A Dual-Perspective Analysis of Alienation in Shariati’s thought: Idealist and Materialist Approaches

Salehi, Hadi

doi:10.22059/jstmt.2025.398976.1809

Articles in Press

Document Type : Research Article / Original Article

Author

Hadi Salehi

Assistant Professor of Public Law at Shiraz University

https://doi.org/10.22059/jstmt.2025.398976.1809

Abstract

The concept of alienation, despite the coherent and shared semantic framework employed by various thinkers in its explication, exhibits significant ontological diversity and plurality, with disagreements persisting regarding its "essence." Nevertheless, these thinkers utilize this concept to critique the existing state of affairs and articulate an ideal condition. Whether the criticized condition arises from a materialist contradiction between two classes or groups or remains confined to a discursive framework determines the idealist or materialist foundation of alienation.

In a broad classification, Søren Kierkegaard, Hegel, Ludwig Feuerbach, and Max Stirner—alongside nihilist thinkers (such as Nietzsche and Stirner) and existentialists (like Sartre)—can be considered among those who have approached alienation from an idealist perspective. In contrast, Marx and Frantz Fanon have employed the concept within a materialist framework. Among revolutionary thinkers, Shariati extensively utilized the concept of alienation. However, the present author argues that Shariati’s thought incorporates both materialist and idealist dimensions in defining alienation. This, at times, coupled with Shariati’s methodological ambiguities, has led to a misunderstanding of the concept or, at the very least, a lack of theoretical coherence in his definitions.

The materialist dimension of alienation in Shariati’s thought pertains to cultural alienation and the issue of assimilation into a foreign culture. A probable reason for this is the conspicuous boundaries of material antagonism between indigenous and foreign cultures. The dominance of dependency and self-sufficiency discourses—and, in their Iranian iteration, the theme of "return to the self"—serves as an indication of these clearly demarcated boundaries. In contrast, the lines of class and material antagonism within Iranian society remain ambiguous due to the underdeveloped class structure and civil society in Shariati’s contemporary Iran. It is in this dimension that Shariati’s views on alienation assume an idealist form.

Keywords

Main Subjects

Rereading and interpreting the ideas of leading Muslim thinkers

References

سروش، عبدالکریم (1357). نقدی و درآمدی بر تضاد دیالکتیکی. چاپ نخست، تهران: انتشارات حکمت.

سروش، عبدالکریم (1384). از شریعتی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.

سو، آلوین ی. (1378). تغییر اجتماعی و توسعه: مروری بر نظریات نوسازی، وابستگی و نظام جهانی. ترجمۀ محمود حبیبی مظاهری، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

شریعتی، علی (1358). شیعه. (مجموعۀ آثار 7)، چاپ نخست، تهران: سحاب کتاب.

شریعتی، علی (1360). مذهب علیه مذهب. (مجموعۀ آثار 22)، تهران: چاپخش.

شریعتی، علی (1361). خودسازی انقلابی. (مجموعۀ آثار 2)، تهران: الهام.

شریعتی، علی (1377). تشیع علوی و تشیع صفوی. (مجموعۀ آثار 9)، تهران: چاپخش.

شریعتی، علی (1379). اسلام‌شناسی. (مجموعۀ آثار 17)، چاپ ششم، تهران: انتشارات قلم.

شریعتی، علی (1387). نیازهای انسان امروز. قم: مؤسسۀ فرهنگی و اطلاعرسانی تبیان.

شریعتی، علی (1389). بازگشت به خویشتن. (مجموعۀ آثار 4)، چاپ نخست، تهران: ایران جوان.

شریعتی، علی (1395). انسان بی خود. (مجموعۀ آثار 25)، چاپ دوازدهم، تهران: قلم.

عالمی چراغعلی، حمزه (1402). هستیشناسی شریعتی و مواجهۀ «خود» و «دیگری». پژوهشهای هستیشناختی، 12 (24)، 600-573. doi:10.22061/orj.2024.2078

علیزمانی، امیرعباس و فرجی، علیرضا (1393). بررسی و تطبیق مفهوم خدا و اصالت در اندیشۀ کرکگور و سارتر. الهیات تطبیقی، 5 (11)، 114-91.

علمالهدی، علی؛ فیاض، ابراهیم؛ ضیایی، حمیدرضا و واعظی، علی (1396). واکاوی مفهوم ایدئولوژی در اندیشۀ شریعتی و سروش. آیین حکمت، 9 (31)، 186-163. doi:10.22081/pwq.2017.63778

فانون، فرانتس (1355). پوست سیاه، صورتکهای سفید. ترجمۀ امین کاردان، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

قادری، حاتم (1385). اندیشههای سیاسی در قرن بیستم. تهران: سمت.

کوهن، آلوین استنفورد (1384). تئوریهای انقلاب. ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: نشر قومس.

لنین، ولادیمیر ایلیچ (1396). امپریالیسم، بالاترین مرحلۀ سرمایهداری. ترجمۀ مسعود صابری، چاپ سوم، تهران: طلایه پرسو.

مارکس، کارل (1383). سرمایه. ترجمۀ ایرج اسکندری، جلد نخست، تهران: فردوس.

مارکس، کارل و انگلس، فردریش (1399). ایدئولوژی آلمانی. چاپ سوم، ترجمۀ تیرداد نیکی، تهران: فردوس.

مارکس، کارل؛ انگلس، فردریش و پلخانف، گئورگی والنتینوویچ (1379). لودویگ فوئرباخ و ایدئولوژی آلمانی. گزیده و ترجمۀ پرویز بابایی، تهران: نشر چشمه.

منوچهری، عباس (1383). شریعتی، هرمونتیک رهایی و عرفان مدنی. ترجمۀ حسین خندقآبادی، چاپ نخست، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.

منوچهری، عباس و سالاری، عاطفهالسادات. (1387). از خود بیگانگی در خوانش اندیشه سیاسی شریعتی. پژوهش حقوق عمومی، 10 (25)، 164-147.

Abedi, M. (1986). Ali Shariati: The Architect of the 1979 Islamic Revolution of Iran, Iranian Studies, 19 (3/4), 229-234. doi.org/10.1080/00210868608701678. (In Persian).

Akhavi, S. (1988). Islam, Politics and Society in the Thought of Ayatullah Khomeini, Ayatullah Taliqani and Ali Shariati, Middle Eastern Studies, 24 (4), 404-431. doi.org/10.1080/00263208808700754. (In Persian).

Csb Bibles by Holman (2017). Christian Standard Bible (New Testament). Holman Bible Publishers, Nashville, Tennessee.

Evans, C. S. (1983). Kierkegaard’s “Fragments” and “Postscript”: The Religious Philosophy of Johannes Climacus. Humanities Press International INC.

Fanon, F. (1966). The Wretched of the Earth. Trans. by: Constance Farrington, New York: Grove Press.

Feuerbach, L. (1855). The Essence of Christianity. Trans. by Marian Evans, New York: Calvin Blanchard.

Hegel, G. W. F., 1807 [1977]. Phenomenology of Spirit. Trans. by: Arnold V. Miller, Oxford: Clarendon Press.

Landstreicher, W. (nd.). An Immense, Reckless, Shameless, Conscienceless, Proud Crime (Stirner's Demolition of the Sacred). https://www.unionofegoists.com/authors/stirner/max-stirner-criticism/an-immense-reckless-shameless-conscienceless-proud-crime/ last visited: 19 July 2025.

Leopold, D. (2007). The Young Karl Marx: German Philosophy, Modern Politics and Human Flourishing. Cambridge: Cambridge University Press.

Leopold, D. (2022). Alienation. In Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/alienation/ last visited: 19 July 2025.

Lippit, J. (2023). Søren Kierkegaard. In Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/kierkegaard/ last visited: 19 July 2025.

Marx, K. (1990). Capital: A Critique of Political Economy. Volume 1, Trans. by: Ben Fowkes, London: Penguin Classics.

Marx, K. ]1818-1883[. (1973). Economic and Philosophic Manuscripts of 1844. edited with an introduction by Dirk J. Struik; Trans. by: Martin Milligan. London: Lawrence & Wishart.

Roshan, A. & Hosseini Beheshti, S. AR. (2006). Ali Shariati on Alienation and the Return to the Self: An Assessement of his Critics. Journal of Humanities, 14 (3), 53-75, (In Persian).

Rubin, I. I. (1990). Essays on Marx's Theory of Value. Montreal: Black Rose Books.

Stewart, J. (2021a). Feuerbach’s Conception of Theology or Philosophy of Religion as Anthropology. In Modern and Postmodern Crises of Symbolic Structures. Koninklijke Brill NV, Leiden.

Stewart, J. (2021b). Kierkegaard’s Analysis of the Forms of Despair and Alienation. In Hegel’s Century: Alienation and Recognition in a Time of Revolution, Cambridge: Cambridge University Press.

Stirner, M. (2017). The Ego and Its Own. Trans. by: Steven T Byington, CreateSpace Independent Publishing Platform.

Wood, A. W. (2004). Karl Marx. 2^nd Edition, London: Routledge.

Journal of Social Theories of Muslim Thinkers

A Dual-Perspective Analysis of Alienation in Shariati’s thought: Idealist and Materialist Approaches

References

References

Articles in Press, Accepted Manuscript
Available Online from 14 September 2025

A Dual-Perspective Analysis of Alienation in Shariati’s thought: Idealist and Materialist Approaches

References

References

Articles in Press, Accepted Manuscript Available Online from 14 September 2025

Articles in Press, Accepted Manuscript
Available Online from 14 September 2025