2024-03-28T18:48:53Z
https://jstmt.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=7500
فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
2538-5240
2538-5240
1392
3
2
بررسی جهان مفهومی «سنت» در اندیشة امام خمینی (ره)
قاسم
زائری
زینب
اعلمی
امام خمینی (ره) راهبری انقلاب اسلامی 1357 را به عهده داشت. او در بافت گفتمانیِ مواجهة تاریخی متجددین و متدینین با «سنت» با فراتر رفتن از جهتگیریهای «نفی سنت» و «بازگشت به سنت» از یک سو و «تکرار سنت» از سوی دیگر، جهتگیری «احیای سنت» را پایهریزی و تقویت کرد. وی همچنین از دوگانة توسعهای «سنت-تجدد» فراتر رفته و ضمن «نادیدهانگاری مثبت» غرب، منطق نقد درونی سنت را مورد توجه قرار داده است. بر اساس یافتههای پژوهش حاضر، امام خمینی (ره) به عنوان یک دیندار چه در مقام راهبری یک انقلاب سیاسی و اجتماعی بزرگ، و چه در مقام یک کنشگر معمولی زندگی روزمره، در بافتِ چندوجهی سنت عمل کرده است: نخست «سنت دینی» که خود به «سنت الهی- تکوینی (سنتالله)» و «سنت فقهی- تشریعی» تفکیکپذیر است، و دیگری «سنت زندگی» که به «سنت زندگی مسلمانان» (و تقسیمبندیهای خردتر «سنت تاریخی صدر اسلام» و «سنت اجتماعی مسلمین») و «سنت زندگی غیرمسلمین» (و تقسیمبندیهای خردتر «سنتهای باستانی و ادیان پیش از اسلام» و «سنت مستکبرین») تقسیمپذیر است. چنین تنوعی در درک از سنت، ضمن اینکه تجدد را نه بهعنوان امری مستقل بلکه بهعنوان یکی از اشکال سنت زندگی لحاظ کرده و امام خمینی (ره) را از مشکلات بعدیِ درگیری نظری و عملی با تجدد مبرّا میکند، به وی اجازه میدهد بخشهایی از سنت را بهطور نامتقارنی با اتکاء به سایر بخشهای آن، مورد نقد و بازسازی قرار دهد.
انقلاب اسلامی
امام خمینی (ره)
اسلام احیاشده
سنت دینی
سنت زندگی
سنت اجتماعی مسلمین
سنت مستکبرین
تجدد
2013
09
23
161
190
https://jstmt.ut.ac.ir/article_55725_d0eb654819291cefc63cc664d3703b74.pdf
فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
2538-5240
2538-5240
1392
3
2
تعامل پویایی جمعیت و توسعه از دیدگاه ابنخلدون
رسول
صادقی
ابنخلدون، بهعنوان سرشناسترین متفکر اجتماعی مسلمان، نقش مهمی در شکلگیری آرا و نظریههای جمعیتی دوران ماقبل مدرن داشته است. وی مباحث و دیدگاههای مهمی را دربارۀ تعامل جمعیت و توسعه مطرح کرده است. ازاینرو، در مقالۀ حاضر ضمن مروری بر آرای جمعیتشناختی ابنخلدون، رویکرد وی دربارۀ تعامل جمعیت و توسعه، بررسی شده است. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، ابن خلدون ضمن معرفی ابعاد و مؤلفههای رشد جمعیت و گذار جمعیتی در بستر توسعه، بر تعامل پویا بین جمعیت و توسعه تأکید داشته است. همچنین، از دیدگاه ابنخلدون تأثیر مثبت یا منفی رشد جمعیت بر توسعه و رفاه، به ساختار و کیفیت جمعیت و نیز شرایط ساختاری جامعه بستگی دارد. از اینرو، نظریۀ ابن خلدون دربارۀ توسعه، مبتنی بر نظریۀ جمعیتشناختی وی است. همچنین، ابنخلدون دیدگاهی چندبعدی در تحلیل رابطۀ جمعیت و توسعه داشته و نحوه و سازوکار شکلگیری این رابطه و خروجی آن را در ارتباط با مجموعهای از شرایط پیرامونی تبیین کرده است.
ابنخلدون
پویایی جمعیت
تغییرات اجتماعی
جمعیت و توسعه
رویکرد چرخهای گذار جمعیتی
2013
09
23
191
209
https://jstmt.ut.ac.ir/article_55726_31ee7b27f11a1dce989842f62e521f78.pdf
فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
2538-5240
2538-5240
1392
3
2
فارابی در روایت سید جواد طباطبایی: سه تفسیر، سه استنتاج
محمدحسین
بادامچی
حمید
پارسانیا
مهمترین مشکل در مطالعۀ فلسفۀ سیاسی فارابی، درک ماهیت معماگونه اندیشۀ اوست که از ترکیب فلسفۀ سیاسی یونانی، اندیشۀ ایرانشهری و آموزههای اسلامی به وجود آمده و به راحتی در سهگانۀ مشهور مستشرقین یعنی فلسفۀ سیاسی یونانی، شریعتنامههای فقهی و اندرزنامههای ایرانشهری نمیگنجد. در پژوهش حاضر، چارچوب کلی روایتهای ارائه شده دربارۀ فارابی به سه مقام توصیف (پرسشهای منبعیابی)، تفسیر (پرسشهای هویتیابی) و استنتاج (پرسشهای تمدنی) تقسیم شده است و با فرض اهمیت اساسی مقام دوم ادعا میگردد که مهمترین مسئله در تفسیر و هویتیابی اندیشۀ فارابی مسئلۀ «نحوۀ جمع عقل و وحی یا اسلام و فلسفۀ یونانی» نزد اوست. بر همین اساس ضمن نقد برخی گونهشناسیهای ارائه شده در تفسیر اندیشۀ فارابی، گونهشناسی چهارگانهای (فیلسوف نامسلمان/ متکلم نافیلسوف/ ملیگرای نامسلمان/ مؤسس فلسفۀ اسلامی) ارائه میگردد که سه نوع اول بر پایۀ امتناع فلسفی جمع عقل و دین و گونۀ آخر بر پایۀ امکان فلسفی جمع عقل و دین استوار است. در نهایت با ارزیابی نوشتههای سید جواد طباطبایی بر پایۀ این دستگاه مفهومی مشخص میشود ما در آثار وی نه با یک فارابی که با سه فارابی مواجهیم و وی به فراخور زمینه و فضای بحث، یکی از سه تفسیر اول و سه استنتاج تمدنی متعارض (ظهور مقطعی عصر اومانیسم اسلامی/ زوال تدریجی اندیشۀ سیاسی در ایران/ مقاومت و حفظ ایرانزمین در برابر تازیگری ایدئولوژیک) را دربارۀ فارابی ارائه کرده است که در نهایت به کاهش اعتبار علمی و واسازی وحدت روایی وی انجامیده است.
اندیشۀ سیاسی ایرانشهری
رابطۀ عقل و دین
سیدجواد طباطبایی
فارابی
فلسفۀ سیاسی یونانی
فلسفۀ سیاسی اسلامی
2013
09
23
211
243
https://jstmt.ut.ac.ir/article_55727_e2ab17436d0cf992a31c6906512dac45.pdf
فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
2538-5240
2538-5240
1392
3
2
تهدیدهای امنیت اجتماعی از دیدگاه مقام معظم رهبری
فریبا
شایگان
وجود تنوع در تعاریف امنیت اجتماعی و تهدیدهای آن، بیانگر عدم وفاق دربارة این موضوع است که بخشی از آن ناشی از تأثیرپذیری این دیدگاهها از شرایط اجتماعی کشورهای مورد بررسی است. بنابراین گرچه توجه به دیدگاههای دیگران در پژوهشی علمی سودمند است، لکن برای کاربردی بودن آنها باید شرایط کشور و آرای اندیشمندان داخلی و نگاهی بومی را مورد توجه قرار داد. در پژوهش حاضر بر مبنای این تفکر، دیدگاه یکی از متفکران مسلمان ایرانی یعنی حضرت آیهالله خامنهای دربارة تهدیدهای امنیت اجتماعی (که بسیار تحت تأثیر وضعیت بومی کشور است) مورد بررسی قرار گرفت. برای این کار از روش کیفی و ابزار تحلیل محتوا استفاده گردید. در فرایند پژوهش به همه سخنان مقام معظم رهبری از آغاز ولایت یعنی سال 1368 تا 1390 مراجعه شد و تهدیدها استخراج و دستهبندی شد و در نهایت، نتایج به تأیید 36 نفر از نخبگان نظامی و امنیتی کشور رسید. بر اساس نتایج بررسی، تهدیدهای امنیت اجتماعی در ایران از دیدگاه رهبر شامل ایجاد فتنه و آشوب، تهدید و ارعاب، تبلیغات سوء دشمنان، ایجاد شبهه در عقاید جوانان، ایجاد تفرقۀ مذهبی، دخالت دشمنان در امور داخلی کشور، فساد اخلاقی و مالی، تفرقۀ قومی، قانونشکنی، ناامنی محیط اجتماعی، شیوع مواد مخدر و اعتیاد در جامعه و عدم اشتغال جوانان است.
امنیت
امنیت اجتماعی
تفرقۀ قومی
تهدیدهای امنیت
مقام معظم رهبری
هویت
2013
09
23
245
271
https://jstmt.ut.ac.ir/article_55728_e3570570d41caeb0e8f47f79a0165eb9.pdf
فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
2538-5240
2538-5240
1392
3
2
مقایسة مبانی انسانشناختی علوم اجتماعی از دیدگاه شهید مطهری و کانت
مهدی
حسین زاده یزدی
حمیده سادات
حسینی روحانی
علوم اجتماعی، به مثابة علومی که با محوریت ابعاد اجتماعی زندگی انسان سامان گرفته است، مانند سایر دانشهای بشری تحت تأثیر مبانی فلسفی و نیز پیشفرضهای گوناگونی است. بررسی مبانی انسانشناختی علوم اجتماعی از دیدگاه شهید مرتضی مطهری و ایمانوئل کانت، با توجه به وابستگی آنها به دو جریان بزرگ فکری و فرهنگی در غرب و شرق عالَم، امکان شکلگیری دو صورت متفاوت از علوم اجتماعی و مقایسۀ آنها را فراهم میکند. در واقع، بدون رویارویی صورتهای گوناگون ممکن علوم اجتماعی، تصور دقیقی از ظرفیتها و محدودیتهای این علوم شکل نخواهد گرفت و به سرگردانی پژوهشگران این عرصه در تعیین جهت پژوهشها و مسائل این علوم منجر خواهد شد. در پژوهش حاضر تلاش شده است با روش اسنادی، شرحی از آرای انسانشناختی شهید مطهری و کانت ارائه شود و تأثیر آن بر علوم اجتماعی برخاسته از این دو دیدگاه فکری بررسی شود. ظاهراً علوم اجتماعی تحت تأثیر آرای انسانشناختی کانت، محدود به امکانهای پوزیتیویستی و در دایرۀ ظرفیتهای انسانشناسی تجربی سامان مییابد؛ اما علوم اجتماعی برخاسته از نظام فکری- فلسفی شهید مطهری، گسترۀ ابعاد مادی و مجرد انسان و عرصۀ اجتماعی زندگی او را به صورت توأم دربرمیگیرد.
انسان
انسانشناسی
علوم اجتماعی
کانت
مطهری
2013
09
23
273
299
https://jstmt.ut.ac.ir/article_55729_20fa353d3873ba260e03df14c3b29d7f.pdf
فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
2538-5240
2538-5240
1392
3
2
واکاوی حدود و شاخصههای رئالیسم علمی در معرفت اجتماعی سید جمالالدین اسدآبادی
ایمان
عرفان منش
غلام رضا
جمشیدیها
در پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد نظری روششناسی بنیادین، روش تحقیق اسنادی و با نگرشی تفسیری و اکتشافی، محدوده و برخی از شاخصههای رئالیسم علمی مندرج در معرفت اجتماعی سید جمالالدین اسدآبادی شناسایی شده است. سید جمالالدین با استفاده از بینش هرمنوتیکی و بر اساس مفاهیم قرآنی از جمله عقل، علم و جهاد تلاش کرده است ظرفیت معرفت دینی را در جهان مدرن آشکار کند. قرین بودن علم و دین یکی از اصول معرفتشناختی اوست. به اعتقاد سید جمالالدین، ضرورت کاربردیسازی علوم اسلامی و توجه مسلمانان به سایر روشهای علمی از جمله روشهای مکتب اثباتی میتواند در تقویت بُعد معرفتی و علمی کشورهای اسلامی و در نتیجه، احیای مجدد تمدن اسلامی سهم مهمی داشته باشد. به نظر میرسد در پرتو منطق روششناختی و معرفتشناختی سید جمالالدین، نوعی توصیه به مؤلفههای پارادایمی رئالیسم علمی میتواند در بهکارگیری معرفت دینی و قرآنی در کنار سایر روشهای علمی و تجربی مدرن سودمند باشد. همچنین از جمله ویژگیهای عملی معرفت اجتماعی سید جمالالدین، روحیۀ عملگرایی و پراکسیس (عقیده و جهاد) است.
سید جمالالدین اسدآبادی
رئالیسم علمی
هرمنوتیک
مکتب اثباتی
علم
جهاد
تمدن اسلامی
پراکسیس
2013
09
23
301
322
https://jstmt.ut.ac.ir/article_55730_e6d8932d957fd585e79be25a57f6e0a1.pdf
فصلنامه علمی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان
2538-5240
2538-5240
1392
3
2
آزادی در جامعۀ اسلامی از منظر فرهنگ: ارائة الگوی نظری- عملی زاهد
علی
فتوتیان
سید سعید
زاهد زاهدانی
در پژوهش حاضر برای ارائۀ الگوی نظری- عملی زاهد در زمینۀ آزادی بر اساس دیدگاه اسلام تلاش شده است. سپس نحوة جاری شدن آزادی بر اساس این الگوی عملی در جامعۀ اسلامی بررسی شده و در نهایت تفاوت این نوع نگاه با مفهوم آزادی در جامعۀ سکولار غربی تبیین شده است. بدین منظور چیستی مسئلة نظری، اجتماعی و فرهنگی آزادی بر مبنای دیدگاه زاهد بیان شده و در ادامه با استفاده از الگوی نظری و عملی مذکور، چیستی و چگونگی عملیاتی شدن آزادی در فرد و جامعه بررسی شده است. در ادامه برای درک بهتر آزادی در جامعة اسلامی، این موضوع در جوامع اسلامی و سکولار مقایسه شده است. پژوهش حاضر از نوع اسنادی است و با استفاده از فن تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. بر اساس یافتههای پژوهش، با توجه به ارزشهای اسلامی، آزادی در وهلۀ اول مفهومی فرهنگی و چندلایه است. دوم اینکه آزادی زمانی در فرد شکل میگیرد که او خود را از قیدهای غیرفطری رها و در زمینۀ اجتماعی در مقابل قیود غیرفطری تحمیلی ایستادگی کند. ایستادگی او دو جنبۀ فردی و اجتماعی دارد: اول اینکه، وی اجازه ندهد قیود از درون و بیرون او را محدود کنند و دوم اینکه به اصلاح جامعه بپردازد تا این قیدها همنوعان او را محدود ننماید. بر مصلحان آزادیخواه اجتماعی است که نظام اجتماعی را بهگونهای تنظیم کنند که افراد از قیود غیرفطری رها و به سوی رفع نیازهای فطری هدایت شوند. در جوامع سکولار با احترام به حق مالکیت فردی، آزادی بیشتر شامل حال کسانی است که از ثروت و مکنت بیشتری برخوردارند.
آزادیخواهی
اسلام
سکولاریسم
شناخت
منطق سیستمی
2013
09
23
323
343
https://jstmt.ut.ac.ir/article_55731_d85300eca73a120e62d759424fbf8c6b.pdf