مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
احمد جهانی نسب
چکیده
مقاله در تلاش است تا جامعه آرمانی را در اندیشه سیاسی- اجتماعی ابن سینا و ابن خلدون، بر اساس الگوی اسپریگنز بررسی کند. لذا مسئله پژوهشی چنین تدوین شده است که ابن سینا و ابن خلدون در طرح جامعه آرمانی چگونه اندیشیده و بحران سامان سیاسی را چگونه تعلیل‌یابی می‌کنند و برای رهایی از آن چه تجویز آرمانی ارائه می‌دهند؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی- ...
بیشتر
مقاله در تلاش است تا جامعه آرمانی را در اندیشه سیاسی- اجتماعی ابن سینا و ابن خلدون، بر اساس الگوی اسپریگنز بررسی کند. لذا مسئله پژوهشی چنین تدوین شده است که ابن سینا و ابن خلدون در طرح جامعه آرمانی چگونه اندیشیده و بحران سامان سیاسی را چگونه تعلیل‌یابی می‌کنند و برای رهایی از آن چه تجویز آرمانی ارائه می‌دهند؟ نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به این گزارش دست یافته است که ابن سینا در تلاش برای پیوند بین سیاست و نبوت، بحران را نبود قدرت متمرکز ملی دانسته که فقدان سیاست نبوی و عدم اجرای درست شریعت را در پی داشته است. وی در طرح جامعه مطلوب، بهترین نوع نظام را نظام سیاسی نبوی دانسته که پیامبر یا جانشین او، در رأس امور قرار دارند. آرمان او آشتی بین دین و فلسفه، پیوند سیاست با شریعت و حفظ وحدت جامعه مسلمان از طریق قدرت متمرکز فیلسوف- پیامبر است. در واقع طرح جامعه آرمانی در اندیشه سیاسی- اجتماعی ابن سینا بر مبنای فطرت الهی انسان و نقش حداکثری دولت در سعادت و رستگاری اتباع در هر دو جهان بنا شده است. در حالی که در آراء ابن خلدون، شکل‌گیری و بسط حکومت‌های پهناور و قدرتمند با منشاء اصول دینی و نقش دین و مذهب در طول عمر دولت‌ها ارتباط دارد. وی دولت را پدیده‌ای سیال و زوال‌پذیر می‌داند که همانند انسان‌ها دارای عمر طبیعی از زایش تا مرگ بوده که در این راستا، علاوه بر عصبیت قبیله‌ای، عصبیت دینی می‌تواند قوام‌بخش دولت‌ها باشد.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
محمد سلطانیه
چکیده
رویکرد ماکس وبر به عنوان یک جامعه شناس در دسته رویکردهای خرد جامعه شناسی طبقه بندی شده است و تببین او از پدیده های مختلف هم تبیینی عینی است. توجه به فرد و تبیین بر اساس در نظر گرفتن موقعیت فرد در جامعه، حتی در مساله سیر تطور دین در جامعه هم خود را نشان داده است. این مقاله که با هدف فهم انتقادات به دست آمده از دیدگاه مرتضی مطهری بر نظرات ...
بیشتر
رویکرد ماکس وبر به عنوان یک جامعه شناس در دسته رویکردهای خرد جامعه شناسی طبقه بندی شده است و تببین او از پدیده های مختلف هم تبیینی عینی است. توجه به فرد و تبیین بر اساس در نظر گرفتن موقعیت فرد در جامعه، حتی در مساله سیر تطور دین در جامعه هم خود را نشان داده است. این مقاله که با هدف فهم انتقادات به دست آمده از دیدگاه مرتضی مطهری بر نظرات ماکس وبر در خصوص مساله سیر تطور دین و به روش اکتشافی، توصیفی و انتقادی نگاشته شده است، به این ملاحظات دست یافته است که دین پدیده ای با خاستگاه الحادی، بشری یا اجتماعی نیست تا در اثر تغییر و تحولات شرایط و زمان، نیاز به تطور و همسانی با شرایط داشته باشد. جامع بودن و تطابق دین با واقع، دو عنصر اساسی برای عدم احتیاج دین به تغییرات ماهوی است. هم چنین ماهیت دین در گذر تاریخ تغییر نکرده است تا دین نیاز به تکمیل داشته باشد. عناصر همه ادیان الهی، یکسان است و تغییری در این عناصر شکل نگرفته است تا گمان تغییر، تحول و تطور در دین ایجاد گردد. دیدگاه قرآن در خصوص سیر تطور دین، دیدگاهی یکپارچه است. یعنی این دین از بدو خلقت اولین انسان تا آخرین مخلوق توسط خداوند متعال با هدف ایجاد تضمین سعادت زندگی دنیوی و اخروی با انسان و جامعه انسانی همراه شده است و چون هدف یکسان است، دین نیز جامع این هدف از ابتدا تاکنون بوده است.
مقاله پژوهشی
کاربردی‌سازی تجربی دانش اجتماعی مسلمین
محمد یاری بیگی؛ محمد سیدغراب؛ مهدی وحیدی اصل
چکیده
اهتمام به پژوهش در حوزه مطالعات دین نه تنها روند رو به کاهشی را طی نکرده است بلکه شاهد رشد کمی و کیفی این تحقیقات بویژه تحقیق پیرامون انواع، میزان و تغییرات دینداری در دهه‌های اخیر هستیم. در این میان یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها در حوزه مطالعات دینداری طراحی شاخص‌های متناسب با بسترهای فرهنگی، تاریخی و اجتماعی است. هرچند در ایران نیز ...
بیشتر
اهتمام به پژوهش در حوزه مطالعات دین نه تنها روند رو به کاهشی را طی نکرده است بلکه شاهد رشد کمی و کیفی این تحقیقات بویژه تحقیق پیرامون انواع، میزان و تغییرات دینداری در دهه‌های اخیر هستیم. در این میان یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها در حوزه مطالعات دینداری طراحی شاخص‌های متناسب با بسترهای فرهنگی، تاریخی و اجتماعی است. هرچند در ایران نیز در دو دهه اخیر کوشش‌های ثمربخشی در این زمینه صورت گرفته است؛ اما همچنان شاخص‌های طراحی شده نتوانسته‌اند مقبولیت و کاربردی عمومی بدست آورند. از سوی دیگر دین و دینداری را می‌توان در سه بُعد معرفتی، گرایشی یا عاطفی و رفتاری دسته‌بندی و مطالعه کرد. در مطالعاتی که به ارائه شاخص پیرامون دینداری پرداخته‌اند، تلاش برای ارائه شاخص در همه ابعاد سه‌گانه، از دقت و توجه کافی به جزئیات در هر یک از این ابعاد ذکر شده کاسته است. بنابراین نیاز به پرداخت تفصیلی‌تر پیرامون هریک از این ابعاد در مباحث مربوط به دینداری احساس می‌شود. بدین جهت هدف مقاله حاضر نیز ارائه شاخص‌هایی بومی با تاکید بر بعد معرفتی دینداری است. در این پژوهش از طریق مطالعات نظری، 81 شاخص برای سنجش دینداری احصا شدند و طی بیست مصاحبه مورد ارزیابی و تطبیق قرار گرفتند. سپس 23 شاخص مهم‌تر و پربسامدتر ذیل 6 محور تشخیص داده شدند که می‌توانند به عنوان شاخصی برای اندازه‌گیری دینداری معرفتی در جوامع آماری مختلف استفاده شوند. این محورها عبارتند از: «نگرش به دین»، «انتظار از دین»، «مبانی معرفت‌شناختی»، «مبانی انسان‌شناختی»، «معنا و غایت زندگی»، «درک انسان از مبانی اخلاقی».
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
زیبا اسماعیلی
چکیده
امام محمد غزّالی یکی از برجسته‌ترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزء سرآمدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب می‌شود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او مورد توجه قرار گرفته است که در ضمن آن، آراء خود در مورد زنان را نیز ذکر می‌کند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، ...
بیشتر
امام محمد غزّالی یکی از برجسته‌ترین متفکّران و تأثیرگذارترین عالمان دینی است که داعیۀ اصلاح و احیای دین داشته، جزء سرآمدان جریان بازگشت به سلف صالح محسوب می‌شود. تعلیم دین، شیوۀ حکمرانی و سایر آداب، چون آداب ازدواج در آثار او مورد توجه قرار گرفته است که در ضمن آن، آراء خود در مورد زنان را نیز ذکر می‌کند. تفکرات غزّالی در مورد زنان، با متن اسلام مغایرت دارد. بررسی دقیقتر آراء او در مورد زنان، دیدگاه فرهنگی جامعۀ اسلامی را نسبت به زنان آشکار می‌کند.در این تحقیق با روش توصیفی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه امام محمد غزّالی در مسائل مربوط به زنان مورد بررسی قرار گرفته، سپس زمینه‌های تاریخی و اجتماعی تأثیرگذار بر تفکر او تحلیل گردید. نتایج تحقیق نشان داد که برخی دیدگاههای غزّالی در مورد زنان، از فرهنگ جاهلی و تحولات جامعۀ اسلامی پس از رحلت پیامبر(ص)، متأثر است. وجود سفارشهایی چون مشورت با زنان و برخلاف آن عمل کردن، آفریده شدن زنان از دندۀ کج، محبوس کردن زنان در خانه و محروم کردن آنها از آموزش، قرار دادن زنان در ردیف بردگان و تأکید بر کارکرد فرزندآوری مباحث مورد تأکید در اندیشه‌های غزّالی است که با تغییرات فرهنگی جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر(ص)، ارتباط مستقیم دارد.
مقاله پژوهشی
ایده‌های نوین برای بازسازی علوم اجتماعی بر اساس منابع فکر اسلامی
هادی موسوی
چکیده
دانش اجتماعی که در دوره اسلامی شکل گرفته در بخش مهمی از خود تحت عنوان حکمت عملی شناخته شده است، آن نظامی از دانش که قانون‌ها، نظریات و مفاهیم ویژه‌ای برای شناخت اجتماعی فراهم ساخته است. شناخت این عناصر می‌تواند مسیر فهم زبان این دانش باشد. از جمله این نظریات، تفاسیر متعدد از اصلی است تحت عنوان «ترکیب» که با نظریه‌های مختلفی ...
بیشتر
دانش اجتماعی که در دوره اسلامی شکل گرفته در بخش مهمی از خود تحت عنوان حکمت عملی شناخته شده است، آن نظامی از دانش که قانون‌ها، نظریات و مفاهیم ویژه‌ای برای شناخت اجتماعی فراهم ساخته است. شناخت این عناصر می‌تواند مسیر فهم زبان این دانش باشد. از جمله این نظریات، تفاسیر متعدد از اصلی است تحت عنوان «ترکیب» که با نظریه‌های مختلفی تفسیر شده است. ترکیب به عنوان اصلی متافیزیکی توانایی تفسیر اجزاء و عناصر مختلف طیبعیاتی و غیرطبیعیاتی را داراست. نمونه‌ای از این ترکیب‌ها در جهان انسان تحت عنوان جامعه شکل می‌گیرد. در این راستا با یک نگاه تحلیلی-تاریخی فرایند شکل گیری تفاسیر مختلف از نظریه ترکیب در خصوص واقعیت اجتماعی را بازخوانی کرده‌ایم و در نهایت دیدگاهی ابداعی در تبیین چیستیِ جامعه با استفاده ترکیب اتحادی ماده و صورت در حکمت نظری و ترکیب انضمامی ماده و صورت در حکمت عملی ارائه شده است. در نتیجه ترکیب انضمامی آن تفسیری از اصل ترکیب خواهد بود که تبیین هویت جامعه را عهده‌دار می‌شود. در یک توسعه نظری دیگر که با نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در تبیین هویات اجتماعی پدید آمده است، ترکیب انضمامی پیوند ویژه‌ای با اعتباریات برقرار می‌کند.در نهایت آن نظام عامی که بتواند مفاهیم و نظریات علوم اجتماعی دوره اسلامی را بیان کند حکمت عملی آن دوره خواهد بود.
مقاله پژوهشی
بازخوانی و تفسیر ایده‌های متفکران شاخص مسلمان
محمد دادسرشت؛ نفیسه مقیسه
چکیده
مسائل بنیادین یک دانش، اغلب در فلسفه آن دانش پاسخ داده می‌شود. سؤال از چیستی جامعه نیز پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی عهده دار پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بوده اند اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه یافت ویژگی های مشترک همچون هدف، فرهنگ و حکومت ...
بیشتر
مسائل بنیادین یک دانش، اغلب در فلسفه آن دانش پاسخ داده می‌شود. سؤال از چیستی جامعه نیز پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی عهده دار پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بوده اند اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه یافت ویژگی های مشترک همچون هدف، فرهنگ و حکومت جامعه را تعریف کنند. اندیشمندان قرآنی نیز از راه شناخت واژه های متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگیهای واژه مذکور، به تبیین ماهیت جامعه پرداخته اند، اما این راه ها نیز چندان مصاب به نظر نمی رسد. مقاله پیش رو ضمن بیان و بررسی تعاریف جامعه از منظر متفکران قرآنی، در پی یافت تعریف جامعه از منظر قرآن کریم است. قرآن کریم ما به الاشتراکی که موجب پدیدآیی جامعه می‌شود را در واژه ولایت خلاصه نموده و نوعی رابطه عرضی بین افراد بر پایه ایمان یا کفر و کنش های مطابق با آنها را ذکر مینماید که در این پژوهش از آن با عنوان ولایت اجتماعی یاد شده است. نوشتار حاضر که با روش اسنادی و با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش تفسیر استنطاقی به رشته تحریر درآمده است، در تبیین چیستی جامعه معتقد است که اولا قرآن ماهیت جامعه را معنوی ذکر مینماید و وابسته به جغرافیا، قبیله، نژاد و زبان نمیداند و ثانیا از نظر قرآن کریم جامعه به مجموعه‌ای از انسان‌ها اطلاق می‌گردد که بریکدیگر ولایت اجتماعی مبتنی بر بینش و کنش‌های منطبق بر ایمان یا کفر داشته باشند.
