نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری

2 دانشیار

چکیده

در گفتمان­های اسلام­گرا، تغییرات اجتماعی جهان اسلام جهت، معانی و بایسته‌های متفاوتی به خود گرفته است. این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه نظام معنایی خرده گفتمانهای اسلام­گرا را در قالب خرده گفتمانهای نوگرا، اصل­گرا، و تمدن­گرا (با تکیه بر اسناد موجود از سوژه­های سیاسی مؤثر در شکل­گیری آنها) بررسی نموده و اسطوره و بایسته­هایی که هریک برای تغییرات اجتماعی در جهان اسلام ترسیم می‌کنند را ارائه نموده است. هرچند نشانۀ بیداری اسلامی به عنوان منبع و جهت این تغییرات در خرده گفتمانهای اسلام­گرا مفصل‌بندی شده با این وجود با توجه به نظام معنایی متفاوت آنها، اسطوره(چشم‌انداز) و بایسته­هایی که هریک برای به ثمر رسیدن آن مطرح می­کنند متمایز می­باشد. بر اساس دستاوردهای این مقاله اسطوره­ای که گفتمان نوگرایی برای این تغییرات ترسیم می‌کند تحقق «مدرنیتۀ اسلامی»، اسطورۀ گفتمان اصل‌گرایی«بازگشت به جامعۀ اسلامی» (به همان سبک موجود در سنت سلف صالح) و اسطورۀ تمدن­گرایان نیز ایجاد «تمدن نوین اسلامی» می­باشد. از آنجا که هیچ یک از این گفتمانها تا کنون نتوانسته­اند به عنوان گفتمانی هژمونیک در جهان اسلام مسلط شوند لذا چشم­انداز تغییرات اجتماعی در معرض رقابت­های گفتمانی قرار دارد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The prospects and necessities of social changes proposed by Islamic discourses

نویسندگان [English]

  • hassan naser khaki 1
  • abdolhosein kalantari 2

1 دانشگاه شاهد

2 دانشگاه تهران

چکیده [English]

In Islamic discourses, social changes in the Islamic societies have led into various orientations, meanings, and musts. Drawing upon the discourse analysis methods proposed by Laclau and Mouffe, the aim of this paper is to analyze the semantic systems of Islamic subdiscourses including modernist, fundamentalist, and civilization-oriented ones and indicates the myths and necessities each one put forward for social change in the Islamic world. This analysis is based on the existing documents regarding the political topics which have influenced the formation of the mentioned subdiscourses. While Islamic awakening has been articulated as the source and direction of these changes in the three-fold discourses, they introduce different myths and musts to complete social changes. It is due to the fact that these subdiscources have different semantic systems. The findings suggest that the musts commanded by modernist, fundamentalist and civilization-oriented discourses are the realization of “Islamic modernity”, “a return to the Islamic society” which existed during the righteous predecessors (al-Salaf al-Salih) period, and the formation of a “modern Islamic civilization”, respectively. Since none of these discourses have been able to become the hegemonic discourse in the Islamic world, the outlook of social changes is subject to discursive competitions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social changes
  • Islamic world
  • Islamic awakening
  • Islamic discourse
  • Islamic society
  • modern Islamic civilization
  • Islamic modernity
-        احمدی، حمید (1390)،  سیر تحول جنبش­های اسلامی معاصر، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
-        استودارد، لوتروپ (1320)، عالم نو اسلام یا امروز مسلمین، ترجمۀ سیّد­احمد مهذب، جلد اول، تهران: شرکت طبع کتاب.
-        اسدآبادی، سیدجمال الدین (بی تا)، عروه الوثقی، جلد1،ترجمۀ زین­العابدین کاظمی خلخالی، انتشارات حجر.
-        اسدآبادی، سید‌جمال‌الدین (1312)، مقالات جمالیه،گردآوری لطف‌الله خان اسدآبادی، تهران: انتشارات اسلامی.
-        اقبال، جاوید (1985)،جاویدان اقبال زنده رود، جلد 2،ترجمۀ شهین دخت کامرانی مقدم، لاهور: اقبال آکادمی پاکستان.
-        بکار، عبدالکریم (1392)، بیداری اسلامی: بیداری برای بیداری، ترجمۀ وحید مرادی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
-        بن‌نبی، مالک (1337)، نقش و رسالت مسلمانان، ترجمۀ صادق خرم­رودی، نشر احیا.
-        بن‌نبی، مالک (1359)، شبکۀ روابط اجتماعی، ترجمۀ جواد صالحی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-        تاجیک، محمد­رضا (1380)، «سخنرانی در همایش اسلام سیاسی درآغاز قرن بیست‏ویکم»، پگاه حوزه، شمارۀ 27.
-        حائری، عبدالهادی (1378)، نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویۀ تمدن بورژوازی غرب، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-        حسن، آصف (1387)، جهان اسلام از منظرهای سیاسی مختلف ترجمۀ سیداحمد موثقی، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور.
-        حسینى­زاده، سید­محمد­علی (1383)، «نظریۀ گفتمان و تحلیل سیاسى»، فصلنامۀ علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، زمستان، شماره28.
-        حسینى­زاده، سید­محمد­علی (1389)، اسلام سیاسی در ایران، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
-        حکیمی، محمد­رضا (1357)، بیدارگران‌اقالیم قبله‌، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-        خامنه­ای، سیدعلی(1389)، منشور فرهنگی انقلاب اسلامی، جلد1، تهران: دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
-    خامنه‌ای، سیدعلی (1391)، بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در اجلاس جهانی استادان دانشگاه‌های جهان اسلام و بیداری اسلامی،21/09/1391. http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21741
-        خسروشاهی، سید­هادی (1352)، نامه­ها و اسناد سیاسی سید­جمال­الدین اسد­آبادی، قم: دارالتبلیغ اسلامی.
-        دکمجیان، هرایر (1383)، جنبش­های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمۀ دکتر حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.
-        روشه، گی (1387)، تغییرات اجتماعی، ترجمۀ منصور وثوقی، تهران: نشر نی.
-        سبحانی، محمد­تقی (1385)، «درآمدی بر جریان­شناسی اندیشۀ اجتماعی­دینی در ایران معاصر(1)»، فصلنامۀ نقد و نظر، شماره43-44.
-        سیدقطب (1390)، نشانه‌های راه،ترجمۀ محمود محمودی،تهران: نشر احسان.
-        سید­قطب (1361)، اخلاق و تربیت در اسلام، ترجمۀ روح ا... مازندرانی، چاپ دوم، تهران: نشر قلم.
-        سید­قطب (1377)، آینده در قلمرو اسلام، ترجمۀ سید­علی خامنه­ای، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-        سید­قطب (1415)، معالم فى الطریق، بیروت: دارالشروق.
-        سیدقطب (بی­تا)، ویژگیهای ایدئولوژی اسلامی،ترجمۀ سید­محمد خامنه­ای، تهران: انتشارات بعثت.
-        عبدالرحیم، پدرام و جلالی­وند، عباس(1390)، آشنایی با آینده­پژوهی، تهران: مرکز آینده­پژوهی علوم و فناوری­های دفاعی.
-        علوانی، طه جابر (1377)، اصلاح تفکر اسلامی، ترجمۀ محمود شمس (ماشاءالله شمس‌الواعظین)، تهران: قطره.
-    علیخانی، علی اکبر و همکاران(1384)، اندیشه‌های سیاسی در جهان اسلام از فروپاشی خلافت عثمانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
-        مور، ویلبرت ای (1381)،تغییر اجتماعی، ترجمۀ پرویز صالحی، تهران: انتشارات سمت.
-        الموصلی، احمد (1378)، اصول­گرایی اسلامی و نظام بین­المللی، ترجمۀ مهرداد آزاد اردبیلی، تهران: انتشارات کیهان.
-        موفه، شانتال (1391)، دربارۀ امر سیاسی، ترجمۀ منصور انصاری، نشر رخدادنو.
-    مینتزبرگ، هنری؛ آلستراند، بروس و لمپل، ژوزف (1388)، جنگل استراتژی(کار آفرینی در قالب یک مکتب)، ترجمۀ محمود احمدپور داریانی، تهران: انتشارات جاجرمی.
-        الویری، محسن (1391)، نگاهی کاربردی به اسلامی سازی علوم انسانی، خردنامۀ همشهری، شمارۀ 94.
-        الویری، محسن و مهدی نژاد، سیدرضا (1392)، رابطۀ دین و تمدن در اندیشۀ مالک بن‌نبی، فصلنامۀ تاریخ و تمدن اسلامی، شمارۀ 18.
-        یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس، لوئیز (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
-        Laclau, E. (1990), New Reflections on the Revolution of Our Time, London: Verso
-        Laclau, E., and Mouffe, C. (1985), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, 2nd Edition. London: Verso: 44.