترین فضائل از دیدگاه فارابی بوده و در میان فضائل چهارگانه که از جمله این فضائل، می‌توان به فضیلت اخلاقی اشاره کرد، نقشی بنیادین دارد. اما کسب فضائل اخلاقی، منوط به فرض اختیار انسانی است به گونه‌ای که فارابی عمل نیکی را که به نحو اتفاقی از فاعل انسانی صادر شود، خالی از فضیلت معرفی می‌کند. در عین حال، در نظام اندیشه فارابی اکتساب مبادی نخستین عقلی را نمی‌توان در دایره اختیار و انتخاب تمامی انسان‌ها دانست. به این ترتیب تحصیل فضیلت برای همگان ممکن نخواهد بود. این پژوهش، با بررسی انواع مختلف فضیلت در فلسفه فارابی و تبیین جایگاه مقدم و محوری فضیلت نظری، و با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به بررسی این مسئله می‌پردازد که آیا با نظر به وابستگی سایر فضایل به فضیلت نظری و غیراختیاری بودن اکتساب مبادی فضیلت نظری، امکان تحصیل فضیلت اخلاقی برای انسان همچنان محفوظ می‌ماند؟ پاسخ به این پرسش از خلال واکاوی نقش دو عامل فطرت و عقل فعال در فرآیند اکتساب فضائل نظری، به عنوان دو مانع اساسی در برابر مسئله امکان تحصیل فضیلت دنبال می‌شود؛ به گونه‌ای که با اذعان به تفاوت‌های طبیعی انسان‌ها در زمینه فطرت و میزان بهره‌مندی از عقل فعال، همگان نمی‌توانند با تکیه بر اختیار و توانایی‌های فردی از فضیلت بهره‌مند شوند. در نهایت با طرح خوانشی سیاسی از مفاهیم اخلاقی چون فضیلت و سعادت، و با ارجاع به جایگاه حاکمیت و نقش آن در تعلیم، تربیت و قانون‌گذاری مبتنی بر عقل نظری و عملی، پاسخ می‌یابد؛ به گونه‌ای که این مانع طبیعی از مسیر نظم مدنی رفع می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• فارابی
• فضیلت
• اخلاق
• اختیار
• فطرت
• عقل فعال
• مدینه فاضله

موضوعات

• بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان

عنوان مقاله [English]

The Role of the Virtuous City in the Acquisition of Moral Virtue According to Farabi

نویسندگان [English]

• Faezeh Hajihosseini ¹
• Mustafa Zali ²

¹ MA in Philosophy, Philosophy Department, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran

² Assistant Professor, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran

چکیده [English]

In Farabi’s philosophical framework, theoretical virtue is regarded as the cornerstone of the four cardinal virtues, among which moral virtue holds a significant place. However, the acquisition of moral virtues is contingent upon human agency, such that Farabi considers acts of goodness performed unintentionally to be devoid of virtue. Concurrently, within Farabi’s system of thought, the acquisition of primary intellectual principles—essential for theoretical virtue—is not within the realm of choice for all individuals. Consequently, the attainment of virtue appears inaccessible to everyone. Employing a descriptive-analytical method, this study examines the various types of virtue in Farabi’s philosophy, elucidates the foundational role of theoretical virtue, and investigates whether the possibility of acquiring moral virtue persists despite its dependence on theoretical virtue and the non-volitional nature of acquiring the principles of theoretical virtue. This inquiry is pursued by analyzing the roles of innate disposition (fitra) and the Active Intellect as two fundamental obstacles to the universal attainment of virtue. Acknowledging the natural differences among individuals in terms of innate disposition and their varying capacities to engage with the Active Intellect, it becomes evident that not all individuals can achieve virtue solely through personal agency and capabilities. Ultimately, by proposing a political interpretation of ethical concepts such as virtue and happiness, and by referencing the role of governance in education, upbringing, and legislation grounded in theoretical and practical reason, a resolution is offered. The natural impediments to virtue acquisition are overcome through the establishment of civic order within the virtuous city.

کلیدواژه‌ها [English]

• Farabi
• virtue
• ethics
• agency
• innate disposition
• Active Intellect
• virtuous city