مقاله پژوهشی
سنت‌های فکری و تاریخی و تمدنی تفکر اجتماعی مسلمین
زینب اعلمی؛ مهدی حسین زاده؛ قاسم زائری
چکیده
مساله بی حجابی یکی از مهمترین چالشهای جامعه ایران به حساب میآید که علاوه بر ناسازگاری فرهنگی با ارزش های ایرانی اسلامی، پیامدهای اجتماعی، سیاسی و ملی برای جمهوری اسلامی رقم می زند، مطالعه این پدیده در بستر تاریخی به ویژه شناخت مراحل اولیه ظهور آن در ایران اهمیت ویژه ای دارد در همین راستا هدف پژوهش حاضر بررسی تغییرات گفتمانی حجاب از ...
بیشتر
مساله بی حجابی یکی از مهمترین چالشهای جامعه ایران به حساب میآید که علاوه بر ناسازگاری فرهنگی با ارزش های ایرانی اسلامی، پیامدهای اجتماعی، سیاسی و ملی برای جمهوری اسلامی رقم می زند، مطالعه این پدیده در بستر تاریخی به ویژه شناخت مراحل اولیه ظهور آن در ایران اهمیت ویژه ای دارد در همین راستا هدف پژوهش حاضر بررسی تغییرات گفتمانی حجاب از دوران مشروطه تا انتهای پهلوی اول در بستر تنازعات گفتمانی آن هست، رویکرد نظری و روشی پژوهش تحلیل گفتمان، مبتنی بر نظریه لاکلاو وموف است، یافته های پژوهش نشان داد که اوایل مشروطه تنها گفتمان حاکم، حجاب گرایی بود اما گفتمان حجاب ستیزی، تغییر در سبک پوشش با الگوپذیری از مد و پوشاک غربی را حول چهار محور اصلی آزادی، عفاف، علم آموزی و بازتفسیر دین صورت بندی کرد که موجب تزلزل و بی قراری در گفتمان حجاب گرایان شد و بازسازی تئوریک گفتمان مذکور منجر به شکل گیری خرده گفتمان های حجاب ِفقهی-قرآنی، زن ستیزانه، زن ستایانه، سیاسی –اجتماعی و نهایتاً خرده گفتمان حجاب قانونی شد. دوگانه خانه نشینی محجبه ها یا حضور اجتماعی مکشفه ها، نتیجه حاصل از تنازعات گفتمانی شکل گرفته بود. در نهایت روی کار آمدن حکومت پهلوی قابلیتهای دسترسی متعددی به ویژه از طریق دو نهاد ثبت احوال و مؤسسات آموزشی برای استیلای گفتمان حجاب ستیزی ایجاد نمود و با قانون کشف حجاب اجباری، اختلافات گفتمانی را یک جانبه و در عمل بی اثر نمود.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
نعمت اله کرم اللهی
چکیده
هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی به سوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله، توصیفی – تحلیلی است. یافته ها: در اندیشه خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان میپردازد. از اینرو برحسب مبدا کنش انسانی میتوان قائل به انواع سهگانه علم مدنی شد. اگر محقق ...
بیشتر
هدف: این مقاله در پی بازخوانی علم مدنی حکیم نصیرالدین طوسی و گشودن راهی به سوی فهم امر اجتماعی است. روش: روش این مقاله، توصیفی – تحلیلی است. یافته ها: در اندیشه خواجه طوسی، علم مدنی در ذیل حکمت عملی به اعمال آگاهانه و ارادی انسان میپردازد. از اینرو برحسب مبدا کنش انسانی میتوان قائل به انواع سهگانه علم مدنی شد. اگر محقق به کنشهایی توجه کند که مبدأ و منشأ آنها ذات و طبیعت انسان باشد، محصول معرفتی او «علم مدنی حِکمی» است که همیشه ثابت و از روش برهان پیروی و لایه زیرین معرفت اجتماعی را تولید میکند. اگر مبدأ کنشها، وضع انبیاء و امامان باشد «علم مدنی شرعی» شکل میگیرد و روش آن اجتهادی است. اما اگر کنشهای انسان ناشی از وضع و قرارداد اجتماعی باشد، مطالعه آن در صلاحیت «علم مدنی خطابی» است که مقصود از آن نگاه واقع‌گرایانه به حقایق تاریخی و دستیابی به مصالح، منافع و دفع شرور است. نتیجه گیری: با توجه به الگوی علمشناختی حکیم طوسی، «امر اجتماعی» به مثابه هستی اعتباری، برحسب مبدأ کنش انسان دارای دو لایۀ ثابت و متغیر است و دانش اجتماعی نیز امری فرایندی و محصول حرکت در بین این لایهها است. بنابراین برای مطالعه و تبیین لایههای امر اجتماعی میتوان انواع سهگانهای از علم مدنی را صورتبندی کرد.
مقاله پژوهشی
ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
ابراهیم خانی
چکیده
در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از روش دلالت پژوهشی، کارآمدی الگوی «اسفار اربعه» به عنوان یک الگوی روشی نوین در فلسفه علم و فلسفه علوم اجتماعی نمایش داده شود. به منظور تحقق این هدف پس از روشن کردن معنای اسفار اربعه در عرفان اسلامی، در گام اول اثبات شده است که «اسفار اربعه» یک الگوی فراگیر شناختی است و منحصر در مباحث ...
بیشتر
در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از روش دلالت پژوهشی، کارآمدی الگوی «اسفار اربعه» به عنوان یک الگوی روشی نوین در فلسفه علم و فلسفه علوم اجتماعی نمایش داده شود. به منظور تحقق این هدف پس از روشن کردن معنای اسفار اربعه در عرفان اسلامی، در گام اول اثبات شده است که «اسفار اربعه» یک الگوی فراگیر شناختی است و منحصر در مباحث سلوکی و عرفانی نیست. برای تحقق این گام با تشریح و نقد انواع کنشهای عقلانیت، نشان داده شده است که به ترتیب انواع کنشهای عقل تحلیلی، ذات‌یاب، کلی‌یاب، توصیفی و ترکیبی با مراحل چهارگانه اسفار اربعه مطابقت روشی دارند و در نتیجه میتوان از الگوی «اسفار اربعه اندیشه» به عنوان یک نظریه نوین در حوزه مباحث معرفت‌شناسی یاد نمود. پس از تحقق این گام، برای نشان دادن کارآمدی این الگو در حوزه فلسفه علوم اجتماعی، به بازخوانی برخی از مشهورترین نظریات جامعه‌شناسی در قالب سفرهای چهارگانه این الگو پرداخته شده تا روشن شود علی رغم وجود تفاوت‌های بسیار زیاد روشی و مبنایی میان این اندیشمندان میتوان مراحل اندیشه ورزی آنها را در قالب منطق اسفار اربعه جایابی نمود. ایده ای که در صورت پیگیری تفصیلی آن و مقایسه دقیق انواع نظریات بر اساس آن می توان به الگوی جدید و منسجمی برای عرضه و مقایسه انواع نظریات علوم اجتماعی دست یافت.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
طاهره شریف؛ ابراهیم برزگر؛ محمدباقر خرمشاد؛ نفیسه السادات قادری
چکیده
دوستی مدنی بین انسان‌ها فضیلت والا و پیش‌شرط سعادت و وجه ممتازی است که به‌اندازه تاریخ بشر قدمت دارد.جوهره سیاست به تعبیر اشمیت در دوگانه دوستی-دشمنی خلاصه می شود.در واقع نفس سیاست منازعه برانگیز است. در قرون اخیر درجهان اسلام، ادبیات منازعه و ستیزه‌جویی بسط و گسترش‌یافته است .مصداق عینی این ادعا کنش های فرقه‌هایی چون وهابیت و ...
بیشتر
دوستی مدنی بین انسان‌ها فضیلت والا و پیش‌شرط سعادت و وجه ممتازی است که به‌اندازه تاریخ بشر قدمت دارد.جوهره سیاست به تعبیر اشمیت در دوگانه دوستی-دشمنی خلاصه می شود.در واقع نفس سیاست منازعه برانگیز است. در قرون اخیر درجهان اسلام، ادبیات منازعه و ستیزه‌جویی بسط و گسترش‌یافته است .مصداق عینی این ادعا کنش های فرقه‌هایی چون وهابیت و گروه‌های جهادی - تکفیری در منطقه، است.به دلیل آنکه اصل بر منازعه و وظیفه سیاست حل منازعه مبتنی بر دوستی است، پژوهش حاضر درصدد بسط «سیاست دوستی» درایران و میان ملت‌های مسلمان است. برای نیل به این مقصود فضای فکری متفکر مؤثر عصر زرین اندیشه اسلامی یعنی خواجه نصیرالدین طوسی را به دلیل اهمیتی که به محبت در سیاست می‌دهد و آن را بالاتر از عدالت می‌داند و ظرفیت خوبی برای پرورش سیاست دوستی دارد، با نگاهی نو قرائت میکند. سیاست دوستی در دستگاه فکری اندیشمند چگونه شکل میگیرد؟ پرسش اصلی این جستار است و فرضیه آن است که عناصر شکل‌دهنده سیاست دوستی در دستگاه فکری خواجه‌نصیر نظیر «خوشبختی عمومی، قدرت، برابری، پذیرش تفاوت، پذیرش دیگری، دوستی مسئولانه و عشق بستر شکل‌گیری سیاست دوستی را فراهم می‌نماید». یافته پژوهش این است که اندیشه سیاسی خواجه‌نصیر بر اساس الگوی نظری طراحی شده در زمینه دوستی سیاسی و مدنی قابلیت معاصرسازی دارد.این پژوهش با بهره‌گیری از نظرات اندیشمندان مغرب زمین در زمینه سیاست دوستی (آرنت و دریدا) با جرح‌وتعدیل و نیز یک شاخص از امام خمینی سازه ی نظری را طراحی نموده است.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
سمیه برزو اصفهانی؛ روح الله شهیدی؛ علی راد
چکیده
سیدجمال‌الدین اسدآبادی از اندیشوران سده معاصر، در روزگاری می‌زیست که بیگانگان بر کشورهای اسلامی تسلط یافته و شرایط اجتماعی مسلمانان آشفته بود. اندیشه‌های او در باب فهم و تفسیر قرآن هم سرآغاز رویکرد و گرایش اجتماعی است که از آن با نام گرایش عصری، هدایتی و تربیتی نیز یاد‌می‌شود و هم جریان‌ساز بوده و تأثیری شگرف بر مفسران پس از خود ...
بیشتر
سیدجمال‌الدین اسدآبادی از اندیشوران سده معاصر، در روزگاری می‌زیست که بیگانگان بر کشورهای اسلامی تسلط یافته و شرایط اجتماعی مسلمانان آشفته بود. اندیشه‌های او در باب فهم و تفسیر قرآن هم سرآغاز رویکرد و گرایش اجتماعی است که از آن با نام گرایش عصری، هدایتی و تربیتی نیز یاد‌می‌شود و هم جریان‌ساز بوده و تأثیری شگرف بر مفسران پس از خود دارد. مسئله اصلی این پژوهش بازیابی و تحلیل مستندات و داده‌های قرآنی در آثار سیدجمال است تا اندیشه قرآنی او را درباره اصول تعالی امتها و مصادیق امت تکامل‌یافته بازسازی‌نماید. یافته‌های پژوهش که با روش تحلیلی-توصیفی انجام‌گرفت، نشان‌می‌دهد سیدجمال امت نخستین اسلام را امتی باشکوه و تعالی‌یافته می‌داند و درصدد است که با بازخوانی آیات قرآن و دستیابی به اسباب تعالی امتها، امت نخستین را بازسازی‌کند. دستاورد این پژوهش بازسازی پانزده اصل دستیابی به امت معیار در دو حیطه نظری و رفتاری است. از اصول مهم در اندیشه سیدجمال جایگاه عالمان و مفسران قرآن است که بایستی افزون‌بر حکمت، خبرگی و احاطه علمی در مسائل نظری، در حیطه اجرا نیز وارد شوند. عالمان نخست باید از چالشهای اجتماعی آگاهی یابد و درصدد رفع آن در ساحت‌های گوناگون سیاسی، تربیتی و اجتماعی برآیند.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
قربان علمی؛ صدیقه ابریشم کار
چکیده
ابوریحان بیرونی از جمله معدود اندیشمندان مسلمان است که میتوان او را به عنوان یک دین‌پژوه با رویکردهای نوین معرفی کرد. یکی از ویژگی‌های او در دین پژوهی این است که با رویکردی پدیدارشناسانه به بررسی ادیان مختلف پرداخته است. از آنجا که بررسی رویکرد دین‌شناسی او، به ویژه در زمینه پدیدارشناسی دین، بسیار اهمیت دارد و تاکنون پژوهشی مستقل ...
بیشتر
ابوریحان بیرونی از جمله معدود اندیشمندان مسلمان است که میتوان او را به عنوان یک دین‌پژوه با رویکردهای نوین معرفی کرد. یکی از ویژگی‌های او در دین پژوهی این است که با رویکردی پدیدارشناسانه به بررسی ادیان مختلف پرداخته است. از آنجا که بررسی رویکرد دین‌شناسی او، به ویژه در زمینه پدیدارشناسی دین، بسیار اهمیت دارد و تاکنون پژوهشی مستقل در این زمینه صورت نگرفته است، این پژوهش با هدف بررسی دیدگاه‌ها و نوع مواجهة او با ادیان مختلف انجام شده است و سعی دارد تا با روش تطبیقی و مقایسه ای و با بهره‌گیری درست از آثار برجستة ابوریحان بیرونی و مهمترین نظرات او که ناظر به بحث دین‌پژوهی است، هم‌چنین با استفاده از تحقیقات جدید که به بررسی دیدگاه‌های وی پرداخته‌اند، به بررسی دین‌شناسی ابوریحان و نوع مواجهة او با سایر ادیان بپردازد. مهمترین نتیجة حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که رویکرد دینی ابوریحان، شباهت زیادی به رویکردها و رهیافت‌های جدید در دین پژوهی، به‌ویژه در زمینة پدیدارشناسی دین دارد و بر این اساس او با رویکردی پدیدارشناسانه، به بررسی مقایسه‌ای ادیان پرداخته؛ در بررسی ادیان با احتیاط و به دور از تعصب برخورد کرده؛ در مواجهه با «دیگری دینی» روشی همدلانه و فارغ از ارزش‌داوری به کار گرفته؛ در بررسی ادیان، سعی کرده است تا به دین آنها از منظر متدینان آن دین بنگرد؛ او حقیقت را امری متکثر می‌داند که در اختیار تمام افراد بشر است و لذا همة ادیان را نجات بخش تلقی میکند.
